Η διπλωματική ιστορία της Ελληνικής επανάστασης: Το συνέδριο της Βερόνα

07:01 22/3/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Το φθινόπωρο του 1821, η ένταση στις ρωσοτουρκικές σχέσεις φάνηκε να υποχωρεί μετά την αιφνίδια μεταστροφή του Τσάρου και την προσέγγισή του με την Αυστρία, η οποία ανέλαβε να επιδιωχθεί συμβιβασμός Πύλης – Ρωσίας με κάποιες υποχωρήσεις της πρώτης ώστε να αποφευχθεί η σύγκρουση.

Όμως, στη συνάντησή του με τον βασιλέα της Μεγάλης Βρετανίας Γεώργιο Δ’ και τον υπουργό Εξωτερικών Κάσλερι, τον Οκτώβριο του 1821 στο Ανόβερο, ο Μέττερνιχ εξασφάλισε ότι η Ρωσία θα έμενε μόνη, ακόμη και αν η Τουρκία παρέμενε αδιάλλακτη. Έτσι, παρά

τις στρατιωτικές επιτυχίες της Επανάστασης, το πρώτο έτος της Επανάστασης στο διπλωματικό πεδίο έκλεινε κάθε άλλο παρά ενθαρρυντικά. Ανήσυχος για τον αναβρασμό στην Πολωνία, ο Τσάρος εγκλωβιζόταν στη θέση για κοινή δράση των Δυνάμεων, απορρίπτοντας κάθε σκέψη για μονομερή ενέργεια.

Ικανοποιημένος από αυτή την εξέλιξη, ο Μέττερνιχ πρότεινε σύγκληση νέου συνεδρίου της Ιεράς Συμμαχίας στη Βιέννη και ζήτησε τον χειρισμό απ’ αυτόν, με εξουσιοδότηση, των διαπραγματεύσεων με την Τουρκία, χωρίς να δεσμεύεται πως σε περίπτωση αποτυχίας θα συνεργαζόταν (όπως ζητούσε η Ρωσία) για εξαναγκασμό της Πύλης σε εφαρμογή μέτρων ειρήνευσης, με ανάκληση των πρέσβεων των Δυνάμεων και εν ανάγκη κοινή στρατιωτική ενέργεια. Η Γαλλία και η Πρωσία συμφωνούσαν με τον Τσάρο (που ήθελε το συνέδριο να συνέλθει στην Πετρούπολη), ενώ η Αγγλία σιωπούσε. Τελικά ο Τσάρος δέχθηκε τη σύγκληση του συνεδρίου σε αυστριακό έδαφος περιοριζόμενος απλώς να ζητεί ικανοποίηση των όρων του τελεσιγράφου Στρογκανώφ.

Οι αποφάσεις αυτές οδήγησαν στα τέλη Μαΐου του 1822 σε παραίτηση (τυπικώς σε άδεια) του Καποδίστρια από το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών και σε περαιτέρω ενίσχυση των απόψεων Μέττερνιχ. «Του κακού η αρχή εξερριζώθη, ο κόμης Καποδίστριας ετάφη διά το υπόλοιπον της ζωής του» θα γράψει χαιρέκακα ο Αυστριακός καγκελάριος προς τον αρμοστή των Επτανήσων Μαίτλαντ. Όμως η Επανάσταση είχε ξεφύγει πια από τον θανάσιμο κίνδυνο μιας αρχικής επέμβασης, ενώ η τουρκική αδιαλλαξία εξανάγκαζε τον Τσάρο, προς λύπην του Μέττερνιχ, σε νέα διακοίνωση τον Ιούνιο προς την Αγγλία και την Αυστρία σε βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το πολυαναμενόμενο νέο συνέδριο της Ιεράς Συμμαχίας συνήλθε τελικά στις 8-20 Οκτωβρίου 1822, στην υπό αυστριακή κατοχή πόλη της Βερόνα. Οι εργασίες του αφορούσαν όλα τα ευρωπαϊκά ζητήματα, εκ των οποίων τρία ήταν τα φλέγοντα: τα κινήματα της Ισπανίας και της Νεαπόλεως (που ξέσπασαν μετά την κατάργηση των φιλελεύθερων συνταγμάτων από τους εκεί βασιλείς) και η επανάσταση των Ελλήνων. Συμμετείχαν ο τσάρος Αλέξανδρος και ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος της Αυστρίας (συνοδευόμενοι αντίστοιχα από τον υπουργό Εξωτερικών Νέσελροντε και τον καγκελάριο Μέττερνιχ), ο δούκας του Ουέλλινγκτον, εκπροσωπώντας την Αγγλία (μια και ο υπουργός Εξωτερικών Κάσλερι είχε δώσει λίγο καιρό πριν τραγικό τέλος στη ζωή του), ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας δούκας Ντε Μονμορανσύ – Λαβάλ, ο πρίγκιπας φον Χάρντενμπεργκ ως εκπρόσωπος του βασιλιά της Πρωσίας, ο βασιλιάς της Σαρδηνίας Κάρολος Φήλιξ, ο βασιλιάς της Νεαπόλεως Φερδινάνδος, ο δούκας Φερδινάνδος της Τοσκάνης, ο δούκας της Μόντενα Φραγκίσκος, η δούκισσα της Πάρμας Μαρία Λουίζα και ο καρδινάλιος Σπίνα, εκπρόσωπος του Πάπα Πίου Ζ’.

