ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Τα πρώτα (και καλύτερα) επαναστατικά κινήματα

06:12 21/12/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Ρόμπερτ Όουεν: Ένας πρωτοπόρος βιομήχανος, 1771 – 1858

Ο Ρόμπερτ Όουεν ξεκίνησε το μακρύ ταξίδι του μέσα στην Ιστορία ως ένα δεκάχρονο αγόρι και κατάφερε να φτιάξει τη δική του βιομηχανία εμπνεόμενος από την ουτοπία της ταξικής αρμονίας.

Ένα από τα επτά παιδιά μιας πολυμελούς οικογένειας, ο Ρόμπερτ Όουεν, γεννήθηκε το 1771 στο Νιουτάουν της κεντρικής Αγγλίας. Από πολύ μικρός διακρίθηκε για την αγάπη του στο διάβασμα. Ο ίδιος εξομολογείται στην αυτοβιογραφία του ότι κατά την περίοδο που ήταν ακόμα παιδί και μεγάλωνε στη γενέτειρά του «…ήμουν φιλομαθής και είχα ένα μεγάλο πάθος για να διαβάζω

ό,τι μου έπεφτε στα χέρια. Καθώς ήμουν γνωστός και γνώριζα κάθε οικογένεια στην πόλη, οι βιβλιοθήκες του κληρικού, του γιατρού και του δικηγόρου – των μορφωμένων ανθρώπων της πόλης – ήταν ανοιχτές για μένα».

Σε ηλικία μόλις δέκα ετών και αφού τελείωσε πολύ σύντομα το σχολείο της εκκλησίας, ο Όουεν αρχίζει τη μεγάλη περιπέτεια της ζωής του εγκαταλείποντας την πατρική στέγη, για να βρεθεί αρχικά στο Λονδίνο και κατόπιν στο Στάμφορντ, όπου εγκαταστάθηκε. Εκεί, ήρθε σε πρώτη επαφή με έναν υφασματέμπορο, δίπλα στον οποίο πήρε τα πρώτα του μαθήματα στο εμπόριο. Το 1784 εγκαταλείπει το Στάμφορντ για να εγκατασταθεί στο Λονδίνο και να δουλέψει εκεί για τρία χρόνια ως υπάλληλος σε υφασματάδικο.

Το 1787 ο Όουεν βρίσκεται στο Μάντσεστερ, που ήταν η μητρόπολη της βιομηχανίας του βαμβακιού. Εκεί γνωρίστηκε με τον μηχανικό Τζ. Τζόουνς, με τον οποίο συνεταιρίστηκε και, αφού πρώτα κατάφερε να δανειστεί 100 λίρες, έφτιαξε μαζί του μια μικρή βιομηχανία κατασκευής κλωστικών εργαλείων. Ο συνεταιρισμός αυτός δεν μακροημέρευσε, ωστόσο στα χέρια του Όουεν έμειναν τρεις μηχανές παραγωγής νήματος που τις χειρίζονταν τρεις εργάτες. Αυτή η φάμπρικα του απέφερε ένα σημαντικό κέρδος 300 λιρών τον χρόνο.

Το 1792, σε ηλικία μόλις 20 ετών και παρά το γεγονός ότι κέρδιζε αρκετά χρήματα από αυτές τις μηχανές, τις εγκατέλειψε για να γίνει διευθυντής στο μεγάλο εργοστάσιο του Μ. Ντρινκγουώτερ, το οποίο απασχολούσε 500 εργάτες. Από τη θέση του στο εργοστάσιο αυτό γνωρίστηκε με όλους τους βιομήχανους βάμβακος. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και ο Ντέιβιντ Ντέιλ, του οποίου την κόρη Καρολίνα παντρεύτηκε μερικά χρόνια αργότερα, το 1799. Έναν χρόνο αργότερα, μαζί με κάποιους συνέταιρούς του, αγοράζει από τον πεθερό του το εργοστάσιο στο Νιου Λάρνακ, στις όχθες του ποταμού Κλάιντ, νότια της Γλασκώβης.

Το εργοστάσιο του οποίου πλέον ηγείτο ο Όουεν απασχολούσε 1.000 εργάτες. Λίγα χρόνια αργότερα και ενώ το εργοστάσιο αύξανε συνεχώς τα κέρδη του, ο Όουεν εξαγόρασε από τους συνεταίρους του τα μερίδιά τους έναντι του ποσού των 84.000 λιρών.

Ο εμπνευσμένος βιομήχανος

Έχοντας τώρα όλη την επιχείρηση στα χέρια του, ο Όουεν δεν έχει παρά να εφαρμόσει την ουτοπία του. Έτσι από το 1800 έθεσε σε εφαρμογή ένα πρωτοφανές και κερδοφόρο για την επιχείρηση πρόγραμμα, που βασιζόταν στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης των εργατών. Ανάμεσα στις βελτιώσεις σημειώνουμε το ότι τα σπίτια που ανήκαν στην εταιρεία έγιναν μεγαλύτερα. Μειώθηκαν οι ώρες εργασίας. Βελτιώθηκαν σημαντικά οι όροι υγιεινής και οι συνθήκες εργασίας.

