Αφιέρωμα: Τρία στρατιωτικά κινήματα που άλλαξαν την Ελλάδα – Όταν ο Όθωνας εγκατέλειψε τη χώρα

07:01 18/9/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Στην ιστορική μας συνείδηση έχουμε συνδέσει τα στρατιωτικά κινήματα με τις πιο μελανές σελίδες της ελληνικής ιστορίας. Ωστόσο, αυτός ο «συνειρμός» δεν ευσταθεί ιστορικά. Δίχως υπερβολή θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι υπήρξαν τρία στρατιωτικά κινήματα που άλλαξαν την Ελλάδα.

Ήδη από το 1861 η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα ήταν έκρυθμη και το αντιδυναστικό κλίμα όλο και εντείνονταν, τόσο μέσα από την αντιπολιτευτική πολιτική του

Τύπου όσο και από τις διάφορες αντικαθεστωτικές συνωμοσίες. Η εκρηκτική ατμόσφαιρα εναντίον της δυναστείας εκτεινόταν σε ολόκληρη την Ελλάδα και ο εορτασμός μάλιστα της 25ης Μαρτίου στάθηκε αφορμή να γίνει ολοφάνερη η αντίδραση του λαού εναντίον του καθεστώτος.

Σε πολλές πόλεις της επικράτειας, όπως στο Άργος, την Πάτρα, το Ναύπλιο, οργανώθηκαν αντικαθεστωτικά συμπόσια και εκφωνήθηκαν επαναστατικοί λόγοι. Στη δε Αθήνα η ατμόσφαιρα ήταν ηλεκτρισμένη αρκετούς μήνες εξ αιτίας του βίαιου και ανελεύθερου τρόπου που είχαν γίνει οι εκλογές.
Μέσα σε αυτή την έκρυθμη κατάσταση κυκλοφορούσαν φήμες για ανάθεση σχηματισμού κυβέρνησης στον λαοφιλή ναύαρχο Κανάρη, προκειμένου να κατευναστούν τα οξυμμένα πνεύματα.
Έτσι, στις 10 Ιανουαρίου του 1862, ο Κανάρης πέρασε την πύλη των ανακτόρων και συζήτησε με τον Όθωνα. Οι επαφές αυτές ναυάγησαν με αποτέλεσμα να δυσαρεστηθεί ιδιαίτερα ο λαός, που είχε εναποθέσει πολλές ελπίδες στον σχηματισμό κυβέρνησης από τον Κανάρη.

Η αντίδραση στο Ναύπλιο

Η ατμόσφαιρα ήταν ιδιαίτερα φορτισμένη μετά τη ματαίωση της κυβέρνησης Κανάρη – όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και σ’ άλλες πόλεις. Είναι χαρακτηριστικό το σχετικό υπόμνημα του υπουργού Εσωτερικών Χ. Χριστόπουλου προς τον βασιλιά προκειμένου να τον ενημερώσει για την κατάσταση που διαμορφωνόταν σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας όπως η Τρίπολη, το Άργος κ.ά.

Ωστόσο, η μεγαλύτερη αντίδραση εναντίον του καθεστώτος ήταν αυτή που σημειώθηκε στο Ναύπλιο. Μια αιτία ήταν ότι στο Ναύπλιο είχαν, ήδη από το 1861, φυλακιστεί και εκτοπιστεί πολλοί αξιωματικοί ως αντιδυναστικοί. Στην πόλη τα πνεύματα ήταν ιδιαίτερα οξυμμένα και από μήνες οι αντιδράσεις ήταν τόσο έντονες που έφτασαν στο σημείο να κυκλοφορήσουν προκηρύξεις οι οποίες εξέφραζαν τη λύπη τους για την αποτυχία της απόπειρας εναντίον της ζωής της βασίλισσας. «Άθλιοι μάλλον κλαύσατε παρά να πανηγυρίζετε διά την αποτυχίαν».

