Η ιστορία ως απάντηση στις πολιτικές ερωτήσεις

20:31 8/2/2013 - Πηγή: Sport.gr

Το 1999 η ιστορικός Ντόρις Κέρνς Γκούντγουιν κέρδισε το Πούλιτζερ για ένα βιβλίο με θέμα την εν έτη 1863 τροποποίηση του αμερικανικού Συντάγματος και τις πολιτικές πρωτοβουλίες του Αβραάμ Λίνκολν και της ηγετικής ομάδας των Ρεπουμπλικάνων για την κατάργηση της δουλείας. Ο τίτλος του βιβλίου ήταν "Team of Rivals: The political genius of Abraham Lincoln". Στις 950 περίπου σελίδες του παρουσιάζονταν η ιστορία του τέλους του αμερικανικού εμφυλίου, αλλά και η ικανότητα του Λίνκολν να βλέπει το μέλλον. Ο Στήβεν Σπίλμπεργκ απέκτησε τα δικαιώματα του βιβλίου αμέσως, αλλά του στάθηκε αδύνατο να γυρίσει

την ταινία γρήγορα. Πρώτον η απόδοση του βιβλίου ήταν εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση, αφού ένα τεράστιο μέρος του αφορά την ίδια την ιστορία του αμερικανικού συντάγματος. Δεύτερον οι τότε καιροί δεν προσφέρονταν για τέτοιου είδους θέματα. Η ΗΠΑ ζούσαν το μεθύσι της παντοκρατορίας τους, οι Σοβιετίες είχαν καταρρεύσει, κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί την 11η Σεπτεμβρίου και οι ιστορίες του αμερικανικού εμφυλίου ακούγονταν σαν τα παραμύθια της γιαγιάς. Το τέλος της δεκαετίας του ‘90 δεν άφηνε περιθώρια για αναφορές σε μεγάλα νοήματα: οι ΗΠΑ και συνολικά η Δύση ζούσε τη νιρβάνα της ευτυχίας της. Επιπλέον ο Σπίλμπεργκ καταλάβαινε ότι η ιστορία που είχε στα χέρια του ήταν ένα μεγάλο πολιτικό μάθημα και η μεγάλη του ανάγκη ήταν να βρει τον άνθρωπο, που, αφού διαχειριστεί τις σελίδες της Γκούντγουιν, θα κάνει κατανοητές τις προβληματικές. Ο Σπίλμπεργκ μετά από πολλά χρόνια έπεισε τον καλύτερο: ο Τόνυ Κούσνερ, ήδη συνεργάτης του στο επίσης πολιτικό «Μόναχο», έπρεπε να μετατρέψει σε σενάριο το μεγάλο σχόλιο του Γκούντγουιν για την πολιτική και την αποστολή της, για το Σύνταγμα και την τροποποίησή του ώστε να αντιμετωπιστεί η ιστορική ανάγκη. Οσοι βρήκαν την ταινία πομπώδη ή βαριά δεν έχουν παρά να αναλογιστούν ότι υπάρχουν ιστορίες που δεν κουβαλάνε ούτε εύκολα νοήματα, ούτε υπεραπλουστεύσεις.Νομίζω ότι το βάρος του προβληματισμού (και σε τελική ανάλυση του ίδιου του στόρι) έβαλε κατά μέρους την τεχνική της αφήγησής: ο ικανός στο παραμύθι Σπίλμπεργκ δεν θα μπορούσε να κάνει μια εύπεπτη ταινία με αυτό το θέμα, οπότε καλλιτεχνικά το πράγμα ήταν σχεδόν καταδικασμένο από χέρι – στις ικανότητες του Σπίλμπεργκ δεν περιλαμβάνεται η αφήγηση ενός πολιτικού θέματος. Άλλωστε νομίζω ότι είναι εξ αρχής φανερό ότι αυτό που επιδιώκεται δεν είναι η διασκέδαση του θεατή ή ο εντυπωσιασμός του, αλλά ο προβληματισμός για την ουσία του θέματος. Ο Σπίλμπεργκ, αφού εξασφαλίζει ένα