Ο Ζορμπάς λέει την αλήθεια

12:36 26/7/2011 - Πηγή: Kafeneio-gr

Της Mαριας KατσουνακηΓια τον «Αλέξη Ζορμπά» του Μιχάλη Κακογιάννη έχουν γραφτεί αμέτρητα κείμενα και αναλύσεις. Η ταινία, όταν προβλήθηκε, μέσα δεκαετίας του ’60, προκάλεσε σάλο, εθνικό διχασμό. Κάποιοι, αγανακτισμένοι, μίλησαν για «εξευτελισμό» της Ελλάδας, επειδή παρουσιάζει τους Κρητικούς

του χωριού να συμμετέχουν σε ένα φονικό κι ένα πλιάτσικο, άλλοι, υποστηρικτές του έργου, ανάμεσά τους και η χήρα του Καζαντζάκη, Ελένη, ανέλαβαν να μιλήσουν για «μικροψυχία» και «διαστρέβλωση». Δυσφημεί ή όχι την Κρήτη η ταινία;Η απάντηση δόθηκε με τρία Οσκαρ, μεγάλη εμπορική επιτυχία, διεθνή αναγνώριση και πολλούς τουρίστες που ήρθαν, γοητευμένοι από την εικόνα του νησιού, τους πρωταγωνιστές, τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Ξένοι σχολιαστές, μάλιστα, επισήμαναν ότι είναι «μία από τις .......καλύτερες ταινίες που γυρίστηκαν ποτέ γύρω από το θέμα της ανάπτυξης», ερμηνεύοντας με αυτόν τον τρόπο τις προσπάθειες του Αλέξη Ζορμπά να λειτουργήσει ένα παλιό λιγνιτωρυχείο.Υστερα από 46 χρόνια η φιγούρα του Αντονι Κουίν να χορεύει μέχρις εξαντλήσεως «για να μη σκάσει από χαρά», μπορεί να φαίνεται περισσότερο γραφική από υποβλητική, σχηματική μάλλον παρά γοητευτική. Ο Ζορμπάς όσο φαφλατάς, πεισματάρης και μωροφιλόδοξος μπορεί να χαρακτηριστεί άλλο τόσο αξιοθαύμαστος είναι ο τρόπος του να αντιδρά στις καταστροφές. Υπόσχεται έναν μεγάλο μηχανικό άθλο που θα ξαναδώσει ζωή σε ένα εγκαταλελειμμένο ορυχείο. Αποτυγχάνει. Τίποτα όμως δεν τον λυγίζει γιατί εκείνο που επιθυμεί με πάθος είναι η ίδια η ζωή.Ακόμη κι αν η άποψη ότι «στον καθένα μας βρίσκεται κρυμμένος ένας Ζορμπάς» ηχεί ρομαντική και αφελής, η εικόνα της Ελλάδας που αποτυπώνεται στην ταινία του Κακογιάννη αποδεικνύεται πολλαπλώς ανθεκτική. Ισως γιατί δεν επεδίωξε να ωραιοποιήσει ούτε να εξιδανικεύσει τον τόπο. Διασκευάζοντας το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη, κράτησε την τραχύτητα, τη βιαιότητα, την καπατσοσύνη, την ανθρωπιά, τον θαυμασμό και την αποστροφή. Πορεύτηκε με τις αντιφάσεις. Αρνήθηκε να υπογράψει μια καλοβαλμένη περιηγητική ταινία, υπακούοντας σε τουριστικούς κανόνες. Είπε κοινωνικές αλήθειες μέσα από κινηματογραφικές συμβάσεις. Και έβαλε το δικό του, μικρό λιθαράκι, στην ανάπτυξη της Ελλάδας.Χωρίς να αγωνιά ούτε για την προς τα έξω εικόνα ούτε για ανατροπή των προτύπων. Δεν κακοποίησε, δεν απέκρυψε, δεν εξιδανίκευσε. Εργάστηκε μεθοδικά, με ειλικρίνεια και αμεσότητα. Αξιοποίησε μια ιδέα με τον καλύτερο τρόπο. Οργάνωσε μια αξιοζήλευτη, διεθνή συμπαραγωγή, χωρίς εκπτώσεις.Ο Μιχάλης Κακογιάννης πέρασε τα ελληνικά σύνορα με μια βασική αρχή: «η τέχνη για να γίνει παγκόσμια πρέπει να λέει την αλήθεια». Αρχή που δεν ισχύει μόνο για την τέχνη.