Από την παρακμή στην αποσύνθεση; Δύση και Ελλάδα στον 21 ο αιώνα

07:32 27/4/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Πρόκειται ασφαλώς για ιστορικό νόμο. Η ένδεια και η ανάγκη γεννούν ισχυρές συλλογικότητες και συλλογικές ταυτότητες.

Αυτές με τη σειρά τους παρέχουν τις προϋπόθεσεις (αλληλεγγύη, πειθαρχία, συναίνεση) για την άρση της ένδειας και της ανάγκης, για τη δημιουργία των πολιτισμών της ευημερίας. Αφ’ ης όμως η ευημερία χρονίσει, οι φυγόκεντρες τάσεις επικρατούν: η ακραία εξατομίκευση, η απληστία του πλούτου, ο φατριασμός. Ακολουθούν καταστάσεις συγκρουσιακές και συρράξεις που επαναφέρουν τις κοινωνίες σε κατάσταση ανάγκης και ένδειας, ώσπου ο κύκλος να ξαναρχίσει. 

Η μεταψυχροπολεμική

Δύση και η Ελλάδα βρίσκονται σήμερα στο τρίτο στάδιο. Η (δανειοδίαιτη, σε μεγάλο βαθμό) ευμάρεια των τελευταίων δεκαετιών κλονίζει τις συλλογικές εθνικές ταυτότητες, φέρνοντας στην επιφάνεια μια πανσπερμία μικροταυτοτήτων ‒ πολιτισμικών, θρησκοφυλετικών, σεξουαλικών και άλλων. Έναν κυκεώνα μικρών και μεγάλων εγωισμών δηλαδή, που (όπως ήδη βλέπουμε) παροξύνει τα πάθη και ανοίγει τον δρόμο σε ανομικές, οιονεί προεμφυλιακές συνθήκες. Η ιστορική πείρα διδάσκει ότι χωρίς έναν ύπατο, δήλο ή άδηλο, δημόσιο σκοπό, καμιά κρατική οντότητα δεν είναι βιώσιμη. Όποτε το μερικό πρυτανεύει, οι ιδιωτικές ή συντεχνιακές αξιώσεις των επιμέρους ομάδων πριονίζουν και εντέλει κόβουν το κλαδί πάνω στο οποίο κάθονται.

Τώρα, ταυτότητα από τη φύση της σημαίνει ένα πράγμα: οριοθέτηση, περιχαράκωση, διάκριση από τον εκάστοτε Άλλο. Οι νεωτερικές εθνικές ταυτότητες είχαν το τεράστιο πλεονέκτημα αυτόν τον εκάστοτε Άλλο να τον έχουν ως επί το πλείστον εκτός των συνόρων ‒ τα μέτωπα ήταν καθαρά, οι διαχωριστικές γραμμές σαφείς.

Οι μετανεωτερικές μικροταυτότητες αντίθετα αυτόν τον Άλλο τον βλέπουν εντός των συνόρων. Εχθρός γίνεται πλέον όχι ο απόμακρος ξένος, αλλά ο σύνοικος που τυχαίνει να μην ανήκει στην μικροομάδα μας και να μην σέβεται τα σύμβολά και τα ταμπού της. Επειδή όμως οι μικροομάδες είναι πολλές και αλληλοεπικαλυπτόμενες, ποτέ δεν μπορεί να είναι κανείς εντελώς βέβαιος ποιος ο φίλος και ο εχθρός του. Η ταυτοτική φεμινίστρια και η ταυτοτική διαφυλική, ο ταυτοτικός μουσουλμάνος και ο ταυτοτικός ομοφυλόφιλος μπορεί να βρεθούν σε κοινά χαρακώματα όταν μάχονται τους Wasp ή τους dead white European men. Μπορεί όμως και να αλληλοσπαράζονται όταν το επίδικο αλλάζει.

