40 χρόνια πριν – Τη μέρα που έφυγε ο Γιώργος Ιωάννου

06:45 19/2/2025 - Πηγή: Το Ποντικι

Λίγες οι περιπτώσεις, σαν αυτήν του Γιώργου Ιωάννου, στη λογοτεχνία της χώρας. Συνέγραψε μόνο διηγήματα, τα οποία ο ίδιος τα χαρακτήριζε πεζογραφήματα. Συστηματική άσκηση στις μικρές φόρμες, μακριά από ογκώδη και «δυσεπίλυτα» μυθιστορήματα. Στο κέντρο τους, στις περισσότερες αφηγήσεις, η γενέτειρά του, η Θεσσαλονίκη. Αγαπήθηκε ως συγγραφέας, όχι ως άνθρωπος, καθώς πολλοί τον θεωρούσαν ιδιόρρυθμο. Συγκάλυψε διακριτικά την ομοφυλοφιλία του, χωρίς ωστόσο ποτέ να την αποκρύψει.

Κι ενώ η συντριπτική

πλειοψηφία των πεζογραφημάτων του μοιάζει να περιστρέφεται γύρω από βιωμένες εμπειρίες, στα περισσότερα από αυτά, μια μικρή πρόταση, μια σχεδόν τηλεγραφική κατάληξή τους, μετατοπίζει την ατομική του έκθεση στο κέντρο της ανθρώπινης ύπαρξης.

Για παράδειγμα, ανελίσσει μια σχεδόν θριλερικής δομής αφήγηση, για την προσπάθεια του να εγγράψει και να δώσει απολυτήριο στο νεκρό από τα δεκαέξι του αδελφό του Θοδωράκη, ο οποίος δεν τα κατάφερνε με τα γράμματα.

Στο γυμνάσιο στο οποίο ο Ιωάννου υπηρετούσε ως καθηγητής, στη Θεσσαλονίκη, στήνει έναν ακριβή μηχανισμό παρουσίας ενός μαθητή-φάντασμα, με τελικό σκοπό την αποφοίτηση.

Κι όταν το σχέδιο πετυχαίνει, όταν εκδίδεται το πολυπόθητο απολυτήριο, καθώς βγαίνει να το γιορτάσει με τον τρίτο αδελφό της οικογενείας, επιστρέφοντας, το λεωφορείο διέρχεται από τα νεκροταφεία της Ευαγγελιστρίας και ο συγγραφέας ψιθυρίζει: «Όλα μάταια. Μάταια και περιττά». Μέσα σε πέντε κουβέντες, η πεμπτουσία της ζωής, ο σισύφειος αγώνας του ανθρώπου: ξεγελάει τους πάντες, ακόμη και τον εαυτό του. Όχι, όμως, το θάνατο…

Αυτές οι καταληκτικές προτάσεις των πεζογραφημάτων του, είναι που διόγκωσαν τις αφηγήσεις του, έκαναν το μερικό να παίρνει τη διάσταση γενικού.

