Αφιέρωμα: Ο σκοτεινός Οκτώβριος του 1940

06:00 8/10/2022 - Πηγή: Το Ποντικι

«Alors, c’ est la guerre!»

Έχει ενδιαφέρον να μπορέσουμε να καταλάβουμε την ατμόσφαιρα που επικρατούσε λίγες μέρες πριν από την ιταμή ιταλική επίθεση εναντίον της χώρας μας, καθώς είχε διαρρεύσει πλέον η πιθανότητα μιας τέτοιας εξέλιξης, δεδομένου και του τορπιλισμού της «Έλλης» στην Τήνο τον Δεκαπενταύγουστο, που δεν άφηνε πολλά περιθώρια για παρερμηνείες.

Εν τούτοις, υπήρχαν ακόμα αμφιβολίες για τις προθέσεις του Μουσολίνι. Παρά τις εκτιμήσεις του Ι. Πολίτη, πρεσβευτή

μας στη Ρώμη – που επιβεβαιώθηκαν με δραματική ακρίβεια –, ότι η επίθεση πιθανότατα θα εκδηλωνόταν μεταξύ της 25ης και της 28ης Οκτωβρίου, ο Μεταξάς δείχνει να ελπίζει. Σημειώνει στο ημερολόγιό του την 25η Οκτωβρίου: «Σήμερα δεν έγινε Ιταλική επίθεσις. Εσπερινή είδησις ότι προ της αριστεράς πτέρυγος προωθήθη έν Σύνταγμα. Φανερή επιθετική πράξις. Αφ’ ετέρου πανταχόθεν διαβεβαιώσεις ησυχίας. Αρχίζω να υποθέτω ότι εν Ιταλία αναμένουν προσεχώς πρόκλησιν εκ μέρους μας, Άγγλων και υπ’ αυτών κατάληψιν νήσων και βάσεων και τότε αναγκαίως θα επιτεθούν».

Στο ίδιο μήκος κύματος εξέπεμπε και ο συγγραφέας Γιώργος Θεοτοκάς, ένας από τους εκπροσώπους και κορυφαίους διανοητές της γενιάς του ’30. Παραθέτουμε από τα «Τετράδια ημερολογίου (1939-1953)», σελ. 165, ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα που σημείωνε λίγες μόλις ώρες πριν από την ιταλική εισβολή: «Έχει κανείς την εντύπωση ότι θέλουν να διατηρήσουν κάποια αξίωση εναντίον μας και από καιρό σε καιρό σκαλίζουν το ζήτημα για να μην ξεχνιέται. Η γενική εντύπωση είναι ότι θα περάσουμε ειρηνικό χειμώνα. Την άνοιξη πια, ο θεός θέ να βοηθήσει».

Επίσης, στην απόλυτη σύγχυση συνέβαλε και το γεγονός της παράστασης της «Μαντάμα Μπατερφλάι» στο Βασιλικό Θέατρο, που οργάνωσε η ιταλική πρεσβεία προς τιμήν του Αντόνιο Πουτσίνι, ο οποίος ήταν γιος του διάσημου συνθέτη Τζάκομο Πουτσίνι. Δυο μόλις μέρες πριν από την παράδοση του τελεσιγράφου από τον πρεσβευτή της Ιταλίας Εμανουέλε Γκράτσι στην Αθήνα, με το οποίο ο Μουσολίνι απαιτούσε από την Ελλάδα να μην εμποδίσει τον στρατό του να καταλάβει ορισμένες στρατηγικές θέσεις στη χώρα μας, ο πρεσβευτής είχε αποστείλει πρόσκληση στον Ιωάννη Μεταξά, προκειμένου να παρακαθίσει στη δεξίωση που θα ακολουθούσε. Ο Μεταξάς αρνήθηκε την πρόσκληση και έδωσε εντολή να παραβρεθούν εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης δύο υπουργοί.

Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της υπέρλαμπρης δεξίωσης έφτασε στα χέρια του πρεσβευτή το κρυπτογραφημένο τηλεγράφημα που περιείχε τη ρηματική διακοίνωση προς την ελληνική κυβέρνηση. Το περιεχόμενο της διακοίνωσης έπρεπε να μείνει μυστικό έως τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου, οπότε και θα το κοινοποιούσε ο ίδιος ο πρεσβευτής αυτοπροσώπως στον Μεταξά μέσα στη μαύρη νύχτα της 28ης Οκτωβρίου.

Η απόφαση της επίθεσης

Η επίθεση στην Ελλάδα υπήρχε στο μυαλό του Μουσολίνι πολύ πριν να την αποφασίσει στις 15 Οκτωβρίου του 1940, όταν το Ιταλικό Πολεμικό Συμβούλιο και οι επιτελείς του, παρά τις αντιρρήσεις κάποιων, που τελικά δεν ελήφθησαν υπόψη, τον διαβεβαίωναν ότι «το μόνο μας εμπόδιο είναι οι λασπωμένοι δρόμοι!». Ο Μουσολίνι είχε εισβάλει ήδη αποβιβάζοντας στρατεύματα στο Δυρράχιο, είκοσι πέντε μόλις χιλιόμετρα από τα Τίρανα, στην Αλβανία, στις 7 Απριλίου 1939. Τότε δεν αντιμετώπισε κανενός είδους αντίσταση. Κατά κάποιον τρόπο, η κατάληψη της Αλβανίας θεωρήθηκε σαν πρόβα για την επικείμενη επίθεση εναντίον της Ελλάδας έπειτα από 18 μήνες. Έτσι κι αλλιώς, ο Ιταλός δικτάτορας ήθελε να αποδείξει το αξιόμαχο του στρατού του με μιαν εισβολή στην Ελλάδα.

