Ζ΄ Ιερατική Σύναξη στη Νέα Σμύρνη: Η Λειτουργία των Προηγιασμένων

13:33 26/2/2025 - Πηγή: dogma

Τό ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης, 13 Φεβρουαρίου 2025, στήν αἴθουσα τοῦ Ἱεροῦ Ἱδρυματικοῦ Ναοῦ τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου στή Νέα Σμύρνη, πραγματοποιήθηκε ἡ ἕβδομη καί τελευταῖα Ἱερατική Σύναξη τῶν Κληρικῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας. Ὁμιλητής ἦταν ὁ Πανοσιολογιώτατος Ἀρχιμανδρίτης π. Γεώργιος Ρουσάκης, Ἐφημέριος τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Ἀλεξάνδρου Παλαιοῦ Φαλήρου, ὁ ὁποῖος ἀνέπτυξε τό θέμα: «Ἡ Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων».

Τή Σύναξη ἄνοιξε μέ τήν προσφώνησή του ὁ Σεβ.

Ποιμενάρχης μας κ. Συμεών, ὁ ὁποῖος ἔδωσε εὐθύς τόν λόγο στόν ὁμιλητή γιά νά ἀναπτύξει τό θέμα του. Ὁ ὁμιλητής ξεκίνησε λέγοντας πώς ἡ Προηγιασμένη εἶναι μιά ἰδιαίτερη θεία Λειτουργία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας, πού τελεῖται κατά τήν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Σέ ἀντίθεση μέ τίς κανονικές θεῖες Λειτουργίες (τοῦ Ἰωάννου Χρυσοστόμου καί τοῦ Μεγάλου Βασιλείου), δέν περιλαμβάνει τήν καθαγίαση τῶν Τιμίων Δώρων, ἀλλά χρησιμοποιεῖ ἐκ τῶν προτέρων καθαγιασμένο ἅγιο Ἄρτο ἀπό προηγούμενη θ. Λειτουργία, κυρίως τῆς παρελθούσης Κυριακῆς.

Στό Α΄ μέρος τῆς εἰσήγησης ὁ π. Γεώργιος ἑστίασε στά λειτουργικά χαρακτηριστικά τῆς Προηγιασμένης θείας Λειτουργίας: (α) Ἔλλειψη ἀναίμακτης θυσίας, δηλ. δέν γίνεται καθαγιασμός τῶν Τιμίων Δώρων, ἀλλά χρησιμοποιεῖται καθαγιασμένος ἅγιος Ἄρτος πού ἔχει ἤδη καθαγιαστεῖ σέ προηγούμενη κυριακάτικη θ. Λειτουργία. Ἑπομένως, δέν περιλαμβάνει τήν καθιερωμένη εὐχή τῆς μεταβολῆς τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου σέ Σῶμα καί Αἷμα Χριστοῦ.

(β) Νηστήσιμος καί κατανυκτικός χαρακτήρας της. Ἡ Προηγιασμένη ἐνσωματώνει στοιχεῖα τοῦ Ἑσπερινοῦ, καθώς τελεῖται συνήθως τό ἀπόγευμα ἤ νωρίς τό βράδυ. Ἡ ψαλμωδία εἶναι πιό κατανυκτική, μέ ἔμφαση στή μετάνοια καί τήν προετοιμασία τῶν πιστῶν γιά τήν πορεία πρός τή Μεγάλη Ἑβδομάδα. Ἡ προσευχή τοῦ Ἁγίου Ἐφραίμ τοῦ Σύρου μέ τίς μετάνοιες ἀποτελεῖ βασικό στοιχεῖο στήν ἐνάτη ὥρα πού προηγεῖται.

(γ) Ἀνάγνωση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Σέ ἀντίθεση μέ τίς ἄλλες θεῖες Λειτουργίες, δέν ὑπάρχει ἀνάγνωση Ἀποστολικῆς καί Εὐαγγελικῆς περικοπῆς, ἐκτός ἄν συμπίπτει μνήμη ἑορταζομένου Ἁγίου ἤ κατά τίς τρεῖς πρῶτες μέρες τῆς Μεγ. Ἑβδομάδος. Ἀντί αὐτῶν, διαβάζονται ἀναγνώσματα ἀπό τήν Γένεση, τίς Παροιμίες καί τούς Ψαλμούς, τά ὁποῖα προτρέπουν στή μετάνοια καί τήν προετοιμασία γιά τό Πάσχα.

