Η απελευθέρωση των Αθηνών

08:26 17/10/2020 - Πηγή: Το Ποντικι

ΕΛΛAΔΑΈντυπη Έκδοση

 

Άραγε γιατί στην Ελλάδα, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο, εορτάζεται η έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και όχι η λήξη του; Το ερώτημα αυτό βέβαια ελάχιστα θίγεται και δεν έχει απασχολήσει σοβαρά την ιστοριογραφία, όσο άλλα ζητήματα. Κι όμως μερικά από τα συμπεράσματα υποθέτουμε θα είχαν ευρύτερο ιστορικό - εθνικό ενδιαφέρον. Για όσους δεν το γνωρίζουν, λοιπόν, η χώρα μας είναι η μοναδική που δεν γιορτάζει την απελευθέρωση, αλλά την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Συνέπεια αυτού

του γεγονότος είναι ότι όλοι γνωρίζουν την 28η Οκτωβρίου και όλοι λησμονούν τη 12η Οκτωβρίου 1944, όταν η Αθήνα απελευθερώνεται από τη βαριά κατοχή των ναζί. 

Γιατί γιορτάζουμε την έναρξη και όχι τη λήξη του πολέμου; 
Μια πρώτη εξήγηση – και πολύ λογική – είναι ότι κανένας δεν επιθυμεί να θυμάται τι ακολούθησε την ελληνική απελευθέρωση. Θυμίζουμε εν τάχει ότι αμέσως μετά συνέβησαν τα Δεκεμβριανά, υπεγράφη η Συνθήκη της Βάρκιζας ώστε να αποφευχθεί ο εμφύλιος και, τέλος, άρχισε ο εμφύλιος με όλες εκείνες τις οδυνηρές συνέπειες που είναι φανερές ώς τις μέρες μας, εβδομήντα χρόνια μετά. 
Μια δεύτερη είναι ότι η 28η Οκτώβριου καθιερώθηκε εθιμικά από τον λαό ως μέρα αντίστασης και ομοψυχίας. Να θυμίσουμε εδώ ότι η επέτειος του Όχι γιορτάστηκε για πρώτη φορά στα χρόνια της Κατοχής στο προαύλιο του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1941. Μάλιστα, τότε ο καθηγητής Κωνσταντίνος Τσάτσος για να τιμήσει την επέτειο αρνήθηκε να κάνει μάθημα την ημέρα της επετείου με αποτέλεσμα να απολυθεί από το πανεπιστήμιο. Η δεύτερη επέτειος γιορτάστηκε τον επόμενο χρόνο στην πλατεία Συντάγματος με πρωτοβουλία των οργανώσεων ΕΠΟΝ και ΠΕΑΝ. Ωστόσο, ο πρώτος επίσημα καταγεγραμμένος εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου έγινε το 1944 με παρέλαση ενώπιον του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου. 
Βέβαια παρόμοιες «παραδοξότητες» απαντώνται και σε άλλες ιστορικές επετείους. Για παράδειγμα, εορτάζουμε την αρχή της επανάστασης και όχι τη λήξη των πολέμων με την ανακήρυξη της αναγνώρισης του νεοελληνικού κράτους (22 Ιανουαρίου/3 Φεβρουαρίου 1830), με τη διακήρυξη - Συνθήκη του Λονδίνου. Ίσως γιατί αμέσως μετά, δολοφονήσαμε τον Καποδίστρια, καθώς τις μεγάλες στιγμές του έθνους φροντίσαμε να τις αμαυρώσουμε ρίχνοντας τις ευθύνες στις… ξένες επεμβάσεις. 

Τα γεγονότα 
Η πολυπόθητη απελευθέρωση έπειτα από μια σκληρή περίοδο ναζιστικής κατοχής ήρθε στις 12 Οκτωβρίου του 1944, που θεωρείται ως επίσημη λήξη της κατοχικής περιόδου. 
Ήδη από το βράδυ της 11ης Οκτωβρίου τα γερμανικά στρατεύματα άρχισαν να αποχωρούν σταδιακά από την Αθήνα με κατεύθυνση προς τα βόρεια σύνορα της χώρας. 
Την επομένη, στις 8 το πρωί, μια μικρή ομάδα Γερμανών συγκεντρώθηκε στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη όπου ο διοικητής των κατοχικών δυνάμεων στρατηγός Χέλμουτ Φέλμι, συνοδευόμενος από τον κατοχικό δήμαρχο Αθηναίων Άγγελο Γεωργάτο, κατέθεσε στεφάνι. 
Λίγο αργότερα, στις 9.15 το πρωί, ένας Γερμανός στρατιώτης υπέστειλε τη ναζιστική σημαία από την Ακρόπολη, την πήρε υπό μάλης και αποχώρησε θέτοντας επίσημα τέλος στην κατοχή της πόλης που διήρκησε 1.625 μέρες! «Μαζί με τα παιδιά μου παρακολουθούμε με κατάνυξη θρησκευτική ένα σημείο απέναντι στην Ακρόπολη. Αυτός είναι ο κόσμος όλος. Και βλέπομε τη γερμανική σημαία σιγά-σιγά να υποστέλλεται, να εξαφανίζεται, σαν να την κατάπιε ο Ιερός Βράχος. Και ν’ αρχίζη ν’ ανεβαίνη στον ιστό το αγαπημένο χρώμα του ουρανού μας» (Ιωάννα Τσάτσου, «Φύλλα Κατοχής», Εστία, 1966). 