Ήδη από τον Ιανουάριο του 1862, προστέθηκε στους αντιπολιτευόμενους αξιωματικούς και ο υπολοχαγός Δημήτρης Θ. Γρίβας, που είχε συλληφθεί στην Αθήνα και στάλθηκε στο Ναύπλιο προκειμένου να φυλακιστεί στο Παλαμήδι. Εκεί, ο Γρίβας, προσποιούμενος τον άρρωστο, ήρθε σε επαφή με διάφορους αντικαθεστωτικούς: τον υπίλαρχο Τριτάκη, τον υπολοχαγό Κατσικογιάννη και τον αντισυνταγματάρχη Μίχο. Δίπλα στους στρατιωτικούς συντάχτηκαν και διάφοροι επιφανείς πολίτες, όπως ο υποπρόξενος του Βελγίου Σ. Ζαβιτσιάνος, ο δήμαρχος Πολυχρόνης Ζαφειρόπουλος, ο εφέτης Γ. Πετμεζάς, ο πρωτοδίκης Π. Μαυρομιχάλης, πολλοί δικηγόροι και μεταξύ αυτών μια γυναίκα, η Καλλιόπη Παπαλεξοπούλου, το σπίτι της οποίας υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα αντιδυναστικά κέντρα. Η δυναμική αυτή γυναίκα ήταν «προσόμοιος των γυναικών των πολιτευθεισών κατά την Γαλλικήν Επανάστασιν, μετέδιδε διά της φλεγούσης ευγλωττίας της τας ανατρεπτικάς αυτής ιδέας, παρέσυρε πάντας εις την στάσιν, προέτρεπε και ενεθάρρυνε την νεολαίαν… και εγένετο μια των κυριοτέρων αφορμών της επισπεύσεως της στάσεως»…

Η επανάσταση

Ως μέρα της επαναστάσεως εναντίον του δυναστικού καθεστώτος του Όθωνα ορίστηκε η 3η Φεβρουαρίου 1862. Ωστόσο, εξαίτιας του εντοπισμού κάποιων επιστολών του Ζαβιτσιάνου και του Μίχου σε φιλικά τους πρόσωπα στην Αθήνα, επισπεύστηκαν οι ενέργειες και η επανάσταση εκδηλώθηκε τη νύχτα της 31ης Ιανουαρίου ξημερώματα 1ης Φεβρουαρίου. Ο Ζαβιτσιάνος με δέκα άντρες συνέλαβε αμέσως τον νομάρχη. Στο μεταξύ, ο λαός τάχτηκε πρόθυμα με το μέρος των εξεγερθέντων. Αμέσως οι στρατιωτικοί της Ακροναυπλίας δέχτηκαν με ζητωκραυγές την είδηση της εξέγερσης και έφτασαν στην πόλη τη στιγμή που ήδη είχαν καταληφθεί όλα τα δημόσια κτήρια και φρουρούνταν από τους επαναστάτες.

Λίγο αργότερα καταλήφθηκε το Παλαμήδι. Συστήθηκε προσωρινή κυβερνητική επιτροπή, η οποία εξέδωσε προκήρυξη προς τον λαό με τα βασικά αιτήματα της επανάστασης. «1ον Κατάπτωσις του συστήματος, πιστώς υπηρετουμένου υπό της μέχρι τούδε κυβερνήσεως και αναγόρευσις νέου εγγυωμένου τας ελευθερίας του λαού… 2ον Διάλυσις της διά βιαίων μέσων συσταθείσης και μέχρι τούδε υπαρχούσης Βουλής και 3ον Συγκρότησης Εθνοσυνελεύσεως…».