Με την οικογένειά του 1963

Ένας βίος γεμάτος αντιθέσεις

Γνώριζε καλά από προσπάθειες εξαπάτησης του περιβάλλοντός του ο Γιώργος Ιωάννου, στη συνεχή, αρχικά τουλάχιστον, προσπάθειά του να αποκρύψει τις ερωτικές του προτιμήσεις. Όντας ενταγμένος στο σύστημα της εκπαίδευσης, ξεχωριστός και πολυμαθής φιλόλογος, γνώρισε τον κατατρεγμό, σε πολλά από τα σχολεία στα οποία υπηρέτησε. Από το «Πυθαγόρειο λύκειο Τρικάλων», ιδιωτικό σχολείο από το οποίο ξεκίνησε, στην Αγιά της Λάρισας, στην Καλαμαριά, στο Καστρί Κυνουρίας, στη Σάμο, στην Κασσανδρεία της Χαλκιδικής, κάποτε εξόριστος (μετά από κάποιες καταγγελίες για τις ερωτικές του προτιμήσεις) στη Βεγγάζη της Λιβύης. Εκδιώχθηκε από το Κολλέγιο Αθηνών, κάτι που πολύ τον πλήγωσε και που το περιγράφει στο περιοδικό «Οδός Πανός», ο κολλητός του Ηλίας Σπυρόπουλος: «Για τον Γιώργο Ιωάννου η εποχή από την αποπομπή του από το Κολλέγιο Αθηνών ως την προβληματική του πρόσληψη από ιδιωτικά γυμνάσια, ήταν «κυριολεκτικά τα «πέτρινα χρόνια» του. Συναντιόμασταν συχνά μόνον στις περιόδους που τα γυμνάσια ήταν κλειστά. Είχε βέβαια, αποκούμπι έσχατο, την οικογένειά του, αλλά πολύπλευρα του παραστεκόταν ο Ντίνας Χριστιανόπουλος, που τότε υπηρετούσε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης, με εξαιρετικά πενιχρές αποδοχές ( διευθυντής ήταν τότε ο Γιώργος Βαφόπουλος). Ο Ιωάννου περνούσε ώρες και ώρες δίπλα στο γραφείο του Ντίνου, σε σημείο να γίνεται σαφώς ενοχλητικός, αλλά ο Ντίνος έδειχνε εξαιρετικά μεγάλη κατανόηση και διάθεση συμπαράστασης. Ενδεικτικό είναι ότι, ενώ απ’ όλους τους συνεργάτες της « Διαγωνίου» (σ.σ.: περιοδικό και εκδόσεις τις οποίες διηύθηνε ο Ντίνος Χριστιανόπουλος) απαιτούσε να του καταβάλουν το ποσό που τους αναλογούσε για τα έξοδα έκδοσης του κάθε τεύχους, για τις συνεργασίες του Ιωάννου δεν απαιτούσε δεκάρα».

Ήρθε η στιγμή που μάλωσε και με τους δύο κολλητούς του, τον Ντίνο Χριστιανόπουλο και τον Δημήτρη Μαρωνίτη.

Μαζί οι τρεις τους από παιδιά, στα κατηχητικά και στα κατοχικά συσσίτια της παραθρησκευτικής οργάνωσης «Ζωή», στην πλατεία Αγίας Σοφίας, ανέπτυξαν μια στενή σχέση, που κατέληξε σε καβγάδες.

Μάλιστα, με τον Μαρωνίτη η αντίθεση έλαβε δημόσια διάσταση, καθώς κάποια άρθρα του πανεπιστημιακού καθηγητή στο «Βήμα», το 1977, ένα πρώτο με τίτλο: «Επαρχιακή λογοτεχνία: ερωτήματα και απορίες» κι ένα άλλο, επιγραφόμενο: «Η παθολογία της επαρχίας και ο λαογραφικός ενθουσιασμός» κίνησαν τη μήνι του, αφού ο Ιωάννου αντιμετωπιζόταν υποτιμητικά ως επαρχιώτης συγγραφέας – κι ας κατοικούσε, πλέον, στην Αθήνα: νοικάρης στο σπίτι της τραγουδίστριας Αρλέττας, με την οποία διατηρούσε μια αδελφική σχέση.

Ψηφιακή σύνθεση ΚαλοκύρηΟ Σαλονικιός

Προφανώς, με διάθεση να τον τσιγγλίσει, ο Μαρωνίτης τον κατέτασσε στους συμπλεγματικούς «επαρχιώτες» συγγραφείς και μάλλον πέτυχε το στόχο του. Ο Ιωάννου εξέδωσε ένα περιοδικό από μόνος του, τα «Φυλλάδια», στις τελευταίες σελίδες του οποίου, η φιλολογική-κουτσομπολίστικη στήλη του «Φύλλα» αναλωνόταν σε επιθέσεις εναντίον του Μαρωνίτη: «Ο κύριος Μαρωνίτης είναι προϊόν του κλίματος της Θεσσαλονίκης, ακριβώς του ίδιου με μένα. Η Θεσσαλονίκη καταπιέζει, και προπάντων καταπίεζε, αγρίως τον πληθυσμό της, τον λαϊκότερο, βέβαια. Έχει συνθήκες ευνοϊκότερες για να επιζήσουν οι άνθρωποι, μα όχι και για να «ζήσουν». Τα έξοδα λιγότερα, οι κοινωνικές απαιτήσεις πιο μικρές, οι βιβλιοθήκες πιο προσιτές, οι ανθρώπινες σχέσεις δυσκολότερες μα βαθύτερες – όλα καταλληλότερα για μια ζωή μετρημένη. Από τη στιγμή όμως που ένα άτομο έχει το διάβολο μέσα του, διάβολο δράσεως, λογοτεχνίας, καλλιτεχνίας, έρωτος, το περιβάλλον αυτό όχι μόνο δεν του παρέχει σχεδόν καθόλου πεδίο, αλλά και τον πολεμά με τον πιο σκληρό τρόπο. Οι Αθηναίοι ας μην κρίνουν την πόλη μας από τις σύντομες τουριστικές επισκέψεις τους, κατά τις οποίες μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν. Και ο άβγαλτος κ. Μαρωνίτης ας μη νομίσει ότι όλη η ελληνική επαρχία είναι έτσι και ονομάζει τα φαινόμενα της Θεσσαλονίκης επαρχιακά. Δεν ξέρει τι λέει…».