(δ) Μεταφορά τῶν Προηγιασμένων Δώρων. Κατά τή διάρκεια τῆς θ. Λειτουργίας γίνεται μία ἱεροπρεπής πομπή μέ τά ἤδη καθαγιασμένα Δῶρα ἀρχικῶς ἀπό τήν Ἁγία Τράπεζα στήν Ἁγία Πρόθεση.

(ε) Χρήση τοῦ «Φωτισμοῦ». Ὁ ὕμνος «Νῦν αἱ Δυνάμεις τῶν Οὐρανῶν» ψάλλεται κατά τή διάρκεια τῆς μεταφορᾶς τῶν Τιμίων Δώρων ἀπό τήν Ἁγία Πρόθεση στήν Ἁγία Τράπεζα, δημιουργώντας αἴσθημα βαθιᾶς κατανύξεως. Αὐτό ὑποκαθιστᾶ τή Μεγάλη Εἴσοδο πού ὑπάρχει στίς ἄλλες θεῖες Λειτουργίες.

(ς) Συχνότητα τέλεσης. Ἡ Προηγιασμένη τελεῖται συνήθως Τετάρτες καί Παρασκευές τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Ἐπίσης, μπορεῖ νά τελεστεῖ σέ μνῆμες μεγάλων Ἁγίων σέ νηστήσιμες ἡμέρες, δηλαδή ἄν πέσουν μέσα στή Σαρακοστή. Δέν τελεῖται τά Σαββατοκύριακα, καθώς τότε γίνεται πλήρης θεία Λειτουργία.

(ζ) Σκοπός τῆς Προηγιασμένη θ. Λειτουργίας. Δίνεται ἡ δυνατότητα στούς πιστούς νά κοινωνοῦν συχνότερα κατά τή Σαρακοστή χωρίς νά τελεῖται πλήρης θεία Λειτουργία, ἡ ὁποία –ὡς γνωστόν– εἶναι ἀναστάσιμη καί δέν ταιριάζει μέ τό πνεῦμα τῆς νηστείας. Ἐπίσης βοηθᾶ στή διατήρηση τῆς πνευματικῆς ἐγρήγορσης καί στή σταδιακή προετοιμασία γιά τή Μεγάλη Ἑβδομάδα.

Τέλος, γιά τόν συντάκτη τῆς Προηγιασμένης θ. Λειτουργίας δέν ὑπάρχει καμιά ἀναφορά. Κατά τήν παράδοση ἀποδίδεται στόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Διάλογο, Πάπα Ρώμης (6ος αἰ.), ἀλλά διαμορφώθηκε καί καθιερώθηκε στή λειτουργική παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἤδη ἀπό τά πρῶτα χριστιανικά χρόνια.

Στό Β΄ μέρος τῆς εἰσήγησης ὁ π. Γεώργιος ἑστίασε στή λειτουργική δομή τῆς Προηγιασμένης θ. Λειτουργίας μέ σχόλια Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καί σύγχρονων λειτουργιολόγων. Οἱ Πατέρες, ἄν καί δέν ἀναφέρονται ἐκτενῶς σέ αὐτόνομες πραγματεῖες γιά τήν Προηγιασμένη θ. Λειτουργία, κάνουν ἀναφορές στή σημασία της, στόν ρόλο της στή λειτουργική ζωή τῆς Ἐκκλησίας καί στήν πνευματική της ἀξία.

(α) Τό κέντρο τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Στά ἔργα τους ἀναφέρονται στή λειτουργική πρακτική τῆς χρήσης προηγιασμένων Δώρων κατά τίς καθημερινές τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Δίνουν ἔμφαση στό ὅτι ἡ θεία Εὐχαριστία εἶναι τό κέντρο τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ἀλλά τονίζουν ὅτι ἡ τέλεση πλήρους θείας Λειτουργίας καθημερινά δέν συνάδει μέ τήν νηστευτική καί κατανυκτική φύση τῆς Σαρακοστῆς.

