Ενωτικοί - Ανθενωτικοί: Οι χιλιόχρονες ρίζες του αντιδυτικισμού στην Ελλάδα

08:03 30/5/2020 - Πηγή: Το Ποντικι

ΕΛΛAΔΑΈντυπη Έκδοση

 

Η διάσταση Ενωτικών - Ανθενωτικών τα τελευταία χρόνια πριν από την πτώση της Κωνσταντινούπολης υποστασίωνε τη σκληρή χριστιανική διαμάχη Δύσεως - Ανατολής, η οποία κυοφορήθηκε στην «καθ' ημάς Ανατολή» μετά το μεγάλο σχίσμα του 1054. Θα μπορούσε κανείς να τη χαρακτηρίσει ως μια εξωφρενικά ανθεκτική ιστορική διαμάχη που εμποτίζει λίγο ως πολύ την ιστορία του ελληνισμού από το 1215 έως και τις μέρες μας, με αποκορύφωμα το πραξικοπηματικό δημοψήφισμα

του θλιβερού καλοκαιριού του 2015, όπου ο αντιδυτικισμός επιβεβαιώθηκε για άλλη μια φορά μετά την πάροδο δεκάδων αιώνων! Είναι συναρπαστικό το πόσο κρατάει μια παράδοση από την εποχή του σχίσματος και τις σταυροφορίες μέχρι σήμερα. Ένα τόσο σκοτεινό επίτευγμα δεν μπορεί παρά να τρέφεται και να συντηρείται από υπερβολικές δόσεις θρησκευτικής (άρα και βαθύτατα πολιτισμικής) μισαλλοδοξίας! 

Λίγο πριν από την Άλωση και με δεδομένη την πτώση της Κωνσταντινούπολης στις δυνάμεις των Οθωμανών, οι σφοδροί πολέμιοι της θρησκευτικής και πολιτικής προσεγγίσεως με την καθολική Δύση άρχισαν να απεργάζονται σχέδια συνεργασίας με τους μελλοντικούς κατακτητές, έχοντας πιθανόν στο μυαλό τους ότι αυτή η προσέγγιση θα ήταν μια παρένθεση, μια λύση προσωρινή. Το τυφλό μίσος εναντίον των δυτικών, που κρατούσε τις ρίζες του από την εποχή των σταυροφοριών, τους θόλωνε την κρίση. Ήδη από το 1261, χρονιά που ανακτάται από τους Σταυροφόρους η Πόλη έως και την άλωσή της από τους Οθωμανούς, θα ξεκινήσει μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με την ένωση των Εκκλησιών. Στη ουσία, επρόκειτο για ένα πολιτικό ζήτημα που αφορούσε την ένωση ολόκληρου του χριστιανικού κόσμου. Η ένωση αυτή υπαγορευόταν από αντικειμενικές συνθήκες που ανάγκαζαν τους εκάστοτε αυτοκράτορες να στραφούν προς μια τέτοιου είδους λύση, η οποία σκοντάφτε καθαρά πάνω στα ζήτημα της θρησκευτικής πολιτικής. Η Ανατολική Εκκλησία δεν παραχωρούσε για κανέναν λόγο τα περίφημα πρωτεία στον Πάπα, με αποτέλεσμα να πολιτευτεί επενδύοντας στη μισαλλοδοξία, και κυρίως ταυτίζοντας το εθνικό συμφέρον με το δογματικό εκκλησιαστικό. Αυτή η πολιτική, την οποία αντιπάλεψε – όταν ήταν πλέον πολύ αργά… – ο γενναιόφρων τελευταίος βυζαντινός αυτοκράτορας, απέβη μοιραία και καταστροφική για τον ελληνισμό και έθεσε σε άμεσο κίνδυνο την ίδια του την ιστορικότητα, μόνο και μόνο για να διατηρήσει η Εκκλησία τα προνόμιά της. 

Αυτή η στάση της Εκκλησίας, που απέρριπτε την ένταξή της στον δυτικό κόσμο για να μην παρεκκλίνει από το δόγμα (ως να έπαιζε καθοριστικό ρόλο για την υπόσταση του ελληνισμού το από πού εκπορευόταν το Άγιο Πνεύμα…), υποτίθεται ότι απέβλεπε στον κατευνασμό του δυνάστη και την εξασφάλιση των εθνικών συμφερόντων. Έτσι, το μέλλον του ελληνισμού και οι παραδόσεις του βασίστηκαν αποκλειστικά στην υπεράσπιση του Αγίου Πνεύματος (εάν εκπορεύεται εκ του πατρός ή και του υιού) και όχι στη διατήρηση με κάθε κόστος και θυσία των κατακτήσεων της βυζαντινής αυτοκρατορίας και του ελληνικού της χαρακτήρα ευρύτερα. 

Την προσέγγιση αυτή, με την οποία ο ελληνισμός ταυτιζόταν με την Ορθοδοξία, την προέκριναν φυσικά και οι ίδιοι οι Οθωμανοί. Ο Μωάμεθ ο Β’ προσπάθησε να αξιοποιήσει τη λαμπρή βυζαντινή παράδοση χρησιμοποιώντας τον ενδεικτικό τίτλο «Αμιράς Τουρκορωμαίων», υιοθετώντας την ελληνική ως επίσημη διπλωματική γλώσσα του κράτους και μάλιστα υποκρινόμενος πως δεχόταν με ικανοποίηση τις προτάσεις των Ελλήνων για συνεργασίες. Εδώ να σημειώσουμε παρενθετικά ότι αιώνες μετά, στις παραμονές της επανάστασης, το Ορθόδοξο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης αναθεμάτισε από την κορυφή ώς τα νύχια όλους όσοι ξεσηκώθηκαν υπέρ της μεγάλης ελληνικής επανάστασης. Αυτή η διαλεκτική και διαχρονική ταύτιση απόψεων Ορθοδοξίας και Οθωμανών για το κοινό εθνικό συμφέρον είναι εντυπωσιακή. 

Ενωτικοί - Ανθενωτικοί
Με την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Κωνσταντίνος βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα σοβαρό πρόβλημα, το οποίο είχε διχάσει ολόκληρη τη Βασιλεύουσα και σχετιζόταν με την ένωση των Εκκλησιών. Το μεγαλύτερο μέρος του λαού και του κλήρου τασσόταν ενάντια στο ενδεχόμενο της ένωσης. Αντίθετα, ο αυτοκράτορας ήταν αποφασισμένος να αγωνιστεί υπέρ αυτής της υπόθεσης, γιατί θεωρούσε ότι το γεγονός αυτό προσέφερε τη μοναδική ευκαιρία για να λάβει το Βυζάντιο βοήθεια από τη Δύση. Δίχως αυτή τη βοήθεια η αυτοκρατορία ήταν καταδικασμένη. Φανατικός πολέμιος της ένωσης αναδείχθηκε ο Γεώργιος Σχολάριος, ο οποίος το 1450 έφυγε από την υπηρεσία του αυτοκράτορα για να καλογερέψει στη Μονή Παντοκράτορος με το όνομα Γεννάδιος. Αντίθετα με τον Γεννάδιο, ο πατριάρχης Γρηγόριος Γ’ Μαμμής προσπάθησε να στηρίξει τον αυτοκράτορα, διατηρώντας, ωστόσο, και την ειρήνη στους κόλπους της Εκκλησίας. Παρ’ όλα αυτά, η λυσσαλέα επίθεση που εξαπέλυσαν εναντίον των Ενωτικών οι Ανθενωτικοί, προεξάρχοντος του Γενναδίου, είχε ως αποτέλεσμα ο πατριάρχης να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη τον Αύγουστο του 1451 και να μην επιστρέψει ποτέ.

Ο Μωάμεθ Β΄ και ο Γεννάδιος 

Ο Μωάμεθ Β΄ καθώς και οι διάδοχοί του προσπάθησαν να ενισχύσουν τη θέση των Ανθενωτικών προκειμένου να διαιωνίζεται η πατροπαράδοτη καχυποψία Ορθοδόξων και Λατίνων. Με αυτό τον τρόπο, ο Πορθητής κατόρθωσε να διευρύνει τα ιδεολογικά χάσματα μεταξύ της ελληνικής Ανατολής και της καθολικής Δύσης και να περιορίσει τους κινδύνους χριστιανικών εκστρατειών εναντίον των Τούρκων. Οι προσδοκίες αυτές των Οθωμανών δικαιώθηκαν σε μεγάλο μέρος. 

Οι θιασώτες της ελληνοτουρκικής συνεργασίας ήταν, πριν από όλα, οι Ανθενωτικοί, οι δύσπιστοι απέναντι σε κάθε πολιτικό ή θρησκευτικό κήρυγμα της Δύσης, και τέλος αυτοί που ήταν εχθρικοί σε κάθε εκδήλωση αντιτουρκικής ενέργειας των υποδούλων.
Αντίθετα, όλοι εκείνοι που ήταν θιασώτες της ένοπλης αντιστάσεως ήταν διατεθειμένοι να προβούν σε δογματικές υποχωρήσεις απέναντι στις απαιτήσεις της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, με αντάλλαγμα την εξασφάλιση στρατιωτικών επεμβάσεων των καθολικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι δε από αυτούς ήταν στενά συνδεδεμένοι (οικονομικά και πολιτιστικά) με τον δυτικό τρόπο ζωής και με τις «φραγκοκρατούμενες» περιοχές της ελληνικής χερσονήσου. 

Γεώργιος Γεννάδιος ή Σχολάριος 

Υπήρξε ο πρώτος μετά την Άλωση πατριάρχης που τοποθετήθηκε στον θρόνο από τον ίδιο τον Μωάμεθ Β΄ ως επιβράβευση για τον φανατικό ανθενωτικό αγώνα του, για τον οποίο και ανταμείφθηκε από τον Πορθητή. Αυτός υπήρξε ο βασικός εκπρόσωπος της πολιτικής της συνεργασίας με τους Οθωμανούς, με κύριο μέλημά του τη διαφύλαξη των προνομίων της Εκκλησίας.

Κάπως έτσι έγινε ευκολότερη η παράδοση της Πόλης στους Οθωμανούς και εδραιώθηκε ένας φανατικός αντιδυτικισμός που ανιχνεύεται στην περίοδο των Σταυροφοριών, ενώ η ερμηνεία της ιστορίας διολίσθησε σε έναν πρωτόγονο συναισθηματισμό – ο οποίος είναι το λιγότερο ο πιο καταστροφικός σύμβουλος για την υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων που δεν πρέπει να εξαρτώνται από βεντέτες, φανατισμούς, γινάτια και στενόμυαλες ερμηνείες.

 

ΚωνσταντινούποληενωτικοίανθενωτικοίαυτοκρατορίαΔύσηΜωάμεθ ΒIssue: 2127Issue date: 28-5-2020Has video: Exclude from popular: 0