Δημογραφικό: Μύθοι και αλήθειες – Αιτίες και προβλέψεις για το μέλλον, τι λέει η καθηγήτρια Αλεξάνδρα Τραγάκη στο topontiki.gr

09:32 28/1/2025 - Πηγή: Το Ποντικι

Το δημογραφικό αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της Ελλάδας με τις ρίζες του να ξεκινούν από τη δεκαετία του 1980 και τα πρώτα «καμπανάκια» να ηχούν στα αφτιά μας μόλις το 2011, στην απογραφή εκείνης της σεζόν, όπου καταγράφηκε μείωση του πληθυσμού.

Από τότε μέχρι σήμερα ενώ ακούμε πολλές φορές για το δημογραφικό πρόβλημα, το οποίο είναι και πρόβλημα της Ευρώπης, δεν βλέπουμε να αλλάζει κάτι, ούτε

να λαμβάνονται μέτρα που να βοηθούν στον περιορισμό του φαινομένου.

Η Καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου, κυρία Αλεξάνδρα Τραγάκη, μιλώντας στο topontiki.gr ανέφερε ότι το δημογραφικό είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας.

Την ίδια στιγμή, υπογραμμίζει ότι οι δημογραφικές εξελίξεις χαρακτηρίζονται από «αδράνεια, συντελούνται αργά και τα αποτελέσματά τους γίνονται αισθητά πολύ αργότερα, ενώ από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, η γονιμότητα στην Ελλάδα είναι σταθερά στα χαμηλότερα επίπεδα παγκοσμίως».

Παράλληλα, η καθηγήτρια Δημογραφίας εξηγεί ότι η γήρανση και η μείωση του πληθυσμού θα συνέβαιναν ακόμα και χωρίς την οικονομική κρίση, την ώρα που σημειώνει πως οι νέες αξίες και οι διαφορετικές προτεραιότητες της νέας γενιάς επηρεάζουν τις εξελίξεις περισσότερο από τους οικονομικούς παράγοντες.

Τέλος, όσον αφορά τους λόγους που δεν βλέπουμε ουσιαστικές δράσεις για το συγκεκριμένο ζήτημα, τονίζει ότι η «συζήτηση των πολιτικών περιορίζεται σε διαπιστώσεις χωρίς να προχωράει σε προτάσεις και χωρίς να προτρέπει στην ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων».

Αναλυτικά όσα δήλωσε στο topontiki.gr

1) Κυρία Τραγάκη το δημογραφικό αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο και ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της Ευρώπης. Είναι αληθές ότι στην Ελλάδα η κατάσταση είναι χειρότερη σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Το δημογραφικό είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της εποχής μας. Ως πρόκληση περιγράφεται συχνά ένα σημείο καμπής που ενέχει κινδύνους αλλά και ευκαιρίες. Στη χώρα μας είναι γεγονός ότι το δημογραφικό ζήτημα συνηθέστερα παρουσιάζεται ως κίνδυνος, ως πρόβλημα χωρίς λύση. Δεν είναι όμως μόνο αρνητικές οι διαστάσεις του δημογραφικού. Το αντίθετο θα μπορούσα να πω. Η σημερινή δύσκολη δημογραφικά κατάσταση είναι αποτέλεσμα δυο τεράστιων επιτυχιών. Η πρώτη είναι η μακροζωία, αφού σήμερα ζούμε πολύ περισσότερο (και κατά γενική ομολογία καλύτερα) από κάθε άλλη στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η δεύτερη μεγάλη επιτυχία είναι η δυνατότητα να αποκτούμε τον αριθμό των παιδιών που επιθυμούμε, προγραμματίζοντας έτσι τη ζωή μας και διασφαλίζοντας ένα καλό βιοτικό επίπεδο στα παιδιά μας -μια δυνατότητα που δεν είχαν πολλές γενιές πριν από εμάς. 

Οι δύο αυτές μεγάλες επιτυχίες οδήγησαν σε αυτό που σήμερα περιγράφεται ως γήρανση του πληθυσμού, στην αύξηση δηλαδή του ποσοστού των ηλικιωμένων. Όλες οι χώρες της Ευρώπης (και όχι μόνο) γερνάνε. Σε κάποιες, όμως, χώρες όπως στην Ελλάδα όπου η εξέλιξη των φαινομένων ήταν πολύ γρήγορη, ο συνολικός πληθυσμός έχει ήδη αρχίσει να μειώνεται. Η γήρανση και η μείωση του πληθυσμού είναι προβλήματα λόγω του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των οικονομιών και κοινωνιών μας. Δε θα ήμασταν όμως διατεθειμένοι να δεχτούμε οποιαδήποτε οπισθοδρόμηση ως προς αυτές τις δύο μεγάλες επιτυχίες για να αντιμετωπίσουμε το «δημογραφικό πρόβλημα».

Αυτό σημαίνει ότι περισσότερο από πρόβλημα, η σημερινή δημογραφική κατάσταση αποτελεί μια νέα πραγματικότητα την οποία πρέπει να διαχειριστούμε με νέες ιδέες, με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο σκέψης….και ζωής ίσως.