(β) Ἡ συχνότητα τῆς θ. Κοινωνίας. Ἰδιαίτερα ὁ Μέγας Βασίλειος (330-379) ὑποστηρίζει τή συχνή θ. Κοινωνία ἀκόμα καί τίς καθημερινές. Στήν Ἐπιστολή 93η, γράφει ὅτι οἱ πιστοί «κοινωνοῦν τέσσερις φορές τήν ἑβδομάδα, δηλαδή Κυριακή, Τετάρτη, Παρασκευή καί Σάββατο». Αὐτή ἡ πρακτική ὑποδηλώνει ὅτι ὑπῆρχε ἤδη ἡ ἀνάγκη γιά μιά μορφή Λειτουργίας πού θά ἐπέτρεπε τήν κοινωνία χωρίς τήν πλήρη τέλεση τῆς Εὐχαριστίας.

(γ) Πνευματική ἐγρήγορση καί Προηγιασμένη. Ὁ Ἅγιος Θεόδωρος Στουδίτης (759-826) κατά τήν περίοδο τῆς Εἰκονομαχίας, ἀναφέρεται στή σημασία τῆς συχνῆς Θείας Κοινωνίας. Σέ ἐπιστολές του πρός μοναχούς τονίζει ὅτι ἡ Μεγάλη Σαρακοστή ἀπαιτεῖ πνευματική ἐγρήγορση καί κατανυκτική προσευχή, στοιχεῖα πού συνδέονται μέ τήν Προηγιασμένη Λειτουργία. Ἄν καί δέν τήν κατονομάζει, ἡ ἀνάγκη του νά λαμβάνει κάποιος τή θ. Κοινωνία πιό συχνά δικαιολογεῖ τήν ὕπαρξή της.

(δ) Τό Τυπικό τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Δύο μορφές κυρίως ἀκολουθήθηκαν: ἡ Ἱεροσολυμιτική καί Στουδιτική παράδοση. Τά ἀρχαῖα λειτουργικά Τυπικά τῆς Μονῆς τοῦ Ἁγίου Σάββα στήν Παλαιστίνη καί τῆς Μονῆς τοῦ Στουδίου στήν Κωνσταντινούπολη (8ος-9ος αἰ.) καταγράφουν τήν Προηγιασμένη θ. Λειτουργία ὡς ἐπίσημη ἀκολουθία τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.

(ε) Ἡ νηστευτική φύση τῆς Προηγιασμένης. Κατά τή θεολογική σημασία της σύμφωνα μέ τούς Πατέρες, ἡ Προηγιασμένη θ. Λειτουργία ὑπογραμμίζει τήν ἀσκητική φύση τῆς Σαρακοστῆς, προσφέροντας τή δυνατότητα τῆς θείας Κοινωνίας χωρίς νά διαταράσσεται τό πνεῦμα τῆς νηστείας. Ἐκφράζει ἐπίσης τή σύνδεση τῆς θείας Εὐχαριστίας μέ τή μετάνοια. Ἀναδεικνύει ἀκόμη τή σημασία τῆς ταπεινότητας καί τῆς προετοιμασίας πρίν ἀπό τή συμμετοχή στή θεία Κοινωνία. Τονίζει δέ τόν ἱερό φόβο καί τή διάθεση συντριβῆς πού πρέπει νά ἔχει ὁ πιστός ὅταν προσέρχεται στά Ἄχραντα Μυστήρια.

Ὁλοκληρώνοντας τήν ὁμιλία του ὁ π. Γεώργιος ἐπεσήμανε τή σημασία τῆς νηστείας, τῆς κατανύξεως, τῆς συχνῆς θείας Κοινωνίας καί τῆς ταπεινῆς προετοιμασίας τῶν πιστῶν γιά τήν ἰδιαίτερη αὐτή θ. Λειτουργία. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, μέ τήν υἱοθέτηση τῆς Προηγιασμένης θ. Λειτουργίας, σεβάστηκε αὐτή τή θεολογία καί τήν ἐνσωμάτωσε στή λειτουργική της παράδοση.

* * *

Στό τέλος τῆς Ἱερατικῆς Σύναξης ὁ Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης μας κ. Συμεών εὐχαρίστησε θερμῶς τόν ὁμιλητή γιά τήν πλούσια, κατανοητή, γλαφυρή καί ὁλοκληρωμένη εἰσήγηση καί ἀκολούθησε συζήτηση μεταξύ τῶν συμμετεχόντων γιά ζητήματα τέλεσης καί νηστείας τῆς ἐν λόγῳ θ. Λειτουργίας.

The post Ζ΄ Ιερατική Σύναξη στη Νέα Σμύρνη: Η Λειτουργία των Προηγιασμένων appeared first on Dogma.