Σαν σήμερα: Το χρονικό και οι άγνωστες πτυχές της επιχείρησης «Γοργοπόταμος»

08:21 25/11/2017 - Πηγή: altsantiri

Ήταν η νύχτα μεταξύ της 25ης και της 26ης Νοεμβρίου του 1942 όταν 150 αντάρτες του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Αρη Βελουχιώτη, 60 αντάρτες του ΕΔΕΣ, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Ζέρβα, και 12 Άγγλοι σαμποτέρ επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά κατά της ιταλικής φρουράς της μεγάλης σιδηροδρομικής γέφυρας του Γοργοπόταμου κοντά στη Λαμία, εξουδετέρωσαν την εχθρική δύναμη και ανατίναξαν τη γέφυρα.

Πρόκειται για μια

από τις ελάχιστες στιγμές κατά τη διάρκεια της Κατοχής που οι αντάρτικες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ συνεργάστηκαν μεταξύ τους ήταν μία από τις μεγαλύτερες πράξεις δολιοφθοράς κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Σπ. Μπέκιος – Λάμπρος, που συμμετείχε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, αναφέρει πως ο ΕΛΑΣ συνεργαζόταν με τους Εγγλέζους για την επιτυχία της επιχείρησης πολύ πριν συναντηθεί ο Αρης με τον Ζέρβα.

Η γέφυρα του Γοργοποτάμου φυλασσόταν από 100 ιταλούς και 5 γερμανούς στρατιώτες. Το σχέδιο προέβλεπε την εξουδετέρωση ή την παρενόχληση της φρουράς από τους αντάρτες, την ώρα που οι κομάντος θα τοποθετούσαν τα εκρηκτικά για την ανατίναξη της γέφυρας.

Στις 11:07 το βράδυ της 25ης Νοεμβρίου εκδηλώθηκε η επίθεση εναντίον της φρουράς και στα δύο άκρα της γέφυρας. Όλα κυλούσαν σύμφωνα με το σχέδιο και στη 1:30 το πρωί της 26ης Νοεμβρίου ανατινάχθηκε ένα τμήμα της γέφυρας για να ακολουθήσει στις 2:21 η ανατίναξη ενός δεύτερου, που την έβγαλε οριστικά εκτός λειτουργίας. Εν τω μεταξύ, ένα τρένο με ιταλούς στρατιώτες εμποδίστηκε από τους αντάρτες και δεν μπόρεσε να προσφέρει ενισχύσεις. Στις 4:30 το πρωί και ο τελευταίος αντάρτης είχε αποχωρήσει από την περιοχή του σαμποτάζ.

Συγκλονιστικές μαρτυρίες από τη νύχτα που προηγήθηκε

Ένας από τους αντάρτες, ο καπετάν Νικηφόρος, κατά κόσμον Δημήτρης Δημητρίου ήταν αξιωματικός της σχολής Ευελπίδων. Ωστόσο είχε προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη.

Ο Δημητρίου, στο βιβλίο του «Αντάρτης στα βουνά της Ρούμελης», καταγράφονται εξαιρετικά σημαντικές μαρτυρίες και ντοκουμέντα.

Αναφορικά με τη συνάντηση του Άρη Βελουχιώτη με τον Ναπολέοντα Ζέρβα, τη νύχτα πριν την επίθεση στον Γοργοπόταμο, ο Δημητρίου αναφέρει:

Τότε ο Αρης, σάλιωσε πρώτα το τσιγάρο που έστριβε, το άναψε κι άρχισε να υπαγορεύει στον Κωστούλα τη διαταγή γιά την επιχείρηση. Εβαλα αυτί. Αρχισε και πήγε ως το τέλος ακόμπιαστα, δεύτερη φορά δε γύρεψε από τον Κωστούλα νά του ξαναδιαβάσει πουθενά. Και σιγά – σιγά, παρουσιάστηκε μπροστά μας ολοζώντανη η εικόνα της επιχείρησης, απλή και καθαρή η σκέψη του.