Η επαναστατική προσωρινή κυβέρνηση έστειλε έγγραφο προς τις Μεγάλες Δυνάμεις εξηγώντας τους λόγους της εξέγερσης. Ως στρατιωτικός αρχηγός της επανάστασης ορίστηκε ο αντισυνταγματάρχης Αρτέμης Μίχος. Ο φυλακισμένος στην Ακροναυπλία αντισυνταγματάρχης Πάνος Κορωναίος διορίστηκε αρχηγός των γενικών επιτελών, ο Μπότσαρης φρούραρχος του Ναυπλίου, ο Ζυμβρακάκης φρούραρχος του Παλαμηδίου. Ο Κορωναίος μάλιστα πρότεινε να εκστρατεύσουν εναντίον της Αθήνας, πρόταση που αποκρούστηκε μεταξύ άλλων με το σκεπτικό ότι θα ξεσπούσε και εκεί επανάσταση. Κρίνοντας εκ των υστέρων την πρόταση του Κορωναίου, μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα ότι η επανάσταση θα είχε πάρει πιθανότατα διαφορετική τροπή από αυτή που κατέληξε να πάρει…
Οι εξελίξεις στο Ναύπλιο είχαν ως αποτέλεσμα να προβληματίσουν έντονα την κυβέρνηση και να τρομάξουν τον βασιλιά. Έπειτα από αστραπιαίες κινήσεις αποφάσισαν να αντιδράσουν στην εξέγερση, φοβούμενοι τυχόν ενδυνάμωση και εξάπλωσή της.

Η αντίστροφη μέτρηση για τον Όθωνα

Παρά την καταστολή των επαναστάσεων από τα κυβερνητικά στρατεύματα, ο Όθωνας φαίνεται να είχε αντιληφθεί ότι έπρεπε να προβεί σε ορισμένες παραχωρήσεις. Ωστόσο, το γενικευμένο αντιδυναστικό πνεύμα είχε πάρει τεράστιες διαστάσεις. Στην Αθήνα, που είχε απογυμνωθεί από μεγάλο μέρος της στρατιωτικής της δύναμης λόγω της επανάστασης του Γρίβα, ξέσπασαν το βράδυ της 10ης Οκτωβρίου ταραχές και το παλάτι καταλήφθηκε από στρατιωτικούς. Στις 11 Οκτωβρίου η πρωτεύουσα βρισκόταν υπό τον έλεγχο της στρατιωτικής κυβέρνησης του Βούλγαρη, ο οποίος είχε αναλάβει τα ηνία του αντιδυναστικού αγώνα, και κήρυξε την κατάργηση της βασιλείας του Όθωνα και τη σύσταση προσωρινής κυβέρνησης υπό τους Βούλγαρη, Κανάρη και Ρούφο, μέχρι να συγκληθεί η Εθνοσυνέλευση.

Το ψήφισμα του Έθνους

Τη νύχτα της 10ης προς 11η Οκτωβρίου 1862, εκδόθηκε το περίφημο ψήφισμα του Έθνους:

«Τα δεινά της Πατρίδος έπαυσαν. Άπασαι αι επαρχίαι και η πρωτεύουσα συνενωθείσαι μετά του στρατού έθεσαν τέρμα εις αυτά. Ως κοινή δε έκφρασις του Ελληνικού Έθνους ολοκλήρου κηρύττεται και ψηφίζεται:
Η βασιλεία του Όθωνος καταργείται. Προσωρινή κυβέρνησις συνιστάται όπως κυβερνήση το κράτος μέχρι συγκαλέσεως της Εθνικής συνελεύσεως, συγκειμένη εκ των εξής πολιτών: Δημητρίου Βούλγαρη Προέδρου, Κωνσταντίνου Κανάρη, Βενιζέλου Ρούφου. Εθνική Συντακτική Συνέλευσις καλείται αμέσως προς σύνταξιν της Πολιτείας και εκλογήν ηγεμόνος.
Ζήτω το Έθνος! Ζήτω η Πατρίς!

Εγένετο εις Αθήνας εν έτει σωτηρίω 1862 και μηνί Οκτωβρίω τη δεκάτη αυτού».

Διαβάστε επίσης:

Υπόθεση Μπογδάνου: Παρέμβαση της δικαιοσύνης για τη δημοσιοποίηση της λίστας των νηπίων

Μίνι lockdown σε Καβάλα, Ημαθία, Πιερία και Πέλλα

Έλληνες πολιτογραφήθηκαν η μητέρα και ο μικρός αδερφός του Γ. Αντετοκούνμπο – «Στο πρόσωπό σας βλέπουμε την Ελλάδα που θέλουμε»