Οι φόβοι των Βρετανών 
«Η απελευθέρωση της Ελλάδας απασχόλησε έντονα τις συμμαχικές Μεγάλες Δυνάμεις και ιδίως τη Βρετανία. Την άνοιξη του 1944, η θέση των Βρετανών στα ελληνικά πράγματα φαινόταν επισφαλής: οι στρατιωτικές δυνάμεις της ελληνικής εξόριστης κυβέρνησης είχαν σε σημαντικό βαθμό αποσυντεθεί μετά την κρίση του Απριλίου 1944, ενώ το ΕAM κυριαρχούσε σε μεγάλα τμήματα της χώρας. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ φοβόταν ότι, μετά τον πόλεμο, τα Βαλκάνια θα κυριαρχούνταν από τους κομμουνιστές και θα περιέρχονταν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Πίστευε ακόμη ότι μια σύγκρουση Βρετανίας και Σοβιετικής Ένωσης δεν ήταν απίθανη, εξαιτίας της σοβιετικής πολιτικής στην Ιταλία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα.
Ειδικότερα, ο Βρετανός πρωθυπουργός θεωρούσε αναγκαίο να μεταφερθούν βρετανικές δυνάμεις στην Αθήνα μέσα σε 48 ώρες μετά την αποχώρηση των Γερμανών, για να αποτρέψουν την κατάληψη της εξουσίας από το ΕΑΜ. Οι στόχοι της αγγλικής πολιτικής καθορίστηκαν με μεγαλύτερη σαφήνεια στις 7 Ιουνίου 1944, οπότε, σε μνημόνιο που υπέβαλε ο υπουργός Εξωτερικών Άντονυ Ήντεν στο Πολεμικό Συμβούλιο, οριζόταν ότι το Λονδίνο έπρεπε να εργαστεί για την εγκαθίδρυση στην Ελλάδα ενός καθεστώτος, που μετά τον πόλεμο θα απευθυνόταν στη Βρετανία για να αντιμετωπίσει τη σοβιετική επιρροή».
Κόντης Β., «Η διολίσθηση προς την εμφύλια σύγκρουση, 1944-1946», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΣΤ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000, σ. 96.

Η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας εισέρχεται στην Αθήνα 
«Καθώς διευθετούνταν έτσι οι διεθνείς επιπλοκές και οι Γερμανοί αποχωρούσαν, άρχισε από τις 7 Οκτωβρίου η αποβίβαση βρετανικών στρατευμάτων στην Πελοπόννησο. Οι γερμανικές δυνάμεις εγκατέλειψαν την Αθήνα στις 12 του μηνός και είχαν πλήρως εκκενώσει την ηπειρωτική Ελλάδα ώς τις 3 Νοεμβρίου. Κατά το διάστημα αυτό, σημειώθηκαν συγκρούσεις με τις δυνάμεις της Αντίστασης, με κορυφαία την επιτυχία του ΕΛΑΣ να αποτρέψει την ανατίναξη του εργοστασίου της Ηλεκτρικής Εταιρείας στο Κερατσίνι. Στις 14 και 15 Οκτωβρίου, οι πρώτες βρετανικές δυνάμεις εισήλθαν στην πρωτεύουσα, όπου έγιναν πανηγυρικά δεκτές από τον λαό, με συνθήματα υπέρ του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και των τριών Συμμάχων, Βρετανίας, Σοβιετικής Ένωσης και ΗΠΑ. Στις 18 Οκτωβρίου εισήλθε στην Αθήνα η νόμιμη κυβέρνηση υπό τον Γ. Παπανδρέου, σε ατμόσφαιρα μεγάλου λαϊκού ενθουσιασμού. Πρώτη πράξη του Παπανδρέου ήταν η επίσημη έπαρση της σημαίας στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, ενώ λίγο αργότερα, στην πλατεία Συντάγματος, απευθύνθηκε στον λαό, σε μία συγκέντρωση όπου κυριάρχησαν συνθήματα υπέρ του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στην ανάγκη να ικανοποιηθούν οι εθνικές διεκδικήσεις, να αποκατασταθεί η λαϊκή κυριαρχία, να επιλυθεί το πολιτειακό ζήτημα ύστερα από ελεύθερο δημοψήφισμα και να τιμωρηθούν οι συνεργάτες του εχθρού. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 23 Οκτωβρίου, ορκίστηκε νέα υπό τον Γ. Παπανδρέου κυβέρνηση».
Κόντης Β., «Η διολίσθηση προς την εμφύλια σύγκρουση, 1944-1946», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ.ΙΣΤ’, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000, σ. 100.

Ο «λόγος της Απελευθέρωσης»
Την ελληνική σημαία παρέδωσε στον πρωθυπουργό ο νέος δήμαρχος της απελευθερωμένης πια πόλης Αριστείδης Σκληρός, παρουσία του Βρετανού πρεσβευτή Λίπερ και του αντιναύαρχου Μάνσφιλντ. Αντίθετα, στις ανταρτικές δυνάμεις δεν επιτράπηκε η είσοδος στην πρωτεύουσα, πλην ενός μικρού τμήματος του 34ου συντάγματος του ΕΛΑΣ υπό τον λοχαγό Απόστολο Κοκμάδη, το οποίο παραστάθηκε συμβολικά στην τελετή. Εν συνεχεία, η πομπή των επισήμων κατευθύνθηκε στη Μητρόπολη, όπου τελέσθηκε δοξολογία και ακολούθησε ο «λόγος της Απελευθέρωσης» από τον πρωθυπουργό, ο οποίος εκφωνήθηκε από κτήριο της πλατείας Συντάγματος προς ένα σχεδόν παραληρούν ακροατήριο, το οποίο κραύγαζε συνθήματα για «λαοκρατία» και «τιμωρία των δωσιλόγων».
Λεζάντα 
Αθηναίοι γιορτάζουν την απελευθέρωση της πόλης τους. Οκτώβριος 1944. 

απελευθέρωση ΑθήναςIssue: 2147Issue date: 15-10-2020Has video: Exclude from popular: 0