Στο μεταξύ, από το καλοκαίρι του 1822, όταν έγινε γνωστό στην Ελλάδα ότι επίκειται να πραγματοποιηθεί το συνέδριο, η επαναστατική κυβέρνηση απέστειλε Διακήρυξη προς τους συνέδρους, το κείμενο της οποίας, ιδιαίτερα προσεγμένο, έκανε λόγο για αγώνα «με τον εχθρόν του Χριστεπωνύμου πληρώματος», τονίζοντας πως «όλαι αι δυνάμεις του Μωαμεθανισμού συντρέξασαι αγωνίζονται να εξολοθρεύσουν το Έθνος των Ελλήνων (…) διά να υποστηρίξουν την σιδηράν μάστιγα, η οποία εν διαστήματι τόσον αιώνων καταθλίβει το γένος των Ορθοδόξων Χριστιανών, και σήμερον σκοπεύει την εξόντωσιν αυτού». Κατέληγε δε, πως η Ελλάς ύψωνε τη φωνή της «διά μέσου των νομίμων αυτής παραστατών, εξαιτουμένη συνδρομήν και αντίληψιν των Χριστιανικών Βασιλείων της Ευρώπης, ή τέλος απαιτούσα, δικαίω τω λόγω, την ακριβή από μέρους αυτών ουδετερότητα εις τον παρόντα ιερόν αυτής πόλεμον».

Με τη διακήρυξη αυτήν ανά χείρας αναχώρησε ο Ανδρέας Μεταξάς για την Ανκόνα απ’ όπου σκόπευε να κατευθυνθεί προς τη Βερόνα για να ζητήσει ακρόαση στο συνέδριο. Λίγες ημέρες αργότερα έφτασε στην Ιταλία και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, συνοδευόμενος από τον Γεωργάκη Μαυρομιχάλη. Τόσο ο Μεταξάς όσο και ο Γερμανός, με επιστολές προς τον Πάπα ικέτευαν αφενός να τους επιτραπεί να μεταβούν στη Βερόνα διερχόμενοι από το έδαφος του παπικού κράτους και αφετέρου να συνδράμει τον Αγώνα μεσιτεύοντας σχετικά στους ηγεμόνες του συνεδρίου. Ο Γερμανός μάλιστα υπέβαλε δελεαστικές προτάσεις περί ενώσεως της Εκκλησίας του νέου ελληνικού κράτους με την παπική Εκκλησία. Ο πάπας Πίος Ζ’ ωστόσο, αν και αρχικά θετικός, μετά από συνεννόηση με τον Μέττερνιχ, εκώφευσε.

Τελικά στο συνέδριο, το οποίο περατώθηκε στις 2-14 Δεκεμβρίου 1822, δεν «ηκούσθη ουδεμία ελληνική φωνή», όπως έγραψε ο πρακτικογράφος Τατιτσέφ. Οι ελληνικοί ισχυρισμοί χαρακτηρίστηκαν «αυθάδεις και αδέξιοι» από τον Μέττερνιχ, έργο του οποίου ήταν και η απόφαση του συνεδρίου: «Μέγα πολιτικόν γεγονός εξερράγη περί τα τέλη της τελευταίας συνελεύσεως (σ.σ.: του Λάιμπαχ). Ό,τι το ανατρεπτικόν των κοινωνιών πνεύμα ήρχισεν εν τη δυτική χερσονήσω, ό,τι εδοκίμασε να πράξη εν τη Ιταλία, το κατώρθωσεν εις τας ανατολικάς εσχατιάς της Ευρώπης. Καθ’ ον καιρόν κατευνάσθησαν αι εν τοις βασιλείοις της Νεαπόλεως και της Σαρδηνίας στρατιωτικαί επαναστάσεις διά της δυνάμεως, ερρίφθη ο επαναστατικός δαυλός εν μέσω της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι άνακτες, έχοντες σταθεράν απόφασιν ν’ απωθήσωσι την αρχήν της επαναστάσεως καθ’ οποίον μέρος και εν οιαδήποτε μορφή αν εφαίνετο, έσπευσαν να την καταδικάσωσιν εκ συμφώνου, ασχολούμενοι δε αμεταθέτως εις το έργον της κοινής φροντίδος των, αντέκρουσαν παν ό,τι εδύνατο να τους παρεκτρέψη της οδού των».

Ακόμη και οι όροι ικανοποίησης της Ρωσίας, όπως τελικά συμφωνήθηκαν στη Βερόνα, ήσαν τόσο μετριοπαθείς που έδιναν την ευκαιρία στην Πύλη να κλείσει αυτό το μέτωπο, αφού ζητούσαν απλώς μια δήλωση για έναρξη διαπραγματεύσεων σχετικά με τις εγγυήσεις που θα δίνονταν στους Έλληνες ή έμπρακτες αποδείξεις σεβασμού της χριστιανικής θρησκείας και του ειρηνικού καθεστώτος στην Ελλάδα, δήλωση για εκκένωση των παραδουνάβιων ηγεμονιών και διορισμό νέων οσποδάρων και ανάκληση των μέτρων κατά της ξένης ναυτιλίας, με ελεύθερο διάπλου των Στενών. Ο σουλτάνος όμως παρέμενε αδιάλλακτος.