καλό Λίνκολν, χάρη στο «τέρας» που λέγεται Ντάνιελ Ντει Λιούις, ξεκινά με μια θεαματική εισαγωγική σκηνή για να βγάλει από πάνω του την υποχρέωση της αναπαράστασης της εποχής: όχι τυχαία όλα σχεδόν τα σημαντικά που αναφέρονται περιγράφονται λιτά – λιτή η παράδοση του τζένεραλ  Λη, απούσα η σκηνή της δολοφονίας του Λίνκολν, σβησμένη κάθε αναφορά σε πανηγύρια εκλογών – ενδιαφέρει μόνο η ιστορία της τροποποίησης. Υπάρχουν ταινίες που βυθίζεσαι μέσα τους και ταξιδεύεις, άλλες που πετάγεσαι από την καρέκλα και άλλες στις οποίες διαρκώς σκέφτεσαι: ο κάπως άνισος Λίνκολν του Σπίλμπεργκ ανήκει στις τελευταίες. Το πλαίσιο του προβληματισμού τοποθετείται γρήγορα: ο εμφύλιος μπορεί να τελειώσει με μια παράδοση των Νοτίων, όμως αν το Σύνταγμα δεν τροποποιηθεί κανείς δεν μπορεί να τους απαγορεύσει να ξαναποκτήσουν δούλους, αφού η δουλεία, συνταγματικά, επιτρέπεται. Ο Λίνκολν έχει να διαλέξει ανάμεσα σε μια ειρήνη που δεν αλλάζει τίποτα και μια κοινοβουλευτική αναμέτρηση που, αν κερδηθεί, θα αλλάξει το πλαίσιο με κόστος, όμως, την παράταση του μακελειού. Γίνεται επίσης σαφές ότι κανείς σχεδόν δεν έχει πρόβλημα με τη μη τροποποίηση του Συντάγματος, ενώ όλοι σχεδόν θέλουν το τέλος του πολέμου. Οι αντίπαλοι Δημοκρατικοί το απαιτούν και αρνούνται συζητήσεις περί φυλετικής ισότητας. Η συντηρητική πλευρά των Ρεπουμπλικάνων επίσης προτιμά την ειρήνη και θεωρεί την τροποποίηση καπρίτσιο του προέδρου – η μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων του Λίνκολν πιστεύει πως οι έγχρωμοι δεν χρειάζονται δικαιώματα, γιατί «κάποτε μπορεί να φτάσουν ακόμα και στο να ψηφίζουν». Οι ίδιοι οι λευκοί στρατιώτες, που θέλουν να γυρίσουν σπίτι, δεν ξέρουν τους λόγους για τους οποίους πολεμούν. Ο Λίνκολν έχει ένα λαό που τον υπεραγαπά, γιατί δεν ανέχθηκε την αποστασία των Νοτίων, αλλά συγχρόνως του ζητά ειρήνη, ευημερία, προκοπή. Όλα αυτά μετράνε προφανώς στην εποχή τους περισσότερο από την συνταγματική κατάργηση της δουλείας – ίσως και σήμερα για κάποιους να μετρούν πιο πολύ από κάθε συνταγματική τροποποίηση. Όμως το θέμα δεν είναι η λαϊκή απαίτηση, ή η πολιτική αντίληψη ή η ικανότητα στις συνεργασίες: το θέμα στην πολιτική, λέει η ταινία, είναι το σωστό και το λάθος. Η μη τροποποίηση του συντάγματος είναι ένα λάθος και πρέπει να διορθωθεί κόντρα στην ίδια την ανάγκη για ευημερία. Εύκολο να το λες, αλλά πολύ πολύ δύσκολο να το κάνεις κατανοητό σε όλους. Σε αυτό προστίθεται και μια ακόμα ενδιαφέρουσα παράμετρος: ο ίδιος ο Λίνκολν δεν είναι ένας ήρωας μάρτυρας – δεν είναι ούτε καν κάποιος με άτεγκτες αρχές. Κάνει ό,τι μπορεί για να μην πάει στο στρατό ο γιός του, αδυνατεί να εξηγήσει βασικές επιλογές