Αφιέρωμα: Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, o εισηγητής του ευρωπαϊκού προσανατολισμού της Ελλάδας

07:03 8/1/2022 - Πηγή: Το Ποντικι

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ο Φαλμεράιερ έγινε ιδιαίτερα γνωστός στους Έλληνες καθώς θεωρούσε τη συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους ως «ασυγχώρητο ευρωπαϊκό λάθος» (όπως εξάλλου και ο Καρλ Μαρξ).

Θυμίζουμε ότι ο Γερμανός ιστορικός, στην προσπάθειά του να προτείνει μια λύση στο δαιδαλώδες Ανατολικό Ζήτημα της εποχής του, υποστήριξε ότι η Ελλάδα είχε ουσιαστικά αφελληνιστεί ήδη κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η ιστορική αυτή εκτίμηση είχε πολιτική σκοπιμότητα,

καθώς επιθυμούσε να αποδυναμωθούν τα ελληνικά επιχειρήματα που στήριζαν οι φιλέλληνες Δυτικοευρωπαίοι, προβάλλοντας έτσι το επιχείρημα μιας ισχυρής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Βαλκανική, στη θέση της «πολιτισμικά εκφυλισμένης» Ελλάδας.

Περί ρωσικού δακτύλου

Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, οι σημαντικότερες δυνάμεις της εποχής, αν δεν υποψιάζονταν ρωσικό δάκτυλο ως υποκινητή της, θεωρούσαν βέβαιο ότι αυτή εξυπηρετούσε από πολλές πλευρές τα συμφέροντα της Ρωσίας. Έτσι, η Γαλλία, η Πρωσία, η Αυστρία και κυρίως η Μεγάλη Βρετανία δεν ένιωθαν βολικά με την εξέλιξη της Ελληνικής Επανάστασης. Οι προβληματισμοί δε περί ρωσικού δακτύλου δεν ήταν αβάσιμοι, καθώς στις κυριότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δεν μπορούσαν να κατανοήσουν το άκρως παράδοξο γεγονός να ξεκινήσει η Ελληνική Επανάσταση από τη Μολδοβλαχία κι όχι, όπως θα ήταν απόλυτα φυσικό, από την Πελοπόννησο. Επίσης, ο προβληματισμός γινόταν βεβαιότητα από το γεγονός ότι ο Υψηλάντης, που ηγείτο του Ιερού Λόχου, ήταν αξιωματικός του ρωσικού στρατού. Εξάλλου, τα πάντα σχετικά με την οργάνωση και τους σκοπούς της Φιλικής Εταιρείας ήταν σε γνώση των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Τέλος, οι ενδιαφερόμενες για τις γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή της Βαλκανικής αλλά και της ανατολικής Μεσόγειου Δυνάμεις της εποχής, είχαν και το παράδειγμα της επανάστασης της Σερβίας, που είχε ως αποτέλεσμα να αλλάξει τους συσχετισμούς στην περιοχή καθώς η Σερβία πέρασε από την επιρροή του οίκου των Αψβούργων σε αυτήν των Ρώσων.

Από την πλευρά της, η Ρωσία ηρνείτο κατηγορηματικά κάθε εμπλοκή ή ανάμιξή της στην Ελληνική Επανάσταση με τον πλέον επίσημο τρόπο. Ωστόσο, δεν υπήρχε η παραμικρή αμφιβολία σε κανέναν ότι η επιτυχής έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης θα ωφελούσε πρωτίστως τη Ρωσία. Βέβαια, όπως και σε πάμπολλες περιπτώσεις της ιστορίας – τόσες που τείνει πια να γίνει κανόνας – οι Μεγάλες Δυνάμεις, όσο ισχυρές κι αν είναι, δεν μπορούν να επιβάλλουν πάντα τη θέλησή τους στις εξελίξεις. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι ο εικοσαετής πόλεμος των Αμερικανών στο Αφγανιστάν και το τελικό φιάσκο της ταπεινωτικής τους αποχώρησης.

Έτσι, και οι εξελίξεις που αφορούσαν την Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν αυτές που επιθυμούσαν διακαώς η Ιερά Συμμαχία και τα διάφορα κράτη που είχαν λόγους να εύχονται την αποτυχία της υπέρ των συμφερόντων τους. Μπορεί η Επανάσταση να έκανε μιαν αποτυχημένη αρχή στη Μολδαβία, ωστόσο εξαπλώθηκε ραγδαία στην Πελοπόννησο, όπου κυριάρχησε η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Κολοκοτρώνη.

Οι Έλληνες ως Ευρωπαίοι

Βέβαια, αυτό που κερδίζεται στα πεδία των μαχών εύκολα χάνεται από τη διπλωματία αν αυτή δεν έχει όραμα, σχέδιο και ξεκάθαρους σκοπούς. Πράγματα που ως φαίνεται ανέλαβε να δώσει στην Επανάσταση ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο άνθρωπος που πρώτος οραματίστηκε και έθεσε σε εφαρμογή την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας ή αλλιώς το περίφημο «ανήκωμεν εις την Δύσιν». «Επιπλέον, τον Ιανουάριο του 1822, οι Έλληνες συστήθηκαν στην Ευρώπη ως οι κατεξοχήν Ευρωπαίοι, χρησιμοποιώντας μια πολιτική και θεσμική ορολογία ασύμβατη με τη λογική των απολυταρχικών καθεστώτων της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, ενώ διεκδικούσαν αδιαπραγμάτευτα εθνική ανεξαρτησία. Αλλά οι εκπλήξεις που θα ακολουθούσαν, ήταν μεγαλύτερες, γιατί κάθε μέρα που περνούσε, γινόταν αντιληπτό ότι οι Έλληνες δεν ήταν πιόνια των Ρώσων, τους οποίους δεν αντιμετώπιζαν ούτε καν ως προνομιακούς συνομιλητές». Αριστείδης Χατζής ,«Το γεωπολιτικό σχέδιο του Μαυροκορδάτου», «Καθημερινή», 3.5.2020