Παράλληλα, δημιουργήθηκαν καταστήματα με φτηνά ρούχα και τρόφιμα. Ακόμα, απομακρύνθηκαν τα παιδιά κάτω των 10 ετών από το εργοστάσιο και περιορίστηκαν οι ώρες εργασίας των μεγαλύτερων παιδιών. Θυμίζουμε ότι μιλάμε για μιαν εποχή που ο ίδιος ο Όουεν είχε εγκαταλείψει το σπίτι του σε ηλικία μόλις 10 ετών, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη…

Το εργοστάσιο ίδρυσε σχολεία και νηπιαγωγεία ενώ το εντυπωσιακότερο όλων ήταν ότι σημειωνόταν σημαντική αύξηση στην ποιότητα και ποσότητα της παραγωγής βάμβακος, πράγμα που του απέφερε μεγαλύτερα κέρδη. Είναι χαρακτηριστικό το λεχθέν υπό του Έγκελς για την περίπτωση του Όουεν: «Με αυτήν την καθαρή σκέψη του επιχειρηματία, ως αποτέλεσμα ενός εμπορικού υπολογισμού, γεννήθηκε ο κομμουνισμός του Όουεν».

Μια νέα θεώρηση της κοινωνίας

Το 1813-14 αυτός ο αυτοδίδακτος και εξαιρετικά ευφυής άνθρωπος δημοσίευσε το πρώτο σημαντικό βιβλίο του, το «Μια νέα θεώρηση της κοινωνίας», στις σελίδες του οποίου υποστηρίζεται η άποψη ότι ο χαρακτήρας των ανθρώπων διαπλάθεται από τις κοινωνικές συνθήκες και ότι έπρεπε να δημιουργηθούν, μέσω της εκπαίδευσης και της υπέρβασης όλων των προκαταλήψεων, εκείνες οι συνθήκες που στηρίζουν τη διαμόρφωση του χαρακτήρα των πολιτών. Μάλιστα, το 1816 δημιούργησε το «Ίδρυμα για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα».

Είναι χαρακτηριστικό των ιδεών του το παρακάτω απόσπασμα από μια ομιλία του σ’ ένα ακροατήριο κατοίκων του Νιου Λάρνακ, τον Ιανουάριο του 1816: «Με λίγα λόγια, φίλοι μου, το νέο σύστημα βασίζεται σε αρχές που βοηθούν την ανθρωπότητα να εμποδίσει τη διάδοση στη νέα γενιά όλων – ή σχεδόν όλων – των δεινών και των δυστυχιών που δοκιμάσαμε εμείς και οι προγονοί μας. Θα αποκτηθεί ορθή γνώση της ανθρώπινης φύσης. Θα αποκαλυφθεί η άγνοια. Τα οργισμένα πάθη θα εμποδιστούν από το να αποκτήσουν δύναμη. Η φιλευσπλαχνία και η καλοσύνη θα επικρατήσουν παγκόσμια. Η φτώχεια θα εκλείψει. Το συμφέρον κάθε ατόμου είναι σε απόλυτη αρμονία με το συμφέρον όλων των ανθρώπων στον κόσμο».

Οι ιδέες του Όουεν στηρίζονταν σε ένα ουτοπικό στην ουσία σχέδιο για μια κοινωνία που έθετε ως βασική προϋπόθεση της ύπαρξής της τη συνεργασία και όχι τον ανταγωνισμό. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Όουεν, η εφαρμογή των προγραμμάτων υπέρ των φτωχών «μπορεί να είναι αποτελεσματική στην πράξη μόνο με τη συγκέντρωση σε μια παροικία πληθυσμού από 500 μέχρι 1.500 άτομα, δηλαδή κατά μέσον όρο 1.000 άτομα».

Από το 1824 και μετά εμφανίστηκαν οι πρώτες εργατικές ενώσεις και, όπως ήταν φυσικό, οι ιδέες του Όουεν επηρέασαν άμεσα το κίνημα στην πρώτη φάση της ανάπτυξής του. Εδώ να σημειώσουμε ότι το πρώτο συνέδριο όλων αυτών των πρωτοεμφανιζόμενων εργατικών ενώσεων συνήλθε τον Μάιο του 1831 στο Μάντσεστερ. Την αμέσως επόμενη περίοδο ο Όουεν συμμετείχε ενεργά στην πιο γνωστή οργάνωση του συνεργατικού κινήματος, τη «Δίκαιη Εθνική Ανταλλαγή Εργασίας», η οποία συγκροτήθηκε στα 1831-32, στο Λονδίνο και στο Μπέρμινχαμ.

Ωστόσο, κορυφαία στιγμή είναι το 1833, όταν ο Όουεν υπήρξε συνιδρυτής του «Ενοποιημένου Μεγάλου Συνδικάτου», το οποίο όχι μόνο υπερασπιζόταν ασμένως το οκτάωρο, αλλά και κυκλοφόρησε εγκύκλιο με οδηγίες και κανόνες στην απεργιακή δράση. Το συνδικάτο, όμως, δεν άργησε να καταρρεύσει, παρασύροντας στην πτώση του και το συνεργατικό κίνημα εκείνης της περιόδου. Παρά την απογοήτευσή του, ο Όουεν θα ιδρύσει μια νέα εβδομαδιαία εφημερίδα, που θα φτάσει να πουλά έως και 40.000 φύλλα! Με την πάροδο του χρόνου απαξιώθηκε πρακτικά η «ταξική αρμονία» που αποτελούσε τον θεμέλιο λίθο της ιδεολογίας του και ταυτόχρονα, μετά την ήττα της επανάστασης του 1848, ο Όουεν, απογοητευμένος από την αποτυχία των μεσσιανικών του αυταπατών, θα προσχωρήσει άδοξα στον μυστικισμό.

Διαβάστε επίσης:

Αφιέρωμα: Τα πρώτα (και καλύτερα) επαναστατικά κινήματα

Τα πρώτα (και καλύτερα) επαναστατικά κινήματα 1802-1835 – Ο Ουίλιαμ Κόμπετ, η «Political Register» και η σφαγή του Πίτερλο

Το ξεγύμνωμα του Στάλιν στον χειμερινό πόλεμο