του ακόμα και στη γυναίκα του, αντιλαμβάνεται την πολιτική ως ένα θρίαμβο του «εδώ και τώρα», αδυνατώντας να σχεδιάσει μια μακροχρόνια στρατηγική και την ίδια στιγμή είναι αναβλητικός και αιχμάλωτος των εμμονών του. Δεν είναι επαναστάτης, αλλά κάποιος που μοιάζει να ξέρει τι θέλει χωρίς να ξέρει το πώς ακριβώς θα φτάσει στο σκοπό. Ακόμα κι όταν επιχειρεί ο ίδιος να πείσει για την ανάγκη της τροποποίησης δεν το κατορθώνει πάντα: απέναντι στο βουλευτή των Δημοκρατικών, που δηλώνει πως τους μισεί όλους γιατί έχασε στον πόλεμο τον αδερφό του, μένει αμήχανος.   Μόλις στην ταινία τοποθετηθεί το πλαίσιο οι σκέψεις τρέχουν, ενώ προσπαθείς να δεις την ιστορία της οποίας το τέλος γνωρίζεις – αφού το ξέρεις ότι η δουλεία καταργήθηκε. Δεν υπάρχει σασπένς, αλλά μόνο αφορμές για ερωτήσεις. Τι είναι εξουσία; Το να δημιουργείς το νέο ή να σέβεσαι αυτόν που στην παραχωρεί, δηλαδή το λαό και τις ανάγκες του; Που σταματάνε τα όρια της ηθικής στην πολιτική; Πριν αρχίσεις να απαιτείς να υλοποιηθεί η επιλογή σου, δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζεις το πώς αυτό θα συμβεί και να έχεις μετρήσει το κόστος του; Επιτρέπεται να υπόσχεσαι ανταλλάγματα και να σαγηνεύεις συνειδήσεις μόνο και μόνο για να γίνει το δικό σου; Πότε ακριβώς γίνονται λιγότερο σημαντικοί οι κανόνες; Πότε το ψέμα είναι εργαλείο επιτυχίας κι όχι απόδειξη ανηθικότητας; Και μπροστά σε ποιον ακριβώς σκοπό τα μέσα καθαγιάζονται;Η αλήθεια είναι ότι η ταινία δίνει τις απαντήσεις της και είναι κάθετες: οι μεγάλες αποφάσεις, λέει, κουβαλάνε τη δική τους υφή, τη δική τους αυτοτέλεια, τη δική τους ιστορία. Είναι σαν κύτταρα που δεν τεμαχίζονται – η γνώση των συστατικών σου επιτρέπει να ξέρεις το πώς φτάσαμε σε αυτές, αλλά η όποια κρίση των διαδικασιών δεν έχει νόημα. Το σωστό είναι σωστό, αυτό πρέπει να υπηρετείς κι αυτό πρέπει να βλέπεις. Οι θελήσεις και οι ενστάσεις των υπολοίπων (όπου στους υπόλοιπους συμπεριλαμβάνεται και ο λαός που σπανίως λειτουργά υπερβατικά) μικρή σημασία έχουν. Προφανώς επειδή το θέμα είναι η κατάργηση της δουλείας δεν μπορεί να υπάρχουν ενστάσεις. Αν ήταν άλλο, όμως υποθέτω ότι θα υπήρχαν πολλές. Ο Σπίλμπεργκ, στα 67 του χρόνια, μοιάζει να λέει στους αμερικάνους ότι είναι ώρα να θυμηθούν τα σημαντικά, να αφήσουν τις τυπικές διαφορές κατά μέρους και να βρουν τα σημεία που τους ενώνουν για χάρη μιας νέας υπέρβασης – μιας νέας εσωτερικής ειρήνης. Αυτό αφορά τους αμερικάνους – εγώ κρατάω τα υπόλοιπα. Τα οποία ομολογώ ότι τα βρήκα εξαιρετικά επίκαιρα γιατί δημιουργούν μια βάση προβληματισμού για τις κοινωνίες του μέλλοντος – βάση προβληματισμού που στην αρτηριοσκληρωτική Ευρώπη νομίζω λείπει