Ελεύθεροι στοχαστές με στόχο

06:04 14/7/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Τάκης Θεοδωρόπουλος

Ελεύθερος σκοπευτής

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 272

Τι να πρωτογράψεις για ένα βιβλίο σαν αυτό – που σας συνιστώ «μεθ’ ορμής ακάθεκτου» να διαβάσετε! Ήμουν πάντα της γνώμης, αυθόρμητα, όχι κατόπιν βαθιάς εντρυφήσεως στο θέμα, ότι ο καλύτερος λόγος για να διαβάσεις ένα βιβλίο είναι το ίδιο το βιβλίο κι όχι η ερμηνεία του. Ο «Ελεύθερος σκοπευτής» για έναν λόγο παραπάνω, καθώς δεν είναι ένα βιβλίο, αλλά είναι πολλά: είναι λογοτεχνία με όλη τη σημασία της λέξεως, είναι φιλοσοφία και δοκίμιο με διαυγή απαστράπτοντα στοχασμό, είναι κοινωνιολογία με έμπνευση

απαλλαγμένη από την ακαδημαϊκή δειλία, ιστορία δίχως τις θεολογικές αγκυλώσεις των κοσμοσωτήριων ιδεολογιών, είναι θαυμαστό κείμενο πολιτικής ενάργειας, είναι μια απέραντη ελεύθερης σκοπεύσεως γεωγραφία τόπων και χαρακτήρων της λογοτεχνίας, φανταστικών υπερβάσεων της πραγματικότητας, είναι ένα ανοιχτό στον κόσμο βιβλίο, ένα γοητευτικό αφήγημα της πνευματικής ενηλικίωσης του συγγραφέα, φυσικής αισθητικής γοητείας, ένας ύμνος δημιουργικής λογικής, μια αφήγηση της σύγχρονης ζωής και ηχοληψίας, βαθύτατα και συγκινητικά ελληνικής, που χωρά αβίαστα ολόκληρη την οικουμένη.

Είναι καταπληκτικός ο τρόπος με τον οποίο η αφήγηση περνά σαν διακριτικός ίσκιος από το ένα θέμα στο άλλο και ταυτόχρονα διευρύνει και εξελίσσει τον ιδιωτικό μέσα στον δημόσιο χαρακτήρα. Ο αφηγητής, που ταυτίζεται με τον συγγραφέα, αρχικά όπως κάθε ανήσυχος άνθρωπος, ψάχνει να βρει τον στόχο του, δηλαδή, κατά το στερεότυπο, τον εαυτό του και έτσι μέσα από τις κρίσεις και τις δοκιμασίες που θέτει ο ίδιος, πασχίζει να ανακαλύψει τον κόσμο.

Οικογένεια, πλήθος αποθησαυρισμένες λεπτομέρειες, κοινωνικός περίγυρος, σχολεία, ταξίδια, έρωτες, σπουδές, πολιτικές συγκυρίες και κυρίως διαβάσματα, πλάθουν την ιδιοσυγκρασία του, χτίζουν τον χαρακτήρα και την πνευματική του συγκρότηση, καθώς εισέρχεται έπειτα από μακρόχρονη μαθητεία από τον έξω στον μέσα κόσμο, στον δικό του. Τον συγγραφέα τον παρασύρει ο παλμός της γλώσσας μας, που είναι ταυτόχρονα σοφή και παιγνιώδης, ακριβής και υπαινικτική, παλαιά και τόσο σύγχρονη! Μέσα του, ο δαίμονας των λέξεων δρα ερήμην του. Ο ίδιος δοκιμάζει τα πάντα, σχεδόν τα πάντα, βρίσκει διεξόδους που πολλοί θα τις θεωρούσαν ευκαιρίες, έρχεται αντιμέτωπος με διάφορες σειρήνες που υπόσχονται βίον ευτυχή, ολίγον περιπετειώδη, με προοπτικές και συγκρατημένη αισιοδοξία. Δεν μένει αδιάφορος – ποιος αδιαφορεί στα πλανέματα μιας ενδιαφέρουσας ζωής, πιθανώς ακαδημαϊκής ή τελείως αντίθετης, υποσχετικά νεοϋορκέζικης, παριζιάνικης ή επιχειρηματικής, με ταξίδια, συσκέψεις και βαριές υπογραφές…

