Εμπρός της γης οι επιστήμονες

10:25 2/5/2017 - Πηγή: Kafeneio-gr

Η κυκλοφορία του νέου βιβλίου του Ευτύχη Μπιτσάκη, «Οι θύελλες της προόδου» (εκδόσεις ΚΨΜ), συμπίπτει με τη δημιουργία ενός παγκόσμιου κινήματος για την υποστήριξη της επιστήμης. Πόσο καλύτερα θα ήταν τα πράγματα αν οι υποστηρικτές του κινήματος είχαν διαβάσει το βιβλίο

Ο Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς λέγεται ότι έγραψε το πρώτο ποίημα για τους νερόμυλους – και σίγουρα κανένας δεν διεκδίκησε να του κλέψει αυτή την πρωτιά....
Οι σύγχρονοί του ποιητές πρέπει να θεωρούσαν ότι αποτελεί το πιο ανέμπνευστο δημιούργημα της εποχής. Για τον Αντίπατρο, όμως, η συγκεκριμένη εφεύρεση υποσχόταν

να φέρει από μόνη της τη χειραφέτηση των γυναικών και ίσως μια ημέρα την απελευθέρωση των σκλάβων.

«Αχ αυτοί οι ειδωλολάτρες», θα του απαντούσε μερικούς αιώνες αργότερα ο Καρλ Μαρξ, «δεν καταλαβαίνουν τίποτα από πολιτική οικονομία».

Αυτό ακριβώς το πνεύμα της αφελούς αισιοδοξίας φάνηκε να κυριαρχεί και στις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις υπέρ της επιστήμης που πραγματοποιήθηκαν την περασμένη εβδομάδα στις ΗΠΑ και σε αρκετές μεγάλες πόλεις σε όλο τον κόσμο.

Με αφορμή την ημέρα της Γης και ως απάντηση στις θεωρίες του Ντόναλντ Τραμπ, ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μια απάτη των Κινέζων, δεκάδες χιλιάδες επιστήμονες κατέβηκαν στους δρόμους με το σύνθημα Science not Silence – Επιστήμη όχι Σιωπή. Ειδικότερα στις ΗΠΑ, οι συγκεντρωμένοι ζητούσαν και τη συνέχιση της κρατικής χρηματοδότησης για την έρευνα, την οποία ο Τραμπ απείλησε να ψαλιδίσει για να αυξήσει τους πολεμικούς εξοπλισμούς.

Πώς ακριβώς αντιλαμβάνονται όμως την έννοια της επιστήμης και της προόδου οι διαδηλωτές; «Με την επιστήμη», εξηγούσε από τα μεγάφωνα της συγκέντρωσης στην Ουάσινγκτον ο γνωστός παρουσιαστής επιστημονικών εκπομπών, Bill Nye, «είμαστε σε θέση να προσφέρουμε τροφή σε δισεκατομμύρια ανθρώπους, να χτίζουμε μεγάλες πόλεις και να δημιουργούμε αποτελεσματικές κυβερνήσεις».

Θα έλεγε άραγε τα ίδια αν αντί για την Ουάσινγκτον μιλούσε ανεβασμένος πάνω σε ένα βαρέλι σε μια βραζιλιάνικη φαβέλα, σε μια παραγκούπολη της Βομβάης ή σε κάποιο δικτατορικό καθεστώς της υποσαχάριας Αφρικής;

Αρκετοί ακόμη αναλυτές παρουσίαζαν μια καθαγιασμένη, απολιτική και κυρίως αταξική επιστήμη η οποία από μόνη της είναι σε θέση να φέρει την ειρήνη και την ευημερία στους κατοίκους ολόκληρου του πλανήτη – εάν δεν συναντούσε απέναντί της τον Ντόναλντ Τραμπ.