Αυτή είναι η μοιραία αχίλλειος πτέρνα των μετανεωτερικών μικροταυτοτήτων: όσο περισσότερο εξαπλώνονται τόσο πιο πολύ εντείνονται οι διαλυτικές τάσεις σε μια κοινωνία (ό,τι ονομάζεται αλλιώς “παρακμή”) και επιταχύνεται το τέταρτο στάδιο της ιστορικής κίνησης: η επιστροφή στις συνθήκες της ανάγκης και στο μονοπολιτισμικό παράδειγμα της συμμόρφωσης και της πειθαρχίας.

Ενδιαφέρον είναι το εξής. Ενώ οι θιασώτες της επιστημονικής ουτοπίας πίστευαν ότι η τεχνολογία και δη η ψηφιακή θα σαρώσει τα σύνορα και θα φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά, έγινε ακριβώς το αντίθετο. Διά της ψηφιακής τεχνολογίας, της χρήσης της από τη Νέα Δεξιά και τους αντιπάλους της, τους δικαιωματιστές, οι ΗΠΑ λ.χ. διχάστηκαν όσο ποτέ. Νέα εσωτερικά σύνορα υψώθηκαν. Κι αυτό διότι η ευχέρανση της επικοινωνίας και ο πολλαπλασιασμός των υποκειμένων που επικοινωνούν έφερε στην επιφάνεια κοσμοθεωρητικές αντιθέσεις που οι επίσημοι θεσμοί λίγο πολύ συμβίβαζαν ή διευθετούσαν.

Το συμπέρασμα δεν είναι ευοίωνο για τους θιασώτες του φιλελεύθερου ή αριστερώνυμου οικουμενισμού που εχθρεύεται τα εθνικά κράτη. Ακόμη και αν (άκρως ριψοκίνδυνα!) υποθέσουμε ότι η φυσική κατάτμηση της υδρογείου σε έθνη αύριο αρθεί, άλλες κατατμήσεις εξίσου ή και περισσότερο συγκρουσιακές θα έπαιρναν τη θέση της. Στην πράξη βέβαια, το πιθανότερο σενάριο είναι εντελώς διαφορετικό: τα ισχυρά έθνη, αυτά που έχουν αυτοπεποίθηση και δυναμισμό, θα ανασυγκροτηθούν (και) στον κυβερνοκόσμο, εντός και εκτός των φυσικών συνόρων τους. (Ήδη παρατηρούμε την αναζωπύρωση ποικίλων επεκτατισμών οικείων μας στους τρόπους τους από προηγούμενους αιώνες.) Και άλλα, λυμφατικά και παρακμάζοντα, θα απορροφηθούν από τα ισχυρότερα, αυτοπαρηγορούμενα ίσως από την πεποίθηση ότι ο ιστορικός τους θάνατος είναι πράγμα αναπόφευκτο, ίσως μάλιστα και ευεργετικό, εισφορά στη γέννηση ενός κόσμου ενωμένου, φιλειρηνικού και προοδευμένου.

Και η Ελλάδα; Ακολουθεί απλώς, με τον δικό της αιωνίως μιμητικό τρόπο, τις γενικές εξελίξεις σε Ευρώπη και Β. Αμερική. Εδώ μάλιστα οι φυγόκεντροι παράγοντες που είναι επί τω έργω φαντάζουν πολύ ισχυρότεροι. Απούσης μια ισχυρής παραγωγικής οικονομίας ή της παραδοσιακής σε άλλους πολιτισμούς νομιμοφροσύνης έναντι της Αρχής, ενδεχομένως η μόνη αντίρροπη δύναμη που συγκρατεί αυτή τη στιγμή την χώρα από την πλήρη αποσύνθεση να είναι ο τουρκικός ιμπεριαλισμός και οι ιταμές προσβολές του.

Ακόμη και οι πιο εθελότυφλοι μεταεθνιστές, ανεξαρτήτως κόμματος, αυτή την υπαρξιακή απειλή την αισθάνονται, και σε στιγμές ειλικρίνειας την παραδέχονται, όσο κι αν προσπαθούν ρητορικά να την υποβαθμίσουν. Το πρόβλημα είναι ότι, δεκαετίες τώρα, κυβερνούν τον τόπο.

*Ο Κώστας Κουτσουρέλης είναι συγγραφέας, διευθυντής του περιοδικού «Νέο Πλανόδιον»