«Φως» στον γενετικό μηχανισμό του συνδρόμου Down

11:52 24/4/2014 - Πηγή: Athina984

«Φως» στις γενετικές συνέπειες του Συνδρόμου Down ρίχνει για πρώτη φορά ο εμπνευστής της Παγκόσμιας Ημέρας που έχει καθιερωθεί για τη συγκεκριμένη πάθηση, Στυλιανός Αντωναράκης, καθηγητής στο Τμήμα Γενετικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Γενεύης και διευθυντής του Ινστιτούτου Γενετικής και Γενωμικής στην ίδια πόλη. Ο κ. Αντωναράκης μίλησε στον Αθήνα 9.84 και στον Ανδρέα Σκαφίδα.

Α.Σ: Κύριε καθηγητή, θα θέλαμε να μας πείτε πώς έχει προχωρήσει η δική σας έρευνα για να καταλάβουμε τι γίνεται με την τρισωμία

21, η οποία είναι υπεύθυνη για το σύνδρομο Down..

Σ. Αντωναράκης: «Ευχαριστώ για την πρόσκληση και το ενδιαφέρον σας. Θα σας κάνω μια μικρή εισαγωγή για την τρισωμία 21, που όπως ξέρετε είναι μια κατάσταση που σχηματίζεται με την ύπαρξη τριών χρωμοσωμάτων 21 -αντί για δύο, που είναι φυσιολογικό-, στους συνανθρώπους μας που έχουν σύνδρομο Down. Το χρωμόσωμα 21 είναι το μικρότερο ανθρώπινο χρωμόσωμα, είναι περίπου 1% του γονιδιώματος του ανθρώπου και έχει περίπου 250 γονίδια που καταγράφουν πρωτεΐνες. Το ερώτημα λοιπόν όταν διαβάστηκε το γονιδίωμα του χρωμοσώματος 21, το έτος 2000, ήταν ποια είναι τα γονίδια στο χρωμόσωμα 21 που προκαλούν τα διάφορα συμπτώματα του συνδρόμου και τα τελευταία 14 χρόνια η έρευνα επικεντρώθηκε σε αυτό. Επειδή υπάρχουν τρία χρωμοσώματα 21, το υποθετικό πρόβλημα του συνδρόμου Down είναι ότι μερικά γονίδια υπερεκφράζονται, επειδή είναι δύο χρωμοσώματα 21, δηλαδή τα 3 αντίγραφα των γονιδίων στο χρωμόσωμα 21, έχουν σαν αποτέλεσμα να έχουμε περισσότερο RNA και περισσότερο ποσό πρωτεϊνών από τα γονίδια του χρωμοσώματος 21. Όμως, η έρευνα των τελευταίων 14 ετών δεν μας έδωσε σαφείς απαντήσεις σε αυτή την ερώτηση, κυρίως διότι υπάρχει μια εκτεταμένη ποικιλομορφία στην έκφραση των γονιδίων στο γονιδίωμά μας και στο χρωμόσωμα 21. Δηλαδή, αν πάρουμε ένα γονίδιο που είναι στο χρωμόσωμα 21 σε εσάς και σε εμένα και μετρήσουμε το πόσο εκφράζεται αυτό το γονίδιο υπάρχουν αρκετές διαφορές μεταξύ των φυσιολογικών ανθρώπων. Επειδή υπάρχουν αρκετές διαφορές ήταν πολύ δύσκολο, ας πούμε αδύνατο, να βρούμε ποια είναι τα γονίδια που υπερεκφράζονται στο χρωμόσωμα 21 περισσότερο από τους ανθρώπους που δεν έχουν τρισωμία 21. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι για να λύσουμε αυτό το πρόβλημα θα πρέπει να μελετήσουμε ανθρώπους οι οποίοι έχουν απολύτως πανομοιότυπο γονιδίωμα εκτός από την τρισωμία 21. Αυτό το έχουν τα μονογενή δίδυμα στα οποία το ένα έχει μια τρισωμία 21 και το άλλο δεν έχει. Αυτό είναι τρομερά σπάνιο, όμως είμαστε τυχεροί που βρήκαμε μια οικογένεια που έχει ένα τέτοιο περιστατικό, δηλαδή έχει παιδιά μονογενή δίδυμα από τα οποία το ένα ήταν τρισωμικό και το άλλο "φυσιολογικό". Πήραμε, λοιπόν, δείγματα από αυτό και με αυτή την μελέτη βρήκαμε κάτι που δεν το περιμέναμε καθόλου, κάτι καταπληκτικό ας πούμε... Ότι σχεδόν όλα τα γονίδια σε όλα τα χρωμοσώματα έχουν μια διαφορετική έκφραση στην τρισωμία 21 σχετικά με το φυσιολογικό και όχι μόνο αυτό, αλλά η δυσλειτουργία των γονιδίων, η υπερέκφραση ή υποέκφραση τους είναι κατανεμημένη σε διάφορες περιοχές, σε διάφορα χρωμοσώματα. Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Ας πούμε ότι τα χρωμοσώματα είναι τα κράτη της Ευρώπης και υπάρχουν μερικά κράτη πιο πλούσια από τα άλλα. Αυτά που είναι πιο πλούσια, θα κάνουμε τον παραλληλισμό ότι εκφράζουν πιο πολύ τα γονίδιά τους και τα πιο φτωχά εκφράζουν λιγότερο τα γονίδιά τους. Βρήκαμε λοιπόν ότι αν προσθέσουμε ένα χρωμόσωμα 21 σε αυτή την ισορροπία, η ισορροπία χαλάει και τα κράτη που είναι πλούσια γίνονται λιγότερο πλούσια και τα φτωχά γίνονται λιγότερο φτωχά. Δηλαδή, είναι η διαταραχή της ισορροπίας όλων των γονιδίων ίσως είναι μέρος της αιτιολογίας των συμπτωμάτων του συνδρόμου Down. Τώρα, το ερώτημα είναι, η προσθήκη οποιουδήποτε χρωμοσώματος μας κάνει αυτή την δυσλειτουργία; Αυτό είναι ένα ερώτημα που θα το κοιτάξουμε τώρα στο μέλλον, μήπως βρούμε ότι όλες οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες, επειδή όλες έχουν διανοητική ανεπάρκεια έχουν χαμηλό ύψος, έχουν δυσμορφία, έχουν άλλα συμπτώματα, μήπως μερικά από τα συμπτώματα αυτά οφείλονται στην δυσλειτουργία των γονιδίων σε όλο το γονιδίωμα.
Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έκαναν το σύνδρομο Down λίγο πιο πολύπλοκο από ό,τι νομίζαμε παλιότερα... Νομίζαμε μέχρι χτες ας πούμε ότι μόνο τα γονίδια στο χρωμόσωμα 21 έχουν σημασία για την παθολογία του συνδρόμου. Τώρα πιστεύουμε ότι γονίδια σε όλο το γονιδίωμα έχουν σημασία για την παθολογία του συνδρόμου. Αυτό όμως από τη μια μεριά το κάνει πιο πολύπλοκο, από την άλλη μεριά ίσως το κάνει και λίγο ευκολότερο αν μπορούμε να σκεφτούμε μια θεραπεία η οποία θα καταστείλει λίγο, όχι εντελώς την έκφραση όλων των γονιδίων σε όλο το γονιδίωμα. Γι' αυτό και εμείς και άλλα εργαστήρια προσπαθούμε να βρούμε ουσίες, φάρμακα ας πούμε τα οποία μεταβάλλουν την γονιδιακή έκφραση όλων των γονιδίων σε όλα τα χρωμοσώματα».