Λέγεται, ωστόσο, ότι ο Μουσολίνι το σκέφτηκε πολύ πριν επιτεθεί στη χώρα μας. Είχε δώσει εντολή μάλιστα στον Ιταλό πρεσβευτή στην Αθήνα να επιχειρήσει μια επαναπροσέγγιση με την Ελλάδα, η οποία από την άλλη δεν του γέμιζε και το μάτι, καθώς τη θεωρούσε «μια χώρα εξαιρετικά φτωχή για να την επιθυμούμε». Βέβαια, το 1940, η φιλοβρετανική στάση της Ελλάδας τον ενόχλησε και άρχισε να επανεξετάζει το ενδεχόμενο μιας στρατιωτικής επέμβασης.

Το τελεσίγραφο

Τα γεγονότα που ακολούθησαν είναι λίγο ώς πολύ γνωστά.

Λίγο πριν από την εισβολή, ο Μουσολίνι θεώρησε καλό να στήσει μια «πρόκληση» εκ μέρους της Ελλάδας, ώστε προσχηματικά να δικαιολογήσει τη στρατιωτική επιχείρηση εναντίον της Ελλάδας. Έτσι, οργανώθηκαν δυο ψευτοεπεισόδια. «Δεν έχει σημασία, είπε ο Μουσολίνι, αν κανείς δεν πιστέψει την αυθεντικότητά τους· και πράγματι κανείς δεν την πίστεψε» (David Brewer, «Ελλάδα 1940-1949, Πόλεμος – Κατοχή – Αντίσταση – Εμφύλιος», εκδ. Πατάκη, σελ. 32). Το πρώτο είχε να κάνει με μια βόμβα που έσκασε στο γραφείο του «αντιβασιλέα» Τζακομόνι και το δεύτερο ήταν μια καλοστημένη από τις ιταλικές μυστικές υπηρεσίες «επίθεση» στο ιταλικό φυλάκιο κοντά στην Κορυτσά.

Το ιταλικό τελεσίγραφο το παρέδωσε ο ίδιος ο Γκράτσι, ο οποίος μάλλον πρέπει να βρέθηκε σε δύσκολη ανθρώπινη κατάσταση, καθώς φαίνεται να συμπαθούσε τον Μεταξά. Εξ άλλου ο ίδιος είχε πολλές φορές εκφράσει τη γνώμη του ότι οι Έλληνες δεν πρόκειται να παραδοθούν. Όλα αυτά μικρή σημασία έχουν. Το γεγονός είναι ότι στις 3 π.μ. της 28ης Οκτωβρίου ο Γκράτσι περνούσε το κατώφλι της οικίας του Μεταξά προκειμένου να του επιδώσει το απαράδεκτο τελεσίγραφο.

Επρόκειτο για ένα τελεσίγραφο το οποίο δεν ήταν γραμμένο ούτε στα ιταλικά, ούτε στα ελληνικά, αλλά στα γαλλικά και περιείχε ένα σωρό γελοίους ισχυρισμούς ότι δήθεν η Ελλάδα προκαλούσε την Ιταλία. Στο διά ταύτα απαιτούσε από την ελληνική κυβέρνηση να επιτραπεί στους Ιταλούς να «καταλάβουν ορισμένα στρατηγικά σημεία επί του ελληνικού εδάφους». Το τελεσίγραφο έληγε στις 6 το πρωί και δεν άφηνε κανένα περιθώριο να γίνει αποδεκτό. Ο Μεταξάς, έμπειρος και ευφυής πολιτικός, προφανώς ήξερε και τι του ζητούσαν και τι θα απαντούσε, ωστόσο, πιθανόν για να φέρει τον Γκράτσι σε δύσκολη θέση, τον ρώτησε ποια στρατηγικά σημεία ήθελε να καταλάβει η Ιταλία, γιατί δεν διευκρινιζόταν στο τελεσίγραφο. Τότε ο Ιταλός πρεσβευτής απλώς του απάντησε πως δεν ήξερε.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες της Λέλας, συζύγου του Μεταξά, η οποία παρακολουθούσε τα τεκταινόμενα πίσω από την πόρτα, η κουβέντα άρχισε ήρεμα, αλλά δεν άργησε να γίνει έντονη κι ο Μεταξάς ακούστηκε οργισμένος. Όταν χτύπησε το χέρι του στο γραφείο, ακολούθησε το Όχι.

Για την ακρίβεια, είπε: «Alors, c’ est la guerre!».

Η απάντηση δόθηκε επίσης στα γαλλικά, στη γλώσσα του χειρογράφου!

Διαβάστε επίσης:

ΣΥΡΙΖΑ: Κλείνει το μάτι σε συνταξιούχους, μικρομεσαίους, νοικοκυριά

Όλα τα ζόρια είναι μπροστά

Για το ΝΑΤΟ, ρε γαμώτο