Η κανονικότητα που μας τάζουν

15:22 23/11/2018 - Πηγή: In.gr

Με την προεκλογική περίοδο να έχει ατύπως ανοίξει, η νέα υπόσχεση είναι η «κανονικότητα», η επιστροφή στην κανονικότητα.

Ούτε αυτό είναι πρωτοφανές, όπως πρωτοφανής δεν ήταν π.χ. η Αλλαγή ή τα διάφορα εθνοπερήφανα των μνημονιακών ετών. Ως «return to normalcy» είναι μάλιστα ένα από τα παλιότερα και πιο πολυσυζητημένα σλόγκαν στην ιστορία της πολιτικής επικοινωνίας, από την καμπάνια του Γουόρεν Τζ. Χάρντινγκ στις αμερικανικές εκλογές του 1920.

Τότε,

το περιεχόμενο της υπόσχεσης αυτής ήταν κάπως πιο αυτονόητο κι είχε σημαινόμενο και προσωπικό, για τον κάθε πολίτη, και συλλογικό, αφού ως «κανονικότητα» ο Χάρντινγκ όριζε τη ζωή των ανθρώπων πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η μεσολάβηση μιας ειδικής κατάστασης άλλωστε, ενός πολέμου, επανακαθόριζε δραματικά το πεδίο των προσδοκιών και των απαιτήσεων. Στις ομιλίες του το εξηγούσε κάπως έτσι: «οι ΗΠΑ τώρα δεν χρειάζονται ηρωισμούς αλλά επούλωση, όχι μαγικές θεραπείες αλλά κανονικότητα, όχι επανάσταση αλλά αποκατάσταση, όχι αναστάτωση αλλά προσαρμογή».

Είναι ενδιαφέρουσα λοιπόν η επιλογή της υπόσχεσης αυτής, για επιστροφή στην κανονικότητα, εν όψει των πρώτων μεταμνημονιακών εκλογών. Παρά τις βαριές ανοησίες που έχουμε ακούσει αυτά τα χρόνια ούτε πόλεμο ζήσαμε αυτά τα χρόνια, ούτε χούντα.

Ζήσαμε όμως μια περίοδο διάλυσης της κοινωνικής συνοχής, μια συνειδητή πολιτική προσπάθεια διαίρεσης της κοινωνίας σε διάφορες ταυτότητες, ζήσαμε αιρετούς να ορίζουν ποιος είναι ο λαός και ανθρώπους με μεγάλη αγοραστική δυνατότητα να κάνουν κηρύγματα για τον λιτό βίο και την ηθική και την αρετή της φτώχιας κόντρα στον κακό καταναλωτισμό και την ευημερία (και με αυτά να γίνονται κυβέρνηση).

Τα τελευταία χρόνια φτάσαμε να έχουμε πογκρόμ βίας στους δρόμους, πρόσφυγες σε λάσπες και σκηνές, συνωμοσιολογία στον mainstream διάλογο, τρίτο κόμμα τους νεοναζί και βουλευτές υπόδικους του κοινού ποινικού, να συζητάμε ως επιλογές για τον τρόπο ζωής μας και την οργάνωση της συνύπαρξης μας τον κοινοτισμό, την άμεση δημοκρατία, κινήματα πατάτας και αστικούς λαχανόκηπους, «καλή βία» και «δικαιολογημένη βία».

Γιατί είναι σημαντικά αυτά; Στις ΗΠΑ, πολλά προοδευτικά φόρα και ΜΜΕ συζητάνε αυτό ακριβώς αυτό το διάστημα, πως η περίοδος Τραμπ, με όλη την ακρότητα, την επιθετικότητα και τη συνωμοσιολογία που έχει εντάξει στην πολιτική ατζέντα, έχει κανονικοποιήσει όλες τις υπόλοιπες θητείες και πολιτικές του ρεπουμπλικανικού κόμματος. Ο φόβος είναι λοιπόν όχι ότι θα κανονικοποιηθεί ο ίδιος ο Τραμπ και η προεδρία του αλλά ότι θα χαμηλώσει τις προσδοκίες της αμερικανικής κοινωνίας, θα αφήσει, δηλαδή, ένα μακροπρόθεσμο αποτύπωμα που θα φρενάρει την πρόοδο.