Στις ΗΠΑ ελάχιστοι θυμήθηκαν ότι οι δαπάνες για τη βασική έρευνα περιορίζονται σταθερά από την εποχή του Κλίντον. Στην Ευρώπη πολύ λίγοι διαδηλωτές μίλησαν για τη διασύνδεση των πανεπιστημίων με τις μεγάλες βιομηχανίες που περιορίζει τους ορίζοντες της επιστημονικής σκέψης.

Για να μην παρεξηγηθούμε, η πραγματοποίηση των συγκεντρώσεων υπέρ της επιστήμης είναι μια αχτίδα φωτός απέναντι στον σκοταδισμό του Ντόναλντ Τραμπ και θα έπρεπε να βρει μιμητές και στην Ελλάδα. Οπως όμως συνέβη και με το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, το γεγονός ότι ζητάμε να απομακρυνθούμε από τον σκοταδισμό του Μεσαίωνα δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποδεχθούμε τις αυταπάτες του νέου καθεστώτος για την έννοια της προόδου.

Το βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη είναι ένας πολύτιμος οδηγός σε αυτή την προσπάθεια καθώς μας ξεναγεί στον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα αντιλαμβανόταν την έννοια της επιστήμης και της προόδου σε κάθε εποχή.

Στην αρχαιότητα, εξηγεί στο βιβλίο του, η έννοια της προόδου ήταν διάχυτη στη σκέψη των ανθρώπων αλλά έπαιζε δευτερεύοντα ρόλο στη φιλοσοφία και την αρχαία γραμματεία – γεγονός απόλυτα κατανοητό αφού «η γενίκευση της δουλείας έκανε λιγότερο επιτακτική την ανάγκη για τεχνικές καινοτομίες».

Υπό αυτή την έννοια, το ποίημα του Αντίπατρου για τους νερόμυλους και η αφελής αισιοδοξία του για την αλλαγή της κοινωνίας μέσω της τεχνικής προόδου αποτελούσε μάλλον εξαίρεση στην κυρίαρχη σκέψη της εποχής.

Η ανθρωπότητα θα πρέπει να περιμένει την άφιξη της αστικής τάξης για να γνωρίσει την έννοια της προόδου όπως παρουσιάζεται ακόμη και σήμερα. Ο Μπιτσάκης μάς εισάγει στον νέο αυτό κόσμο μέσα από δύο έργα: τη «Νέα Ατλαντίδα» του σερ Φράνσις Μπέικον και την «Ουτοπία» του Τόμας Μουρ.

Στο πρώτο έργο κυριαρχούν οι αστικές αυταπάτες ότι η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας θα φέρει την ευημερία και την κοινωνική δικαιοσύνη για το σύνολο του πληθυσμού. Αντίθετα στην «Ουτοπία» του, ο Τόμας Μουρ μάς προσγειώνει στη σκοτεινή πλευρά της προόδου. Οι φρικτές εργασιακές σχέσεις που γνωρίζει το νέο προλεταριάτο και η καταστροφή της υπαίθρου είναι μερικές μόνο από τις παρενέργειες, τις οποίες η νεαρή αστική τάξη προσπαθούσε τότε να κρύψει κάτω από το χαλί.

Το βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη δεν ζητά να βάλει φρένο στην ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας. Αντίθετα, είναι μια ωδή στην ικανότητα του ανθρώπου να μεγαλουργήσει. Παρουσιάζοντας όμως τη σκοτεινή πλευρά της σημερινής ανάπτυξης (τη διαρκή πυρηνική απειλή, την παρέμβαση στην τροφική αλυσίδα, την υποταγή της επιστημονικής έρευνας στην πολεμική βιομηχανία κ.ά.) χτυπά τις αυταπάτες που συνοδεύουν τις έννοιες της προόδου και της επιστήμης από την Αναγέννηση μέχρι τις μέρες μας.

«Οι θύελλες της προόδου» (εκδόσεις ΚΨΜ)

Ο Ευτύχης Μπιτσάκης αποδομεί τις απλουστευτικές, απολιτικές ερμηνείες της σύγχρονης επιστήμης σε ένα φιλοσοφικό ταξίδι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Πηγή: efsyn.gr