Ακολουθεί ολόκληρη η Διαταγή της Επιχείρησης Γοργοπόταμος όπως την κατέγραψε ο Δημήτρης Δημητρίου στο βιβλίο του.

Ι. Αντικειμενικός σκοπός — νά καταστραφεί ή γέφυρα του Γοργοποτάμου.
II. Πληροφορίες
1. Γιά τον εχθρό. Ό εχθρός κατέχει το νότιο βάθρο της γέφυρας μέ 80 άντρες και πλήρη αμυντική οργάνωση της τοποθεσίας (συρματοπλέγματα, χαρακώματα, πολυβολεία από μπετόν αρμέ). Το βόρειο βάθρο, με δύναμη 30 άντρες σε αντίσκηνα και μιά κωνική σκηνή εκστρατείας. Ή οργάνωση της τοποθεσίας εδώ μόλις τώρα αρχίζει. Δυό δίκανα αντιαεροπορικά, πού μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για πυρά κατά επιγείων στόχων, είναι εγκατεστημένα στην κορφή του λόφου, ανατολικά από το νότιο βάθρο. Αλλες φρουρές κοντά στο στόχο: Λαμίας, μεγάλη δύναμη, και σ” όλο το μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής μέχρι Μπράλλο σ’ όλους τούς σταθμούς και τα τεχνικά έργα.
2. Γιά τά φίλια τμήματα. Στήν επιχείρηση θά συνεργαστούν α) 150 άντρες του ΕΛΑΣ β) 60 άντρες τοΰ ΕΔΕΣ και γ) ή βρετανική στρατιωτική αποστολή, 12 — 14 αξιωματικοί και σαμποτέρ.

III. Κατανομή αποστολών:
1. Τμήμα του ΕΛΑΣ από 4 ομάδες με τον έφεδρο υπολοχαγό Κωστούλα θα προσβάλει τό νότιο βάθρο.
2. Τμήμα του ΕΔΕΣ από 45 άντρες, μέ τούς ανθυπολοχαγούς Παπαχρήστου και Πετροπουλάκη θα προσβάλει το βόρειο βάθρο.
3. Δυο ομάδες του ΕΛΑΣ, 15 άντρες καθεμιά, κι από ένας βρετανός σαμποτέρ, σε θέσεις ένα περίπου χιλιόμετρο βόρεια και νότια από τη γέφυρα, με αποστολή: να υπονομεύσουν τή γραμμή και νά εμποδίσουν προσέγγιση εχθρικών ενισχύσεων.
4. Μιά ομάδα του ΕΛΑΣ (15 άντρες), εφοδιασμένοι με δοχεία βενζίνα, στην ξύλινη οδική γέφυρα τοΰ ποταμού Σπερχειού στο δρόμο Φραντζή – Λαμία.
5. Τμήμα σαμποτέρ από βρετανούς αξιωματικούς, βοηθούμενο από 8 άντρες του ΕΛΑΣ και 4 του ΕΔΕΣ, για την ανατίναξη τής γέφυρας.
6. Τμήμα του ΕΛΑΣ 30 άντρες με τον ανθυπίλαρχο Νικηφόρο, γενική εφεδρεία τής Διοίκησης.
7. Διοικητής τών τμημάτων πού θα ενεργήσουν την επίθεση, ο λοχαγός του Πυροβολικού Μυριδάκης του ΕΔΕΣ.
8. Γενικός αρχηγός της επιχείρησης ο αρχηγός του ΕΔΕΣ συνταγματάρχης Ναπ. Ζέρβας.

Σύμφωνα με το βιβλίο του Δημητρίου, ο Ζέρβας διαμαρτυρήθηκε: «Ω, αδερφέ Αρη! Γιατί μου τρως ένα βαθμό;» — και γελάσαμε εύθυμα όλοι.
Ακούγαμε ως εκείνη τή στιγμή κρατώντας τήν αναπνοή μας. Σιγά-σιγά είχαμε απορροφηθεί. Ηταν σά νά είχε αρχίσει κιόλας ή επιχείρηση, νά παίρναμε μέρος, σά νά είχαμε τήν αγωνία νά βεβαιωθούμε γιά την εξέλιξη, άπλωνε μαγικά μπροστά μας τή μάχη ή ήσυχη φωνή τοΰ Άρη. Γελάσαμε λοιπόν μέ τή διαμαρτυρία του Ζέρβα, χαμογέλασε κι ό Άρης «ό στρατηγός Ναπ. Ζέρβας».