2) Ισχύει ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας θα συνεχίσει να μειώνεται ακόμα κι αν η γονιμότητα αυξηθεί; Με ποιον τρόπο ή τρόπους θα μπορέσει να «αντιστραφεί» η κατάσταση στη χώρα μας;

Ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται σταθερά από τα μέσα της πρώτης δεκαετίας αυτού του αιώνα. Όμως η αιτία του φαινομένου βρίσκεται πολύ πιο πίσω, 45 χρόνια πριν, όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 άρχισε να μειώνεται η γονιμότητας (ο μέσος δλδ αριθμός παιδιών που αποκτούσε η κάθε γυναίκα). Η μείωση της γονιμότητας στην Ελλάδα, αν και ταχύτατη και εντονότατη, δεν απασχόλησε εγκαίρως το πολιτικό σύστημα, ούτε την κοινωνία. Η αλήθεια είναι ότι οι δημογραφικές εξελίξεις χαρακτηρίζονται από αδράνεια: συντελούνται αργά και τα αποτελέσματά τους γίνονται αισθητά πολύ αργότερα όταν συνηθώς είναι ιδιαίτερα δύσκολο να ανατραπούν. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, η γονιμότητα στην Ελλάδα είναι σταθερά στα χαμηλότερα επίπεδα παγκοσμίως.

Μπορεί ο πληθυσμός να μη μειώθηκε άμεσα, κυρίως λόγω των μεταναστευτικών εισροών, αλλά η ηλικιακή δομή του άλλαξε δραματικά. Σήμερα ο αριθμός των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία είναι μειωμένος κατά μισό εκατομμύριο σε σχέση με το 2000. Με απλά λόγια, ο αριθμός των γεννήσεων δεν εξαρτάται μόνο από το πόσα παιδιά κάνει η κάθε γυναίκα. Εξαρτάται επίσης από το πόσες γυναίκες σε ηλικία τεκνοποίησης υπάρχουν. Στα επόμενα χρόνια, ο αριθμός των υποψήφιων μητέρων θα συνεχίσει να μειώνεται. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και με περισσότερα παιδιά ανά γυναίκα οι γεννήσεις θα συρρικνώνονται και θα συνεχίσουν να υπολείπονται κατά πολύ των θανάτων. Άρα, ναι, τα επόμενα χρόνια ο πληθυσμός θα συνεχίσει να μειώνεται και δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για να το αποτρέψουμε. Μέριμνά μας ωστόσο πρέπει να είναι να λάβουμε κάποια μέτρα ώστε να μετριάσουμε τις συνέπειες που έχει η μείωση και η γήρανση του πληθυσμού.

3) Θεωρείτε ότι η οικονομική κρίση που πέρασε η χώρα μας τα προηγούμενα χρόνια, η ακρίβεια αλλά και οι διαφορετικές προτεραιότητες της νέας γενιάς επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό το δημογραφικό πρόβλημα;

Συχνά συνδέεται η οικονομική κρίση με την επιδείνωση των δημογραφικών δεικτών, μάλλον επειδή για πρώτη φορά η μείωση του πληθυσμού καταγράφηκε επίσημα στην απογραφή του 2011, εν μέσω οικονομικής κρίσης. Η οικονομική κρίση συνέβαλε στην αντιστροφή του μεταναστευτικού ισοζυγίου με την επανεμφάνιση του brain-drain γεγονός που ενέτεινε τη μείωση του πληθυσμού. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε όμως πως οι αιτίες πίσω από τη σημερινή δημογραφική κατάσταση προϋπήρχαν της κρίσης. Η γήρανση και μείωση του πληθυσμού θα συνέβαιναν ακόμα και χωρίς οικονομική κρίση.

Κατά τη γνώμη μου, οι νέες αξίες και οι διαφορετικές προτεραιότητες της νέας γενιάς επηρεάζουν τις εξελίξεις περισσότερο από τους οικονομικούς παράγοντες.

4) Ενώ η συζήτηση για το δημογραφικό έχει ξεκινήσει στη χώρα μας εδώ και 30-40 χρόνια, πάντα με τις ίδιες διαπιστώσεις και στόχους, δεν έχει υπάρξει κάποιο υπαρκτό αποτέλεσμα. Γιατί;

Η αλήθεια είναι ότι συζητάμε το ίδιο θέμα με τους ίδιους όρους εδώ και πολλά χρόνια. Όποια συζήτηση όμως περιορίζεται σε διαπιστώσεις χωρίς να προχωράει σε προτάσεις και χωρίς να προτρέπει στην ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων προφανώς δεν μπορεί να έχει θετικό αποτέλεσμα. Το αντίθετο μάλιστα. Όταν για πολλά χρόνια απλά επαναλαμβάνονται τα ίδια θέματα ως δήθεν «επείγοντα ζητήματα που χρήσουν άμεσης επίλυσης» αλλά δεν γίνεται απολύτως τίποτα σε επίπεδο πολιτικών, το μήνυμα θολώνει και δίνεται η εντύπωση ότι τελικά το θέμα δεν είναι τόσο επιτακτικό όσο παρουσιάζεται.

Τόσα χρόνια μιλάμε χωρίς να δρούμε. Δεν είναι περίεργο που δεν υπάρχει κάποιο αποτέλεσμα.

Διαβάστε επίσης:

Γλυφάδα: Στη φαντασία του 13χρονου ήταν η απόπειρα αρπαγής – Είπε ψέματα για να τραβήξει την προσοχή των γονιών του

Πατριάρχης Βαρθολομαίος για τον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο: «Ανεκτίμητη η προσφορά του στην Ορθοδοξία»

Βαλλιανάτος για Αναστάσιο: «Δεν μου είπε ποτέ κακή κουβέντα για τον ερωτικό μου προσανατολισμό μου»