Το πρώτο ευρωπαϊκό βήμα της χώρας

Την 15η Ιανουαρίου 1822, με θέσπισμα της Εθνικής Συνελεύσεως, εξελέγη πρόεδρος του Εκτελεστικού Σώματος ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και αυτή η ημερομηνία μπορεί να θεωρηθεί ως η αρχή της ευρωπαϊκής πορείας της χώρας – πριν ακόμα αναγνωριστεί ως επίσημο κράτος με σύνορα! Έτσι, το Πολίτευμα της Επιδαύρου υπήρξε καθοριστικής σημασίας για τις εξελίξεις της πολιτικής ζωής στην αγωνιζομένη Ελλάδα.

Από την αρχή της Επαναστάσεως, ο Μαυροκορδάτος εργαζόταν επισήμως και ανεπισήμως με στόχο να πείσει κυρίως τους Αγγογάλλους, και δευτερευόντως τους Αυστριακούς, ότι η Ελληνική Επανάσταση δεν πατρονάρεται από τους Ρώσους. Έτσι, στο ιδεολογικό περιεχόμενο των διακηρύξεων της Συνελεύσεως και του Πολιτεύματος δεν γίνεται καμιά αναφορά στη Φιλική Εταιρεία, ούτε στον Υψηλάντη. Μάλιστα, φρόντισε να εξαφανιστεί το σύμβολό της, ο Φοίνικας, όπως και η σημαία που είχε κυματίσει στη Μολδοβλαχία. Ο Μαυροκορδάτος έδωσε σκληρό αγώνα προκειμένου να απο-ρωσοποιήσει την Επανάσταση, καθώς είχε την ιδιοφυή διορατικότητα να διακρίνει ότι το μέλλον του ελληνισμού και της Ελλάδας ήταν ταυτισμένο με την Ευρώπη και τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Αυτό που προσπαθούσε να αναδείξει ήταν ότι ένα νεοελληνικό χριστιανικό κράτος από τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων θα μπορούσε να αντικαταστήσει πλήρως την παρακμάζουσα και υπό κατάρρευση, βάρβαρη μουσουλμανική Τουρκία, αποτελώντας ταυτόχρονα το ευρωπαϊκό ανάχωμα στον ρωσικό επεκτατισμό που αναζητούσε διέξοδο στη Μεσόγειο. Στην ουσία, ο Μαυροκορδάτος είναι ο εισηγητής της ιδέας ότι η δημιουργία του νεοελληνικού κράτους θα έλυνε το πλέον δυσεπίλυτο πρόβλημα εξωτερικής πολιτικής της εποχής: το Ανατολικό Ζήτημα.

Αγγλική ρότα

Όπως αποδεικνύεται εκ των πραγμάτων, ο Μαυροκορδάτος πρέπει να ήταν ένας από τους ελάχιστους της Ελληνικής Επανάστασης που είχε συγκεκριμένο σχέδιο για τη δημιουργία ενός συνταγματικού νεοελληνικού κράτους σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αν ανατρέξει κανείς στους συνεργάτες του, εύκολα διαπιστώνει ότι ήταν από τα πλέον καλλιεργημένα πρόσωπα της εποχής. Τέλος, η αγγλόφιλη πολιτική του σε μιαν εποχή όπου η ύπαρξη του υπό διαμόρφωση κρατιδίου εξαρτιόταν από ξένες επεμβάσεις, υπήρξε απολύτως ρεαλιστική σύμφωνα με την ευρωπαϊκή πραγματικότητα της εποχής, πράγμα που προϋποθέτει διορατικότητα και οξύτατη διπλωματική ευφυΐα. Μάλιστα, θεωρούσε ότι η Ρωσία αποτελούσε έναν ανασταλτικό παράγοντα για τη δυτικόστροφη πλεύση που έπρεπε να λάβει το ελληνικό κράτος. Πράγμα, ωστόσο, που χρησιμοποιούσε και ως διπλωματικό όπλο, καθώς πίστευε ότι ο διαφαινόμενος κίνδυνος επέκτασης της επιρροής της Ρωσίας στην Ελλάδα θα επιτάχυνε τα ευρωπαϊκά αντανακλαστικά και τις επιθυμητές για την Ελλάδα εξελίξεις.

Διαβάστε επίσης:

Τσεκούρι στις συντάξεις

Γρίφος οι (διπλές) εκλογές: Τι θα κρίνει τον χρόνο διεξαγωγής τους εάν ο Μητσοτάκης αποφασίσει να πάει σε πρόωρες

ΚΚΕ: Η κυβέρνηση εγκαταλείπει τον λαό στο έλεος της πανδημίας