Άρης Βελουχιώτης: Οι μάχες κερδίζονται στις εφεδρείες.

Ο Δημητρίου που τέθηκε επικεφαλής των εφεδρικών δυνάμεων φαίνεται πως δεν ικανοποιήθηκε από τη θέση που του έδωσε ο θρυλικός καπετάνιος του ΕΛΑΣ. Αναφέρει ο ίδιος στο βιβλίο του:

Τον πλησίασα κι εγώ, μ’ έτρωγε νά τον ρωτήσω.
— Καπετάνιε, — τούπα.
— «Ε, όρέ — γύρισε ζωηρά και κατάλαβε ότι κάτι έτρεχε.
— Δέ βρήκες κάτι καλλίτερο να μου αναθέσεις εμένα;
Τινάχτηκε έκπληκτος.
— Κρίμα σε σένα! — μου λέει ζωηρά.
Έγώ, τον κύτταζα απορημένος.
— Κρίμα πού είσαι κι αξιωματικός! — μου ξαναλέει. — Δεν τό ξέρεις ότι οι μάχες κερδίζονται μέ τις εφεδρείες;
Σκίρτησα χαρούμενος.
— Αύτό είναι; — τον ρωτάω — Νά τό πιστέψω;
Μάζεψε τις πλάτες του όλο πονηράδα.
— «Όπως θέλεις — μου κάνει — εκτός πλέον αν έχεις τόση εμπιστοσύνη στο τμήμα του στρατηγού….
Μέ κυρίεψε αγαλλίαση και καινούριος θαυμασμός, πόσο μακρυά πήγαινε πάντα τό μυαλό του.

Ο απολογισμός

Από τους 150 αντάρτες που συμμετείχαν δεν υπήρξε καμία απώλεια. Τέσσερις τραυματίστηκαν. Αντιθέτως η φρουρά της γέφυρας έχασε 20 με 30 στρατιώτες.

Δυο μέρες μετά την ανατίναξη της γέφυρας οι Ιταλοί, σε αντίποινα, παίρνουν από τις φυλακές της Λαμίας 14 πατριώτες από τους οποίους 7 θα εκτελέσουν μπροστά στην γκρεμισμένη γέφυρα. Τους υπόλοιπους θα τους εκτελέσουν στα Καστέλλια της Παρνασίδας, μαζί με άλλους 10 κατοίκους.

Το λαμπρό αυτό κατόρθωμα, που συνέπεσε χρονικά με τη μεγαλειώδη αντεπίθεση των σοβιετικών στρατευμάτων στο Στάλινγκραντ, είχε σοβαρή απήχηση στον ελληνικό λαό, ανέβασε το αγωνιστικό του φρόνημα και συντέλεσε στην παραπέρα γοργή ανάπτυξη της ένοπλης αντίστασής του μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ.

Με την ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου διακόπηκε για έξι βδομάδες η μοναδική σιδηροδρομική αρτηρία προς το λιμάνι του Πειραιά, μέσω της οποίας το χιτλερικό επιτελείο εφοδίαζε τα στρατεύματα του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική.

Αυτός ήταν άλλωστε και ο σκοπός της επιχείρησης. Δόθηκε έτσι πολύτιμη βοήθεια στα αγγλικά στρατεύματα, που διεξήγαν επιθετικές επιχειρήσεις εναντίον των χιτλερικών και ιταλικών στρατευμάτων στην Αφρική.

Πηγές: Σαν σήμερα, Ημεροδρόμος, Μηχανή του Χρόνου, Βαθύ Κόκκινο, Ριζοσπάστης