Α.Σ: Το ζήτημα είναι ότι με αυτή την έρευνα θα μπορούσε να γίνει μια εφαρμογή και σε άλλες ασθένειες και γενετικές ανωμαλίες...

Σ. Αντωναράκης: «Οι ασθένειες που έχουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες είναι πάρα πολλές. Υπάρχουν ασθένειες που έχουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες σε όλα τα κύτταρά μας, όπως η τρισωμία 21, η τρισωμία 18, η τρισωμία 13, οι άλλες τρισωμίες που είναι σε ένα μέρος των χρωμοσωμάτων, όμως ξέρουμε ότι και πολλά είδη νεοπλασμάτων έχουν τρισωμίες στα νεοπλασματικά κύτταρα και έτσι λοιπόν και αυτές οι τρισωμίες είναι κομμάτια της μελέτης τώρα, διότι και οι τρισωμίες που είναι σε σωματικά κύτταρα, όχι σε όλα τα κύτταρα του σώματος, αλλά σε μερικά δηλαδή και αυτές θα πρέπει να μελετηθούν μήπως τυχόν και αυτές οι τρισωμίες και πολυσωμίες έχουν σημασία για την ανάπτυξη νεοπλασματικών κυττάρων. Πήγαμε πολύ μακριά στην σκέψη μας τώρα, αλλά είναι και αυτό μέσα στις μεγάλες ερωτήσεις που υπάρχουν σχετικά με την ύπαρξη περισσότερων ή λιγότερων χρωμοσωμάτων στο γονιδιακό μας υλικό».

Α.Σ: Κύριε καθηγητά, σας ευχαριστούμε πάρα πολύ...

Σ. Αντωναράκης: «Και εγώ σας ευχαριστώ πολύ και θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης και τις οικογένειες με παιδιά ή ενήλικες με σύνδρομο Down, διότι αυτές οι οικογένειες είναι μια έμπνευση για όλους εμάς που εργαζόμαστε σε αυτόν τον τομέα. Η βοήθειά τους, η παντοειδής υποστήριξή τους, το χαμόγελό τους, οι ερωτήσεις τους είναι πολύ σημαντικές για όλους εμάς που εργαζόμαστε και στην έρευνα, αλλά και στην κλινική πράξη και έχουμε να κάνουμε με οικογένειες με το σύνδρομο Down».

Α.Σ: Να σας ευχαριστήσουμε πάρα πολύ για την συνέντευξη και την παρουσία σας στον Αθήνα 9.84...

Σ. Αντωναράκης: «Ευχαριστώ πολύ».