«Διέξοδος προς την ελπίδα»

07:19 19/5/2015 - Πηγή: Το Ποντικι

"Π" ARTΒΙΒΛΙΟΈντυπη Έκδοση Με το δίγλωσσο βιβλίο της «Τα ζώα και οι άνθρωποί τους», η Νίκη Παπαθεοχάρη επιχειρεί, εκτός από το να αναλύσει το έργο του Πωλ Ελυάρ, να φωτίσει μια άλλη πλευρά των ενστίκτων μας…Νίκη Παπαθεοχάρη. Ο Ελυάρ καθισμένος σε μια καρέκλα να διαβάζει τα ποιήματά του, εκείνη ν’ αφουγκράζεται και γύρω τους άλογα, γάτες, σκύλοι, αγελάδες, γυάλες με ψάρια, πουλιά να πετούν. Όπου τα γαβγίσματα και τα νιαουρίσματα, τα τιτιβίσματα και τα χλιμιντρίσματα, γίνονται φωνές, παραινέσεις, απαίτηση: τα ζώα έχουν δικαίωμα σε μια ειρηνική και οικουμενική συνύπαρξη με τους ανθρώπους, γιατί κι

εμείς είμαστε μέρος του βασιλείου τους. «Ένα ζώο γελάει», μας λέει ο ποιητής, «το ψάρι είναι η δυναμική παρουσία που μεταμορφώνει», σχολιάζει η Παπαθεοχάρη.Αποτέλεσμα, ένα απολαυστικό βιβλίο! Πολυσχιδής και ανήσυχη, της αρέσει να ψάχνει και να… αιφνιδιάζει. Μπορεί να σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στη Σορβόννη, με εξειδίκευση στη Λατινική Λογοτεχνία, μπορεί να πήρε δίπλωμα της Σχολής Ξεναγών, αλλά έκανε καριέρα και ως αεροσυνοδός της Ολυμπιακής! Μπορεί να γράφει στίχους – όσοι είδατε την παράσταση «Ηρακλής, οι 12 άθλοι» που παρουσιάστηκε με επιτυχία στο θέατρο «Πάνθεον», σίγουρα προσέξατε τα τραγούδια της που ερμήνευσε ο Σάκης Ρουβάς –, αλλά την ίδια στιγμή κάνει μια… βουτιά στα νερά του Αιγαίου και μας χαρίζει τις υπέροχες «Ελληνικές θαλασσινές διαστάσεις» (2015, εκδ. Σιδέρης), σκηνικές πλαστικές δημιουργίες με υλικά του βυθού, ένα είδος πρωτοποριακής τέχνης με στοιχεία μύθου και πραγματικότητας… «Μέσα από τα ποιήματά μου ατενίζω το σκληρό πρόσωπο της αλήθειας, της ύπαρξης», έχει πει η ίδια, που μπορεί να υπογράφει πολλούς δίσκους σημαντικών ερμηνευτών, αλλά πριν ασχοληθεί με τη δισκογραφία κυκλοφόρησε τις ποιητικές της συλλογές: Το 2002 εξέδωσε το «L’ Οedipe de Seneque», το 2007 το «Les animaux et leurs homes», τo 2009 τις «Bακχικές διαστάσεις» και το 2011 τις «Ψηφίδες».Και τώρα ο Ελυάρ… Επίλογος, με μια δικιά της φράση, που έχει μείνει στο μυαλό μου: «Σαν τον άνεμο αγκαλιάζω τη ζωή με ένστικτο ιχνηλάτη και ανάστροφο τρίχωμα». «Φόρος τιμής σ’ έναν μεγάλο ποιητή» Αξίζει να παραθέσουμε ένα απόσπασμα από το κείμενο της Ελένης Τατσοπούλου, επίκουρης καθηγήτριας Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για το βιβλίο της Νίκης Παπαθεοχάρη, από την παρουσίαση στο Γαλλικό Ινστιτούτο, πριν από λίγες μέρες:«H μελέτη της Νίκης Παπαθεοχάρη για τη συλλογή ‘‘Τα ζώα και οι άνθρωποι τους’’ αποδίδει φόρο τιμής στον ποιητή. Μας αποκαλύπτει τον πλούτο και την πολυσημία αυτών των ποιημάτων που δημοσίευσε ο Éluard το 1920, σε ηλικία 25 ετών, μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, του οποίου γνώρισε από κοντά τα δεινά, εφόσον ο ίδιος είχε βιώσει τη δοκιμασία των χημικών αερίων. Η Νίκη Παπαθεοχάρη τοποθετεί τη συλλογή αυτή στο ρεύμα του ντανταϊσμού, το οποίο, στην ποίηση, αναζητεί την αναθεώρηση του κόσμου μέσα από τη διεργασία της γλώσσας. Πράγματι, ο ντανταϊσμός υπήρξε ο πρώτος σταθμός της ποιητικής διαδρομής του Éluard πριν ο ποιητής πρωτοστατήσει, με τον Breton και τον Aragon, στο κίνημα του υπερρεαλισμού, του οποίου το πρώτο μανιφέστο δημοσιεύθηκε το 1924. Εξετάζοντας εν συντομία το παρακείμενο (δηλαδή τα στοιχεία που πλαισιώνουν το κείμενο), θα λέγαμε πως και μόνο ο τίτλος αιφνιδιάζει τον αναγνώστη, ανατρέποντας τη συμβατική τάξη των πραγμάτων και προτρέποντάς μας να ρίξουμε μια νέα ματιά στις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους και τα ζώα. Η δίγλωσση έκδοση αποδεικνύει πως τα ποιήματα του Éluard μεταφράζονται αβίαστα στα ελληνικά σε μια γλώσσα απλή, η οποία διατηρεί τον πλούτο των συνδηλώσεων. Όσο για το σχήμα του βιβλίου, καλεί τον αναγνώστη να το κρατήσει στα χέρια του και να διαβάσει το δοκίμιο μεμιάς.