Ωστόσο, το ανικανοποίητο επιμένει, τον κρατά σε εγρήγορση και ταυτόχρονα σε μια συνεχή δημιουργικότητα, καθώς το ένστικτο προειδοποιεί, αλλά δεν αποτρέπει. Αλλάζει τόπους, ενδιαφέροντα, συντρόφους, στόχους, αλλά τίποτα δεν τον πληροί – δεν έχει έρθει ακόμα το πλήρωμα του χρόνου. Δοκιμάζει πολλές ζωές, θέλει να βρει τον στόχο του: αυτός είναι ο καημός του, επιθυμεί τον δικό του στόχο κι όχι αυτόν που μας υποδεικνύουν οι άλλοι (κοινωνικοί κανόνες και δεσμεύσεις, ο φόβος της αβεβαιότητας, οι ευκολίες της εποχής). Όσο κι αν ψάχνει, το στόχαστρο παραμένει θολό, τι κι αν ο ίδιος το καθαρίζει ξανά και ξανά στην προσπάθειά του να ανακαλύψει αυτό που τον παθιάζει: «πάντα υπάρχει κάτι παρακάτω». Αυτό το… παρακάτω τον τραβάει από το μανίκι, όπως τον θαλασσοπόρο το ταξίδι που κρύβει ο ορίζοντας, όπως τον τυφλό ποιητή ο παφλασμός των λέξεων.

Την ίδια ώρα, η αφήγηση, μετατρέποντας το προσωπικό σε κοινωνικό, εκτίνεται από τη δεκαετία του 1950 μέσα από τις παιδικές αναμνήσεις των καλοκαιρινών διακοπών στον Πόρο έως και τις μέρες μας: Θωρηκτό Αβέρωφ, Ναυμαχία της Έλλης, Σεφέρης, η Κοιμωμένη του Χαλεπά, δίχως κανέναν λυγμό, κανένα φολκλόρ, καμιά ηθογραφική ευκολία. Η «θεία Χρύσω, το πρώτο ασυνείδητο σπέρμα της σημερινής πολιτικής ορθότητας». Η έτερη θεία που διαβάζει μόνο «τις δεξιές σελίδες από το ‘‘Έγκλημα και Τιμωρία’’. Τις αριστερές δεν τις διάβασε ποτέ. Δεν τη βόλευε η στάση». Ο Μακρυγιάννης του Σεφέρη ως πρότυπο ποιητικής πονηρίας, ο Πεντζίκης και οι ευλογίες των νεορθόδοξων διακόνων. Ακολουθεί η τόσο φυσιολογική βαρεμάρα των πανεπιστημιακών σπουδών, οι πάντα καλοδεχούμενοι έρωτες, η γοητεία των πολύβουων πόλεων αλλά και των απαιτητικών αναγνώσεων. Ο «Ελεύθερος σκοπευτής» έχει ήδη τροχοδρομηθεί. Αρχίζει να σκαλίζει τις ευαισθησίες του. Αρχικά ψυχανεμίζεται και δεν ενδίδει στην ευκολία, κερδίζει μια βουβή νίκη αδήλωτη αλλά σημαντική: όσο αυθεντική ευαισθησία κι αν διαθέτεις, η ακαδημαϊκή μαθητεία στο νόημα, στην προσέγγιση, στην ερμηνεία αποκαλύπτει τον στόχο. Η καλλιτεχνική φύση από μόνη της δεν διακρίνεται για την κλίση της στην επίγνωση. Από την άλλη, αν κάποιος παραχωρήσει τα δικαιώματα μονοπωλίου στον ορθολογισμό, υπάρχει ο φόβος να αξίζει περισσότερο το σκόπευτρο από τον στόχο.

