Ο φόβος των μαζών

14:26 28/3/2011 - Πηγή: Ksipnistere

Συστατικό στοιχείο της πολιτικής πράξης και της πολιτικής σκέψης είναι ο φόβος: ο φόβος που εμπνέουν αλλά και νιώθουν οι μάζες. Το θέμα αυτό απασχολεί τον γάλλο φιλόσοφο Ετιέν Μπαλιμπάρ στο τελευταίο βιβλίο του.

Με τον αμφίσημο αυτόν τίτλο (Ο φόβος των μαζών), ο Ετιέν Μπαλιμπάρ αποφάσισε να συγκεντρώσει σε τόμο μια σειρά κείμενα που δημοσίευσε, τα περισσότερα μεταξύ 1983 και 1996, και αφορούν, στο σύνολό τους, την πολιτική και τη φιλοσοφία. Την αμφισημία του τίτλου ο συγγραφέας τη θέλησε για να δηλώσει τόσο τον φόβο που οι μάζες εμπνέουν όσο και τον φόβο που οι ίδιες νιώθουν, όταν...

αναλαμβάνουν «να κάνουν ιστορία». Ο φόβος αυτός αποτελεί, για τον Μπαλιμπάρ, συστατικό στοιχείο της πολιτικής πράξης και της πολιτικής σκέψης τουλάχιστον από την εποχή και τη φιλοσοφία του Σπινόζα.

Ο τελευταίος ζει και σκέφτεται σε μια εποχή όπου οι πολιτικοί μετασχηματισμοί, σε συνδυασμό με τον σχηματισμό του νεότερου απολυταρχικού κράτους, αναδεικνύουν ως πρόβλημα τα κινήματα των μαζών ενώ, ταυτοχρόνως, προβάλλει επιτακτική η ανάγκη για τον έλεγχό τους, τη χρησιμοποίησή τους και την προληπτική καταστολή τους. Στην προοπτική αυτή, η επικίνδυνη καινοτομία της σπινοζικής φιλοσοφίας εντοπίζεται στο γεγονός ότι για τον Σπινόζα οι μάζες αποτελούν το θεμελιώδες αντικείμενο της φιλοσοφικής έρευνας, της πολιτικής σκέψης και της ιστορικής ανάλυσης. Η καινοτομία όμως αυτή εξηγεί ίσως την «άγρια ανωμαλία», σύμφωνα με την εντυπωσιακή έκφραση του Νέγκρι, που είναι η φιλοσοφία του Σπινόζα στο εσωτερικό της κλασικής σκέψης. Ο Σπινόζα, πράγματι, ενδέχεται να ασπάζεται στη θεωρία τη «σκοπιά των μαζών» ως προς την πολιτική και το κράτος.

Αν η σπινοζική φιλοσοφία αποτελεί έναν από τους πόλους που συσπειρώνει τα άρθρα του Μπαλιμπάρ ώστε να οργανώνονται σε έργο, ο δεύτερος πόλος είναι ο Μαρξ ­ όπως δηλώνεται και στον υπότιτλο του βιβλίου: Πολιτική και Φιλοσοφία πριν και μετά τον Μαρξ. Ως προς το σημείο αυτό, ο συγγραφέας επισημαίνει ο ίδιος τον ιστό που δίνει νόημα στην προσπάθειά του· αναφέρεται στο κλασικό έργο του C. Ε. Vaughan, Μελέτες στην Ιστορία της πολιτικής σκέψης πριν και μετά τον Ρουσό (Μάντσεστερ, 1925), αλλά στη μίμηση του τίτλου το όνομα του Ρουσό έχει αντικατασταθεί από το όνομα του Μαρξ. Η αντικατάσταση δεν είναι ούτε ρητορική ούτε ανέξοδη: συνιστά πολιτική χειρονομία στο εσωτερικό της θεωρίας.

Ως γνωστόν, ο Ετιέν Μπαλιμπάρ ήταν μαθητής και συνεργάτης του Αλτουσέρ και ένας από τους πρωτεργάτες της πολύκροτης αλτουσερικής ανάγνωσης του Κεφαλαίου. Εχοντας πάρει πολύ νωρίς τις αποστάσεις του από τη σοβιετική ορθοδοξία, δοκίμασε να καταστήσει τον Μαρξ αντικείμενο μελέτης και όχι υποκείμενο λατρείας. Από τη σκοπιά αυτή, η εγκατάσταση του Μαρξ στην ιστορία της πολιτικής θεωρίας, ακόμη και στην περίπτωση όπου το σημείο της εγκατάστασης έχει στρατηγική σημασία, σημαίνει ότι αν μπορούμε να σκεφτούμε συντροφιά με τον Μαρξ, ενδέχεται να χρειαστεί να σκεφτούμε και εναντίον του, καθώς οι αντιρρήσεις μπορεί να αποβούν παραγωγι