Deja vu : Πραγματικό ή «φάρσα» της μνήμης;

10:32 17/11/2019 - Πηγή: In.gr

Η γαλλική φράση deja vu σημαίνει κατά λέξη «ήδη ιδωμένο». Στην καθημερινή γλώσσα έχει καθιερωθεί να χρησιμοποιούμε τη φράση déjà vu για οτιδήποτε μας δίνει την εντύπωση ότι επαναλαμβάνεται ή μας θυμίζει κάτι.

Είναι όμως κάτι πραγματικό ή απλώς μια «φάρσα» που παίζει η μνήμη μας;

Τι είναι το deja vu

Περιγράφει το φαινόμενο κατά το οποίο αισθανόμαστε

ότι ένα συμβάν, μία στιγμή, μία εμπειρία την έχουμε ξαναζήσει, χωρίς όμως να μπορούμε να θυμηθούμε πότε, πώς και πού. Τι ακριβώς είναι αυτό το περίφημο déjà vu;

Ξαφνικά και χωρίς να έχει συμβεί κάτι ιδιαίτερο έχετε την αίσθηση ότι αυτήν ακριβώς τη στιγμή την έχετε ξαναζήσει και για μερικά δευτερόλεπτα σας φαίνεται ότι ο χώρος, τα πρόσωπα, η ατμόσφαιρα, η συζήτηση, όλα έχουν ξαναϋπάρξει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο σε κάποια άλλη στιγμή στη ζωή σας.

Στην πραγματικότητα, δεν μπορείτε να θυμηθείτε αν έχετε ξαναβρεθεί με τους συγκεκριμένους ανθρώπους στο συγκεκριμένο μέρος. Παρ’ όλα αυτά, έχετε αυτή την αίσθηση του γνώριμου και ταυτόχρονα του παράξενου και παράδοξου.

Το υποσυνείδητο βίωμα

Ο πρώτος επιστήμονας που στο βιβλίο του «Το μέλλον των ψυχικών επιστημών» αναφέρθηκε στο φαινόμενο αυτό και του έδωσε τον ελληνικό όρο «παραμνησία» ήταν ο γάλλος ερευνητής E. Boirac, στα τέλη του 19ου αιώνα.

Ο Freud έδωσε τη δική του ερμηνεία λέγοντας πως αυτού του είδους τα βιώματα είναι το αποτέλεσμα τραυματικών συμβάντων ή ανεπίτρεπτων επιθυμιών που έχουμε καταπιέσει και απωθήσει και που δεν τους έχουμε επιτρέψει την είσοδο στις «νόμιμες» αναμνήσεις μας.

Έτσι, με την πρώτη ευκαιρία και εντελώς απροσδόκητα, με αφορμή δηλαδή κάποιο ερέθισμα (μία μυρωδιά ή έναν ήχο, για παράδειγμα), το βίωμα ανασύρεται από το υποσυνείδητο και παίρνει τη μορφή ανάμνησης.

Δημιούργημα της μνήμης

Νεότεροι ερευνητές επανέφεραν το φαινόμενο déjà vu στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος. Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον και αρκετά διαδεδομένο φαινόμενο της μνήμης το οποίο, αν το ερευνήσουμε, μπορεί να μας βοηθήσει να μάθουμε περισσότερα σχετικά με το πώς λειτουργεί η μνήμη μας.

Κι αυτό γιατί, όποια κι αν είναι τελικά η σωστή εξήγηση του φαινομένου και είτε προέρχεται από τη νευροεπιστήμη του εγκεφάλου είτε από την ψυχολογία είτε από την παραψυχολογία, το σίγουρο είναι πως πρόκειται για δημιούργημα της μνήμης.

Ορισμένοι άνθρωποι δηλώνουν ότι έχουν déjà vu και ταυτόχρονα την αίσθηση ότι έχουν ξαναβιώσει τη στιγμή και ξέρουν τι θα συμβεί αμέσως μετά. Αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί, πάντως οι επιστήμονες διαχωρίζουν το προαίσθημα (αν υπάρχει) από το déjà vu.

Η διαφορά είναι ότι το déjà vu βιώνεται ταυτόχρονα με αυτό που μας συμβαίνει και όχι πριν. Παρ’ όλα αυτά, επειδή είναι τόσο αιφνιδιαστική αυτή η αίσθηση του «γνωρίζω αυτή τη στιγμή», εκ των υστέρων το ερμηνεύουμε σαν να ξέραμε τι πρόκειται να συμβεί.

Ενδιαφέρουσες θεωρίες

Ο ολλανδός ψυχίατρος H. Sno προτείνει την ιδέα ότι οι αναμνήσεις είναι σαν ολογράμματα, που σημαίνει ότι μπορεί κανείς να αναπλάσει την τρισδιάστατη εικόνα κάθε επιμέρους στοιχείου μίας ανάμνησης.

Το déjà vu, λοιπόν, κατά την άποψή του, συμβαίνει όταν κάποια λεπτομέρεια στο περιβάλλον στο οποίο βρισκόμαστε εκείνη τη στιγμή (μία εικόνα, ένας ήχος, μία οσμή κλπ.) είναι παρόμοια με ένα απομεινάρι μίας (θαμμένης) ανάμνησής μας και ο εγκέφαλός μας ξαναφτιάχνει μία ολόκληρη σκηνή από αυτό το απειροελάχιστο στοιχείο, δημιουργώντας έτσι την αίσθηση του γνώριμου.

O αμερικανός ερευνητής δρ. Alan Brown πρότεινε τη θεωρία του «κινητού» ή αλλιώς της «διχασμένης προσοχής». Σε πειράματα που έκανε, έδειξε ότι, όταν είμαστε απορροφημένοι από κάτι (σαν να μιλάμε στο κινητό), προσλαμβάνουμε όσα συμβαίνουν γύρω μας χωρίς να τα καταγράφουμε συνειδητά.

Όταν είμαστε ξανά σε θέση να εστιάσουμε την προσοχή μας σε αυτό που κάνουμε, αυτά που βλέπουμε γύρω μας μας φαίνονται γνώριμα, ενώ γνωρίζουμε ότι δεν τα έχουμε «δει».

Με αυτό το σκεπτικό, φαίνεται λογικό ότι μπορεί να μπαίνουμε σε έναν καινούργιο χώρο όντας απορροφημένοι, π.χ. από μία συνομιλία, μία σκέψη ή κάτι άλλο, και ξαφνικά να έχουμε déjà vu. Τι συμβαίνει: Πριν καν κοιτάξουμε το χώρο, ο εγκέφαλός μας έχει καταγράψει τα ερεθίσματα και μετά από κλάσματα δευτερολέπτου που κοιτάμε πραγματικά έχουμε την αίσθηση ότι μας είναι όλα γνώριμα.