Για να επαναπατριστεί κανείς, πρέπει προηγουμένως να ξενιτευτεί εντός ή εκτός συνόρων – δεν έχει σημασία. Όπως δεκάδες Έλληνες πήραν τον δρόμο του Παρισιού, καθώς η γαλλική κουλτούρα υπήρξε η εκλεκτή της όποιας αστικής τάξης, και όλη η πνευματικότητα περνούσε φιλτραρισμένη από τη γαλλική κρησάρα. Όπως κάθε Έλληνας χρειαζόταν να ξενιτευτεί προκειμένου να έρθει σε επαφή με την αρχαιοελληνική κληρονομιά, που στην Ελλάδα η Αριστερά (και) ελέω χούντας φρόντισε να την ταυτίσει με την… αντίδραση. Όποιος νοιαζόταν για την αρχαιότητα, ήταν αμφιβόλου πολιτικής ηθικής.

Μπορεί να κάνω και λάθος, αλλά ο Θεοδωρόπουλος πρέπει να είναι από τους ελάχιστους μεταπολιτευτικούς Έλληνες λογοτέχνες που ενδιαφέρθηκε τόσο πολύ για την αρχαιότητα και στο λογοτεχνικό του έργο. Στο Παρίσι, με ξένη γλώσσα, ανακαλύπτει τον ελληνικό θησαυρό. Μετά όλα γίνονται θέμα χρόνου. «Ο Σωκράτης δεν ήταν σοφός. Αυτοπροσδιοριζόταν ως φιλόσοφος, φίλος της σοφίας, την οποία αναζητούσε εφ’ όρου ζωής. Η σκέψη τείνει προς τη σοφία. Έτσι και το ανθρώπινο σώμα τείνει προς την κατάσταση της υγείας». Ο Ιπποκράτης ήταν σύγχρονος των τραγικών και έκρυβε μια μεγάλη έκπληξη, καθώς η λέξη «νόσος» απαντούσε στις τραγωδίες στους ήρωες των άκρων που διακατέχονται από ακραία φρονήματα.

Στο Παρίσι, επίσης, μαζί με τους αρχαίους έρχεται σε επαφή και με τη σύγχρονη γαλλική σκέψη και το κλίμα του Μάη που ευαγγελιζόταν τη «φαντασία στην εξουσία», την απαρχή της φαντασιακής θέσπισης του μελλοντικού ολοκληρωτισμού της woke κουλτούρας. Τον ρόλο τους παίζουν και οι πρώτοι λογοτεχνικοί ήρωες, το ταξίδι στην Αμερική, ο νόστος για Ελλάδα, η ανανεωτική Αριστερά, η ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, «το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση – ο λαός στην εξουσία», το ρωμαλέο φοιτητικό κίνημα, ο θρίαμβος της μετριότητας και οι δεκάδες αποχρώσεις της μεταπολιτευτικής αφασίας. Από την αρχαία ελληνική τραγωδία, ο αφηγητής προσγειώνεται στη νεοελληνική… Ο στόχος ήδη ξεκαθαρίζει, βρίσκεται μπροστά στα μάτια του, βρίσκεται μέσα του!

Ως ταλαντούχος κέρδισε τη δική του ζυγαριά πλέον. Από τη μια οι συσκέψεις, από την άλλη οι λέξεις: το ναυάγιο στον Πόρο, ο Σεφέρης, η γυναικεία νόσος που μεταδίδεται από την Κολχίδα στην Κόρινθο, οι τραγωδίες, ο Ιπποκράτης, ο Ντ’ Αρτανιάν, ο Ντοστογιέφσκι, η Πολιτεία, ο Σωκράτης, ο Ξενοφών, η ξανθιά ηρωίδα του Χίτσκοκ, ο Καραμανλής, ο πεθερός, ο Κουφοντίνας, το Ισλάμ, Τα Άπαντα Αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων Συγγραφέων, ο Βιντάλ-Νακέ!…

«Αν μη τι άλλο, μπόρεσα να αποδείξω στους συμφοιτητές μας πως εμείς οι ελληνόφωνοι έχουμε ιδιαίτερη σχέση με την κλασική Ελλάδα»!

«Το τάλαντον είναι η ζυγαριά, ταλαντούχος αυτός που κρατά τη ζυγαριά. (…) Η δημιουργία είναι η μάχη, ο ταλαντούχος ορίζει την έκβασή της».

«Λέξη τη λέξη»…

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλίο: Δύο ιστορίες, δύο ζευγάρια, μια ζωή

Βιβλίο: Η πάλη των λέξεων ή καλή απόλαυση με τον σοσιαλεθνικισμό!