Άρωμα Βυζαντίου στη Χίο : Ο ναός της Παναγίας Κρήνας

13:23 26/5/2020 - Πηγή: In.gr

Στην ενδοχώρα της κεντρικής Χίου, νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας του νησιού και κοντά στο χωριό Βαβίλοι (Βαβύλοι), βρίσκεται ένα σημαντικό μνημείο των Βυζαντινών Χρόνων, ο ναός της Παναγίας Κρήνας.

Η εκκλησία της Παναγίας Κρήνας (η προσωνυμία οφείλεται κατά πάσαν πιθανότητα σε γειτονική πηγή με άφθονο νερό), στο μέσον περίπου ενός νοητού τριγώνου που σχηματίζουν το Χαλκειό, ο Άγιος Γεώργιος Συκούσης και η Καλλιμασιά, ακολουθεί από αρχιτεκτονικής απόψεως τον τύπο του

καθολικού της περίφημης Νέας Μονής της Χίου, ανήκει δηλαδή στο λεγόμενο νησιωτικό οκταγωνικό τύπο (ο μεγάλος τρούλος στηρίζεται σε οκταγωνική βάση).

Ο κυρίως ναός και ο εσωνάρθηκας (χρησίμευσε ως οικογενειακό ταφικό παρεκκλήσι, όπως υποδηλώνουν δύο αρκοσόλια που υπάρχουν στη βόρεια και τη νότια πλευρά του) οικοδομήθηκαν στα τέλη του 12ου αιώνα, ο δε εξωνάρθηκας αποτελεί σαφώς μεταγενέστερη προσθήκη, του 16ου ή του 18ου αιώνα.

Η δυτική όψη του ναού

Kτήτορες του αρχικού ναού, σύμφωνα με σχετική επιγραφή, ήταν ο σεβαστός άρχοντας Ευστάθιος Κοδράτος και η σύζυγός του, Ειρήνη Δούκαινα Πεπαγωμένη, μέλη της τοπικής αριστοκρατίας που  διατηρούσαν στενούς δεσμούς με την Αυλή της Κωνσταντινούπολης (οι μορφές τους απεικονίζονται στο νότιο αρκοσόλιο και στον ανατολικό τοίχο του εσωνάρθηκα).

Τμήμα του τρούλου του κυρίως ναού, καθώς και ο τρουλίσκος και ο δυτικός τοίχος του εσωνάρθηκα, ανακατασκευάστηκαν το 1884, καθώς είχαν καταρρεύσει συνεπεία του μεγάλου σεισμού που έπληξε τη Χίο το 1881.

Ο εξωτερικός διάκοσμος του ναού

Στις εξωτερικές όψεις του ναού της Παναγίας Κρήνας απαντούν στοιχεία γνωστά από τη λεγόμενη αρχιτεκτονική «Σχολή της Κωνσταντινούπολης», όπως η τεχνική της «κρυμμένης πλίνθου», τα τυφλά αψιδώματα, τα καμπύλα αετώματα και ο πλούσιος κεραμοπλαστικός διάκοσμος με τα ποικίλα θέματα.

Στην τοιχοποιία του ναού περιλαμβάνονται ως spolia μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη που προέρχονται από παλαιότερα οικοδομήματα.

Άποψη του μαρμάρινου διακόσμου του ναού

Στο ναό της Παναγίας Κρήνας διασώζεται τοιχογραφικός διάκοσμος διαφόρων εποχών, από το 12ο έως το 19ο αιώνα.

Πριν από την αποκάλυψη του αρχικού ζωγραφικού στρώματος του τέλους του 12ου αιώνα (αγνώστου καλλιτέχνη και μοναδικής τεχνοτροπίας), η οποία έλαβε χώρα τη δεκαετία του 1980, ο κυρίως ναός ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου καλυμμένος με τοιχογραφίες του 1734, που είχαν φιλοτεχνηθεί από το χιώτη ζωγράφο Μιχαήλ Αναγνώστου Χωματζά.

Η βόρεια όψη του ναού

Αποτοιχισμένες τοιχογραφίες των Υστεροβυζαντινών Χρόνων από το ναό της Παναγίας Κρήνας εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο Χίου.

Πηγή φωτογραφίας: Εφορεία Αρχαιοτήτων Χίου

Σε μια ενδιαφέρουσα αποτοιχισμένη τοιχογραφία, που χρονολογείται στις αρχές του 14ου αιώνα και υπήρχε στο τύμπανο του νότιου αρκοσολίου του εσωνάρθηκα, απεικονίζεται δωρητής που προσφέρει το ομοίωμα του ναού στο Χριστό, ο οποίος βρίσκεται στην αγκαλιά της μητέρας του.

Πρόκειται για το δεύτερο κτήτορα του ναού της Παναγίας Κρήνας, ο οποίος χρηματοδότησε είτε την ανακαίνιση του ναού είτε την εκ νέου τοιχογράφηση του εσωνάρθηκα αυτού.

*Οι φωτογραφίες που περιλαμβάνονται στο παρόν άρθρο, πλην μιας, προέρχονται στο σύνολό τους από το διαδικτυακό τόπο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών (religiousgreece.gr).