Εξώφυλλο από τα Φυλλάδια Ιδιόχειρο σημείωμα Το αυγό της κότας

Την ήξερε σε κάθε της διάσταση τη Θεσσαλονίκη ο Ιωάννου, από την καλή και την ανάποδή της. Και της χάρισε τις καλύτερες λογοτεχνικές γραμμές του, τις πλέον περίτεχνες, ιδίως στα έργα του «Η πρωτεύουσα των προσφύγων» και

«Το δικό μας αίμα». Παραλλήλιζε το χάρτη της με τη γεωγραφία του σώματός του και την ιστορία της με τα σωματικά του πάθη («Με τα σημάδιά της επάνω μου»). Άλλωστε, το 1954, ξεκίνησε ως ποιητής – χωρίς ιδιαίτερες επιδόσεις», είναι αλήθεια – με τα «Ηλιοτρόπια», μια ποιητική συλλογή εμπνευσμένη από το το κίτρινο άστρο των Εβραίων της πόλης. Κατέληξε σε ένα νοσοκομείο των Αθηνών να φεύγει από τη ζωή τον Φεβρουάριο του 1985, σαράντα χρόνια πριν. Από επιπλοκές εγχείρησης στον προστάτη, ήταν η επίσημη ανακοίνωση, από τα πρώτα θύματα του AIDS , μου εξομολογήθηκε ο γιατρός του.

Ευτυχώς, γύρισε στην πόλη του -έστω και μέσα σ’ ένα κιβούρι-, για να κάνει την τελευταία του βόλτα. Και η Θεσσαλονίκη, για να τον υποδεχθεί, ντύθηκε «νυφούλα» (« είσαι η νύφη μου και είμαι ο νυμφίος σου», έγραφε) , μια χιονισμένη μέρα που τον έκλεισε για πάντα στην αγκαλιά της.

Ομόνοια

Υ.Γ.: Δίπλα σε όλα τ’ άλλα, ο Γιώργος Ιωάννου έγραψε και τους στίχους, για ένα και μόνο δίσκο. Το «Κέντρο Διερχομένων», επενδεδυμένο με τη μουσική του Νίκου Μαμαγκάκη. Βαθιά ερωτικοί και ταυτόχρονα «μερακλίδικοι» στίχοι, σαν αντικατοπτρισμός του διχασμένου του βίου. Ζευγάρια, πόθος, πόνος. Θα τα άκουγε οποιοσδήποτε σώμα, καψαλισμένο από την ερωτική θέρμη και τα παθήματά της. Συνόδεψαν πολλά βράδια περιπλανήσεων στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, μια ξενάγηση στα φωτεινά σκοτάδια, στα στέκια του Γιώργου Ιωάννου. Και κάτω, στην  Ομόνοια και στα βρώμικα ξενοδοχεία της, όπου με έκπληξη ανακαλύπτει κάποιος ότι η «φιλενάδα» του φαντάρου, μια Ευδοκία  του Δαμιανού πάνω στο μηχανάκι, είναι ο ίδιος ο Γιώργος Ιωάννου.

Διαβάστε επίσης

Ο Morrissey έρχεται στο Release Athens 2025 – Πότε ξεκινάει η προπώληση

«Η Τελευταία Απολογία του Νίκου Κοεμτζή»

Ηχητικός… τρόμος: Οι Napalm Death και οι Melvins κυκλοφόρησαν μαζί δίσκο, κάνουν περιοδεία στις ΗΠΑ