Αυτή η εκ των υστέρων διαπίστωση ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν πολύ χειρότερα από όσο μπορείς να φανταστείς, ότι δηλαδή ο πάτος είναι μια πρόσκαιρη ψευδαίσθηση, είναι ένα αίσθημα που έχουν περιγράψει πολλοί στα χρόνια της ελληνικής κρίσης.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η βουβή μιζέρια που επικράτησε μετά τις πρώτες κοινωνικές αντιδράσεις για τα μνημόνια, όταν ακόμη η κρίση και η λιτότητα δεν είχαν προφτάσει να γίνουν πάρα πολύ αισθητές στα μεσοαστικά στρώματα. Ή το γεγονός ότι το αίτημα για επιστροφή στην πρότερη κατάσταση αντικαταστάθηκε με την επικράτηση αυτών που μας λένε πως η πρότερη κατάσταση, η μεταπολίτευση, είναι η πηγή των δεινών μας. Η έννοια της κανονικότητας λοιπόν, που ακούμε πολύ τώρα, ακόμη και εντός της μνημονιακής περιόδου, υπέστη κι αυτή μεταβολές.

Υπάρχει μια θεωρία στην πολιτική επιστήμη, το «παράθυρο του Όβερτον». Φανταστείτε ότι για κάθε πολιτικό θέμα, κάθε πεδίο, κάθε ερώτημα, υπάρχει μια ευθεία γραμμή στα άκρα της οποίας τοποθετούνται οι δυο ακραίες απαντήσεις του. Για παράδειγμα, υπάρχει μια ευθεία γραμμή που στο ένα άκρο είναι το «όλα στο δημόσιο» και στο άλλο άκρο το «καταργήστε το κράτος, όλα ιδιωτικά». Ανάμεσα σε αυτά τα δυο άκρα υπάρχουν όλες οι ενδιάμεσες απαντήσεις.

Από αυτές υπάρχει μόνο ένα πεδίο που θεωρείται αποδεκτό προς συζήτηση από την κοινωνία. Φανταστείτε το σαν ένα κομμάτι, μια φέτα, από το μήκος της ευθείας γραμμής. Η φέτα αυτή, το «παράθυρο του Όβερτον» αλλάζει ανάλογα με την κοινωνία, δηλαδή, κάτι που μπορεί να τεθεί στη mainstream δημόσια πολιτική συζήτηση το 2018 δεν θα στεκόταν στη mainstream δημόσια πολιτική συζήτηση π.χ. το 1978.

Η πολιτική εξουσία που επιθυμεί να είναι εξουσία λοιπόν, παίρνει αποφάσεις εντός αυτού του πεδίου. Μπορεί, δηλαδή, για να μείνουμε στο παράδειγμα, ένας πολιτικός να πιστεύει ότι πρέπει να καταργηθεί το κράτος και να είναι όλα δημόσια αλλά αν θέλει να κυβερνήσει θα πρέπει να συμβιβαστεί σε αποφάσεις εντός του αποδεκτού πεδίου και να πολιτευτεί για να πείσει την κοινωνία για τις ιδέες του.

Σε ένα άλλο παράδειγμα, μπορεί, π.χ. κάποιος να πίστευε ότι έπρεπε να βγούμε από το ευρώ και να προσπάθησε να πολιτευτεί σε αυτή την κατεύθυνση και να πείσει την κοινωνία γι’ αυτό, αλλά να άλλαξε γνώμη όταν κατάλαβε ότι αυτό θα τον πέταγε αυτομάτως εκτός αποδεκτού πεδίου συζήτησης και εκτός εξουσίας.

Η κανονικότητα λοιπόν που μας υπόσχονται τόσο ο κ. Τσίπρας όσο κι ο κ. Μητσοτάκης δεν σημαίνει από μόνη της απολύτως τίποτα και είναι μια υπόσχεση που μάλλον δεν θα προφτάσουν να ολοκληρώσουν ποτέ.

Είτε εννοούν τον τρόπο ζωής μας πριν τα μνημόνια είτε τον τρόπο που λειτουργούσε η εξουσία πριν τα μνημόνια (όπως βασίμως υποψιαζόμαστε για τον έναν από τους δυο) τα τελευταία χρόνια αυτά που συζητήσαμε και ζήσαμε ως ελληνική κοινωνία μετακίνησαν το «παράθυρο του Όβερτον» και την αίσθηση του «κανονικού» δραματικά. Τόσο πολύ που θα πάρει είτε πολλά χρόνια είτε κάποια άλλη έκτακτη κατάσταση για να αλλάξει και πάλι.