Διπλωματική ιστορία της Επανάστασης: Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος

07:03 19/4/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Η βρετανική αντίδραση στην προοπτική περαιτέρω άσκησης βίας επί της Τουρκίας συνεχιζόταν τις αρχές του 1828, κατέληξε μάλιστα σε μια πρόταση προς τη Γαλλία (Διακοίνωση Ντάντλεϋ, 24 Μαρτίου 1828) για ένα φόρου υποτελές στον σουλτάνο κράτος που θα περιλάμβανε μόνον την Πελοπόννησο και τα παρακείμενα νησιά.

Η γαλλική κυβέρνηση απέρριψε την ιδέα να παρακαμφθεί η Ρωσία, αφού ο αποκλεισμός της απειλής χρήσεως βίας θα συντηρούσε την τουρκική αδιαλλαξία. Το Παρίσι

θα αντιπροτείνει αποστολή αγγλογαλλικής δυνάμεως στην Πελοπόννησο, συμπερίληψη στα όρια της Ελλάδος της Αττικής και της Εύβοιας και οικονομική βοήθεια, δάνειο 1.000.000 λιρών όπως είχε ζητήσει ο Καποδίστριας.

Από την πλευρά του, ο τσάρος Νικόλαος ήταν πλέον αποφασισμένος να λύσει το ελληνικό ζήτημα ακόμη και με τα όπλα. Ουέλλιγκτον και Ντάντλεϋ σκέφθηκαν πως ήταν ευκαιρία να αποδεσμευθεί η Αγγλία από τη Συνθήκη του Λονδίνου αλλά η πίεση των υπουργών Στρατιωτικών Πάλμερστον και Οικονομικών Χάσκισον για συνέχιση της συνεργασίας με τη Ρωσία, ώστε να μη χαθεί από κάθε επιρροή η Ελλάδα, οδήγησαν σε μια χαλαρή αντίδραση, με έκφραση λύπης και ευχές για σύντομη λήξη των εχθροπραξιών όταν στις 14/26 Απριλίου τα ρωσικά στρατεύματα διέβησαν τον ποταμό Προύθο αλλά και τα σύνορα του Καυκάσου.

Στις 3 Ιουνίου 1828 συνήλθε και πάλι η Διάσκεψη των τριών Δυνάμεων στο Λονδίνο. Στην Αγγλία ο Άμπερντην είχε αντικαταστήσει στο υπουργείο Εξωτερικών τον Ντάντλεϋ. Η Τουρκία προσπάθησε να διασπάσει τους συμμάχους: με επιστολή του Ρεΐς εφέντη προς τον ίδιο τον Ουέλλιγκτον στις 24 Ιουνίου, επέμενε σε μυστική αγγλοτουρκική συμφωνία «για την ειρήνευση της Πελοποννήσου», όπως πονηρότατα περιόριζε το εδαφικό ζήτημα. Στο μεταξύ οι Ρώσοι είχαν ήδη περάσει τον Δούναβη και ο Ουέλλιγκτον έθετε ως προϋπόθεση μεσολάβησης την αποδοχή από την Πύλη της Συνθήκης του Λονδίνου. Επιπρόσθετα, στις 7/19 Ιουλίου 1828 η διάσκεψη αποφάσιζε την αποστολή γαλλικού στρατού στην Πελοπόννησο, απόφαση που εκμαίευσε ο Καποδίστριας, συνιστώντας στο Παρίσι να μην αφήσει την αίγλη της στρατιωτικής συνδρομής στην Επανάσταση μόνο στη Ρωσία.

Πριν όμως φτάσει στον Μοριά η γαλλική δύναμη για να επιβληθεί η ανακωχή, Κόδριγκτον και Μωχάμετ Άλη υπέγραφαν συνθήκη που προέβλεπε την ειρηνική αποχώρηση της στρατιάς του Ιμπραήμ. Και η εξέλιξη αυτή (Συνθήκη Αλεξάνδρειας, 9.8.1828) οφείλονταν στον Καποδίστρια. Γνωρίζοντας ότι ο Ιμπραήμ έπρεπε να φύγει το ταχύτερο, χωρίς νέες μάχες και καταστροφές (και χωρίς ξένος στρατός να λάβει τίτλους απελευθερωτή), έσπευσε στη Ζάκυνθο και έπεισε τον ναύαρχο Κόδριγκτον να μεταβεί στην Αίγυπτο και να συμφωνήσει με τον Μωχάμετ Άλη την εκκένωση του Μοριά πριν λάβουν όλη τη «δόξα» η Ρωσία και η Γαλλία.

Οι εξελίξεις επιταχύνθηκαν τον Σεπτέμβριο καθώς οι πρέσβεις των Δυνάμεων στην Πύλη (Στράτφορδ Κάνινγκ, Γκιγεμινό, Ριμπωπιέρ) εγκαθίσταντο στον Πόρο. Οι πληροφορίες για τις οδηγίες που είχαν, ως προς το ζήτημα των συνόρων, δεν ήταν θετικές. Ανέφεραν ως μέγιστη παραχώρηση, «μάλλον υπέρμετρη και αποκλειστέα», τη γραμμή από τον κόλπο του Βόλου ώς τις εκβολές του Αχελώου. Με σύντονες ενέργειες ο Καποδίστριας πέτυχε τελικά η γνωμάτευση των τριών πρέσβεων να προτείνει την απόδοση στο ελληνικό κράτος όλης της Στερεάς, ώς τη γραμμή των κόλπων Άρτας – Βόλου, της Πελοποννήσου, των παρακείμενων νησιών αλλά και ακόμη της Εύβοιας, της Σάμου και της Κρήτης.