Έχουμε την άποψη πως η σπουδαιότερη προσφορά της μελέτης αυτής είναι ότι κατορθώνει να υποδείξει πως αυτό το νεανικό έργο εμπεριέχει εν δυνάμει τα κυριότερα χαρακτηριστικά της μετέπειτα ποίησης του Éluard. Με πηγαία ευαισθησία, η Νίκη Παπαθεοχάρη, καλλιτέχνις και ποιήτρια η ίδια, μας παρακινεί να ανακαλύψουμε, πίσω από τις λέξεις, τη βαθύτερη σημασία των στίχων πέρα από τη φαινομενική τους απλότητα. Ας σημειωθεί πως ο ποιητής Philippe Jaccottet υπογραμμίζει ότι ο Éluard, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, πέτυχε να διατηρήσει τον ποιητικό λόγο απαλλαγμένο από κάθε στόμφο.

Θα θέλαμε, τέλος, να παρατηρήσουμε πως, στα χέρια ενός ευαισθητοποιημένου εκπαιδευτικού, ένα τέτοιο βιβλίο μπορεί να αξιοποιηθεί και να εμπνεύσει πολλαπλές παιδαγωγικές δραστηριότητες. Θα αρκεστούμε σε κάποιες προτάσεις. Φυσικά, η δίγλωσση έκδοση μπορεί εύκολα να γίνει αφορμή για διάφορες ασκήσεις τόσο στον τομέα της γλώσσας όσο και της μετάφρασης. Στη λογοτεχνία, ο παραλληλισμός με τα Bestiaires (ποιητικές συλλογές γύρω από ζώα) άλλων ποιητών, όπως για παράδειγμα του Apollinaire, μπορεί να προκαλέσει ατέρμονες συζητήσεις. Στο ίδιο πνεύμα, θα μπορούσε κάποιος να συγκρίνει διάφορα ποιήματα με θέμα το ίδιο ζώο: για παράδειγμα τη γάτα του Éluard, του Baudelaire, του Charles Cros, του Maurice Carême, ή ακόμα και ποιητών άλλων εθνικοτήτων, όπως του Borges ή του Neruda. Πράγματι, η συγκριτική λογοτεχνία ανοίγει πολλές προοπτικές, πόσο μάλλον εάν προβεί κανείς σε συσχετισμούς ανάμεσα στη λογοτεχνία και τις τέχνες». INFO Το βιβλίο «Τα ζώα και οι άνθρωποί τους» - «Les animaux et leurs hommes» - Διαπολιτισμική μελέτη της ποιητικής συλλογής του Πωλ Ελυάρ, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Tegos, σελ. 90. Η εικονογράφηση του εξωφύλλου και των ποιημάτων ανήκει στον Απόλλωνα Παπαθεοχάρη, τον γιο της Νίκης Πωλ ΕλυάρΝίκη ΠαπαθεοχάρηIssue: 1864Issue date: 14-05-2015Has video: