Επιτελικό Κράτος και Κράτος Δικαίου: Η περίπτωση των τηλεφωνικών υποκλοπών

06:00 27/9/2022 - Πηγή: Το Ποντικι

Τα πρόσφατα γεγονότα γύρω από τις παρακολουθήσεις των τηλεφωνικών υποκλοπών έφεραν στην επιφάνεια της δημόσιας συζήτησης το θέμα της συσχέτισης του Επιτελικού Κράτους με το Κράτος Δικαίου και τελικά με την ίδια τη Δημοκρατία.

Σε θεωρητικό επίπεδο, η συγκέντρωση των αρμοδιοτήτων στο πρωθυπουργικό γραφείο προέρχεται από τη θεωρία του Επιτελικού Κράτους η οποία πηγάζει από τη θεωρία του Νέου Δημόσιου Μάνατζμεντ και την επιρροή του Νέο-Φιλελευθερισμού. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, ο νέο-φιλελευθερισμός

ασκεί μια συνολική αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής μεταπολεμικής συναίνεσης: στο κεϋνσιανό μοντέλο στην οικονομία, στο κοινωνικό κράτος αλλά και στη λειτουργία του Κράτους.

Σχετικά με τη λειτουργία του Κράτους προωθείται η μετατροπή της σχέσης του πολίτη που απολαμβάνει τις υπηρεσίες του κοινωνικού κράτους σε πελάτη/καταναλωτή υπηρεσιών. Η λειτουργία της νέας δημοσίας διοίκησης επηρεάζεται από τις βασικές αρχές των ιδιωτικών επιχειρήσεων, είτε μέσω της απευθείας ιδιωτικοποίησης είτε μέσω της εισαγωγής κανόνων του ιδιωτικού management. Εισάγονται μετρήσιμοι δείκτες και η εξατομικευμένη αντίληψη της δημόσιας διοίκησης με βάση τις θεωρίες του Ανθρώπινου Δυναμικού που εφαρμόζονται στις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα.  Εισάγεται η αρχή της οικονομικότητας με την εκτίμηση κόστους/οφέλους σχετικά με τη σύνταξη των δημόσιων προϋπολογισμών.

Το Νέο Δημόσιο Μάνατζμεντ είναι η κυρίαρχη προσέγγιση που οδηγεί στην ανα-οριοθέτηση των σχέσεων του κράτους τόσο με την οικονομία όσο και με την κοινωνία πολιτών». Πρωτοπόροι είναι η M. Thatcher στο Ην. Βασίλειο η οποία τη δεκαετία του 1980 διαφοροποίησε τον παραδοσιακό ρόλο της δημόσιας διοίκησης ως «policy entrepreneur» αλλά και ο B. Clinton τη δεκαετία του 1990 με την πολιτική «National Performance Review».[1]

Στο πλαίσιο αυτό, προωθείται η μετάβαση από το κοινωνικό στο ρυθμιστικό κράτος. Στόχος πλέον του κράτους δεν είναι η παρέμβαση σε αγαθά και υπηρεσίες για δωρεάν και καθολικό χαρακτήρα, αλλά η διαμόρφωση των όρων για τη διείσδυση και κερδοφορία του (διεθνούς) ιδιωτικού κεφαλαίου. Στο πλαίσιο αυτό, στην εποχή της χωρίς έλεγχο και περιορισμούς διεθνούς κινητικότητας του κεφαλαίου (τάση για παγκοσμιοποίηση) οι δημόσιες πολιτικές έχουν ένα σύνθετο περιεχόμενο με αποτέλεσμα την «αδυναμία» των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα.

Μια πολιτική αντίληψη που απορρέει από τη δυσκολία των οικονομικών και πολιτικών ελίτ να αποδεχθούν ευρύτερα κοινωνικά στρώματα να μετέχουν ενεργά στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Έτσι, όλες οι κρατικές αποφάσεις νομιμοποιούνται με τεχνοκρατικού τύπου επιχειρήματα μια πρακτική η οποία ενώ παρουσιάζεται ότι διευρύνει τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων (κίνηση από την κυβέρνηση στη διακυβέρνηση), τελικά προωθεί την ανάπτυξη μιας τεχνοκρατικής ελίτ που αντικαθιστά την κοινωνία στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της πολιτικής.[2]

Η υπόθεση των υποκλοπών κατέδειξε τα όρια και τις αντιφάσεις του Επιτελικού Κράτους και του Νέου Δημόσιου Μάνατζμεντ. Η δημιουργία ενός πρωθυπουργικού γραφείου με διευρυμένες αρμοδιότητες που ουσιαστικά περιορίζει τις αρμοδιότητες των υπουργών μπορεί να λειτουργεί σε χώρες με ουσιαστική ανεξαρτησία των οργάνων του κράτους (Εκτελεστική, Κοινοβουλευτική και Δικαστική Εξουσία) όπως στις ΗΠΑ για παράδειγμα.

Στην περίπτωση της Ελλάδας, ωστόσο, που έχει διαμορφωθεί ένα «πρωθυπουργικοκεντρικό μοντέλο» με την ουσιαστική υποβάθμιση του κοινοβουλίου, η συγκεκριμένη περίπτωση ουσιαστικά μετατρέπεται από κυβερνητική κρίση σε κρίση της Δημοκρατίας. Και αυτό γιατί η παρακολούθηση πολιτικών και πολιτικών κομμάτων ήταν μια πρακτική της «καχεκτικής δημοκρατίας» (1950-1967) και της Δικτατορίας. Στο πλαίσιο της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας είναι ανεπίτρεπτο με βάση το δημοκρατικό και φιλελεύθερο κεκτημένο και ουσιαστικά αποτελεί δημοκρατική εκτροπή.

Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα μια συζήτηση μεταξύ των πολιτικών κομμάτων για το ρόλο της ΕΥΠ και για τον έλεγχό της από το κοινοβούλιο. Αλλά η οποιαδήποτε συζήτηση θα πρέπει να έχει ένα προαπαιτούμενο: Την παραίτηση του πρωθυπουργού και την αντικατάστασή του από άλλο στέλεχος της ΝΔ η οποία έχει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, καθώς είναι η πρώτη φορά που πρωθυπουργός έχει την ευθύνη της ΕΥΠ και παρακολουθούνται πολιτικοί και πολιτικά κόμματα.  Και για εκείνους που υποστηρίζουν ότι για την κοινωνία δεν είναι πρωτεύον ζήτημα καθώς η καθημερινότητα είναι πιο σημαντική, θα πρέπει να τονίσουμε πως το πιο σημαντικό καθήκον μιας δημοκρατικά οργανωμένης πολιτείας είναι η προαγωγή του φιλελεύθερου και δημοκρατικού κεκτημένου, η οικοδόμηση μιας δημοκρατικής και πλουραλιστικής κοινωνίας.

Η τάση στην οικονομική κρίση να αναπτύσσονται αυταρχικές λογικές στο όνομα μιας δήθεν αποτελεσματικότητας έχει αποτέλεσμα το βάθεμα της κρίσης και ακόμα πιο αυταρχικές διευθετήσεις όπως μας έχει δείξει η ιστορία και η πολιτική.

Η μετατροπή του πολίτη σε «πελάτη» και η τεχνοκρατικοποίηση της πολιτικής και της δημόσιας διοίκησης τελικά υπονομεύει την πολιτική και τη δημοκρατία, και οδηγεί στη μετατροπή του πολίτη σε υπήκοο ο οποίος είναι πλέον «ελεύθερος να υπακούει» όπως εύστοχα αναλύει ο Johann Chapoutot. [3]

[1] Καρκατσούλης, Π., (2004),Το Κράτος σε Μετάβαση: Από τη «διοικητική μεταρρύθμιση» και το «νέο δημόσιο μάνατζμεντ» στη «διακυβέρνηση», Αθήνα, Ι. Σιδέρης, σ.40-47.

[2] Αρανίτου, Β., Παπαβλασόπουλος, Ε., Σπουρδαλάκης, Μ., (2011), «Από την πολυεπίπεδη διακυβέρνηση στο… Μνημόνιο: Το «χρονικό» μια προαναγγελθείσης κρίσης», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 134, σ.37-50.

[3] Chapoutot J., (2021), Ελεύθερος να υπακούς: Το μάνατζμεντ από τον Ναζισμό μέχρι σήμερα, Αθήνα, Άγρα.

Διαβάστε επίσης:

Ο Ερντογάν «παίζει» με Ρωσία – Κίνα και οι Αμερικανοί παίρνουν τα μέτρα τους

Ουκρανία: Τα κρίσιμα λάθη υπολογισμών από τις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών

Το δύσκολο παζάρι μεταξύ Τζόρτζια Μελόνι και Ευρώπης