Η Αγγλία όμως αποδοκίμασε τον πρέσβη της Στράτφορδ Κάνιγγ και επέμενε να εξαιρεί τη Στερεά Ελλάδα από το νέο κράτος. Ιδιαίτερα έντονη ήταν η αγγλική αντίδραση και στο ζήτημα της Κρήτης, το οποίο ο Άμπερντην θεωρούσε «σπουδαιότερο από το όλο ελληνικό ζήτημα» (επιστολή προς Ουέλλιγκτον, 28.10.1828). Ο Άμπερντην πέτυχε μάλιστα στις 4/16 Νοεμβρίου 1828 να συνομολογηθεί νέο Πρωτόκολλο στο Λονδίνο, που συνυπεγράφη από τον Γάλλο και τον Ρώσο πρέσβη (Πολινιάκ και Λίβεν). Το Πρωτόκολλο αυτό όριζε ότι «η Πελοπόννησος, αι παρακείμεναι νήσοι και οι κοινώς καλούμεναι Κυκλάδες» θα τεθούν υπό την προσωρινή εγγύηση των τριών Αυλών, ωσότου αποφασισθεί οριστικά η τύχη της Ελλάδας με τη συγκατάθεση της Πύλης.

Μπροστά στον κίνδυνο να χαθεί η Στερεά, ο Καποδίστριας, με δύο υπομνήματα (προς τον Τσάρο στις 14 Δεκεμβρίου 1828 και προς Λαφεροναί, 3.1.1829), απέσπασε τη ρωσική και τη γαλλική υποστήριξη τόσο για τη συνοριακή γραμμή Παγασητικού – Αμβρακικού όσο και για την ανεξαρτησία. Μόνο η Αγγλία αντιδρούσε πλέον και προχωρούσε σε υποκίνηση της αντιπολίτευσης για να τεθεί ο Καποδίστριας υπό εσωτερική πίεση. Ντόπιοι ολιγαρχικοί θα φτάσουν στο σημείο να προσεγγίζουν τους πρέσβεις και να τους παρακαλούν να μην ακούν τον «ρωσόφρονα» κυβερνήτη αλλά να αποφασίσουν να κλείσουν τάχιστα το ζήτημα των συνόρων έστω με τη στενότερη εκδοχή [Σπηλιάδης, τ. Η΄, κεφ. Δ΄ 174].

Ο Καποδίστριας δεν εκάμφθη. Με άοκνες προσπάθειες απέτρεψε την εφαρμογή του δυσμενούς Πρωτοκόλλου του Νοεμβρίου του 1828 και πέτυχε την υπογραφή νέου (10/22 Μαρτίου 1829) που περιλάμβανε τη Στερεά Ελλάδα. Όμως το ελληνικό κράτος παρέμενε φόρου υποτελές στον σουλτάνο, έπρεπε να αποζημιώσει τους Τούρκους ιδιοκτήτες γης ενώ ως ανώτατος άρχοντας θα εκλεγόταν ξένος χριστιανός ηγεμόνας.

Ο Καποδίστριας αντέδρασε παρελκυστικά, αναμένοντας τα αποτελέσματα του ρωσοτουρκικού πολέμου. Με πρόφαση τη συνεχιζόμενη άρνηση της Τουρκίας για ανακωχή, διεμήνυε πως δεν μπορούσε να διατάξει τερματισμό εχθροπραξιών, ούτε να αποδεχθεί τις αποφάσεις χωρίς σύγκληση Εθνοσυνέλευσης. Τελικά η εξέλιξη του ρωσοτουρκικού πολέμου θα σφράγιζε την επικράτηση της Επανάστασης. Η Πύλη, που παρά τη ρωσική προέλαση νοτίως του Αίμου αλλά και την πτώση του Ερζερούμ στα ανατολικά απέρριπτε ώς τον Ιούλιο κάθε μεσολάβηση, στις 3/15 Αυγούστου, όταν οι Ρώσοι πλησίαζαν πλέον την Κωνσταντινούπολη, δήλωσε ότι αποδέχεται τη Συνθήκη του Λονδίνου (του 1827) υπό όρους και στις 28 Αυγούστου / 9 Σεπτεμβρίου άνευ όρων.

Στις 2/14 Σεπτεμβρίου 1829, στο στρατηγείο του Ρώσου αρχιστράτηγου Ντίεμπιτς, στην καταληφθείσα Αδριανούπολη, υπεγράφετο η ομώνυμη ρωσοτουρκική συνθήκη. Τα ρωσοτουρκικά σύνορα ορίζονταν πλέον στις εκβολές του Δουνάβεως. Η Τουρκία έχανε οριστικά τις παραδουνάβιες ηγεμονίες, τις περιοχές Καρς – Αρνταχάν στα ανατολικά και αποδεχόταν το Πρωτόκολλο της 10/22 Μαρτίου, τον καθορισμό δηλαδή συνοριακής γραμμής κόλπου Βόλου – κόλπου Άρτας. Είκοσι μήνες μετά την άφιξη του Καποδίστρια, ο αγώνας που όταν ήρθε ξεψυχούσε, πλησίαζε στο νικηφόρο τέρμα.

Συγχρόνως, το αυξημένο γόητρο της Ρωσίας στον ελληνικό χώρο (αφού χάρη στα ρωσικά όπλα είχε υποκύψει η Πύλη και επιτευχθεί η ελληνική ανεξαρτησία, όπως θα έγραφε μερικές δεκαετίες αργότερα κι ο Φρήντριχ Ένγκελς) αλλά και η τόσο εύκολη κατάρρευση της τουρκικής άμυνας, γεννούσε στο Λονδίνο νέες ανησυχίες για τον κίνδυνο ρωσικής καθόδου στη Μεσόγειο.