Η δράση των Ελλήνων λογίων της Δύσης υπέρ της ελληνικής απελευθέρωσης

07:31 25/5/2016 - Πηγή: Το Ποντικι

Έντυπη Έκδοση Η Άλωση πέρασε στην παράδοση, στους θρύλους και στα τραγούδια και τα δεινά της σκλαβιάς έγιναν αφορμή να γεννηθεί η προσδοκία της λύτρωσης του Γένους. Σχεδόν αμέσως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης επικράτησε η αντίληψη ότι ο οθωμανικός επεκτατισμός θα μπορούσε να περιοριστεί με τη συσπείρωση των χριστιανικών δυνάμεων, με επέμβασή τους στην Ελλάδα και με μια ανάλογη παράλληλη δράση στη Βαλκανική. Γενικότερα, καθώς όλα δείχνουν, αυτή η άποψη επικρατούσε

ήδη από την εποχή των Παλαιολόγων. Η βασική προώθηση αυτής της αντίληψης και παρόμοιων σχεδίων πέρασε στους Έλληνες λόγιους που ζούσαν στη Δύση. Οι Έλληνες λόγιοι που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις απαρχές της Αναγέννησης, όπως είδαμε σε προηγούμενες δημοσιεύσεις μας, ήταν σε θέση να διαβιβάζουν στις ευρωπαϊκές αυλές και προς τους άλλους παράγοντες της ευρωπαϊκής πολιτικής, εκκλήσεις, προτάσεις και σχέδια επεμβάσεων στην ελληνική Ανατολή. Ήδη από τις παραμονές της Άλωσης δημιουργήθηκε η αντίληψη ότι αυτή η «αιχμαλωσία» δεν επρόκειτο να λήξει με την παθητική αναμονή της ημέρας του λυτρωμού. Έτσι, εδραιώθηκε σταθερά η πεποίθηση ότι μόνο μέσα από δυναμικές πρωτοβουλίες θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς τον λυτρωμό. Η μια όψη Το κύριο χαρακτηριστικό αυτών των ελληνικών εκκλήσεων ήταν η προφανώς η εσφαλμένη υπερβολική αισιοδοξία με την οποία αντιμετωπιζόταν το πρόβλημα της εκδίωξης των Τούρκων από την Ανατολική Ευρώπη. Σε γενικές γραμμές, θα έλεγε κάνεις ότι υποτιμούσαν – σε κάποιες περιπτώσεις και εσκεμμένα – τη στρατιωτική οθωμανική ισχύ. Αντίθετα, υπερτιμούσαν την αποτελεσματικότητα των ευρωπαϊκών στρατευμάτων αλλά και τον ρόλο των υπόλοιπων λαών της Βαλκανικής. Σημαντικό είναι επίσης να σημειώσουμε ότι αυτή η κίνηση, που εμπεριείχε περισσότερο ρομαντικό πατριωτισμό και λιγότερο στρατηγικό σχεδιασμό, δεν προέβλεπε βασικά ζητήματα που ενδεχόμενα θα ανέκυπταν έτσι κι αλλιώς σε κάποια στιγμή. Για παράδειγμα, ήταν ανοικτό ήδη από την εποχή των Παλαιολόγων το ζήτημα του δόγματος των Ελλήνων και της μελλοντικής θέσης της ορθόδοξης Εκκλησίας στην ελληνική Ανατολή. Ήδη αυτό το ζήτημα δημιούργησε αργότερα, από τις πρώτες δεκαετίες του 16ου και κυρίως κατά τον 17ο αιώνα, προβλήματα στη συνεργασία των χριστιανικών δυνάμεων και των Ελλήνων ορθόδοξων κατοίκων ελληνικών χωριών. Ένα άλλο ζήτημα που θα προέκυπτε ήταν αυτό των πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων που θα είχαν οι Έλληνες στις περιοχές που θα περνούσαν από την οθωμανική κυριαρχία στη χριστιανική. Υπήρχε, είναι η αλήθεια, κακό προηγούμενο με την κυριαρχία των «φραγκικών» καθεστώτων στις ελληνικές κτήσεις, που δημιουργούσαν δικαιολογημένη καχυποψία απέναντι τους. Γενικότερα, αυτές οι πρώτες απελευθερωτικές προσπάθειες, εκτός του ότι παρέβλεπαν βασικές αντικειμενικές δυσκολίες, αμελούσαν και διάφορες επίσης σοβαρές παραμέτρους, έτσι που αυτές οι σταυροφορίες ναυαγούσαν συνήθως στα πρώτα στάδια εφαρμογής τους. Η άλλη όψη Βέβαια, εδώ πρέπει να σημειώσουμε και να αξιολογήσουμε σοβαρά το γεγονός ότι αυτές οι κινήσεις, οι οποίες εκδηλώνονταν μέσα από αλλεπάλληλες πρωτοβουλίες εκκλήσεων και διαβημάτων από πλευράς Ελλήνων λογίων, στις ευρωπαϊκές αυλές, στους κύκλους των ουμανιστών, των μορφωμένων ανθρώπων και γενικότερα προς τους παράγοντες της ευρωπαϊκής πολιτικής, είχαν σημαντικά και ουσιώδη αποτελέσματα.Πρώτα από όλα, υπενθύμιζαν πεισματικά και επίμονα την ύπαρξη ενός έθνους που κινδύνευε άμεσα να ξεχαστεί εντελώς από τον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο. Κι αυτό ήταν μια ανυπολόγιστη προσφορά που δεν έχει εκτιμηθεί όπως θα έπρεπε από τη νεοελληνική επίσημη Ιστορία, κυρίως λόγω της μισαλλοδοξίας που εξακολουθεί να επιδεικνύει η ορθόδοξη ελληνική Εκκλησία, η οποία συντάσσει πάντα – κατά τη συνήθειά της – το εθνικό συμφέρον με τη δική της άποψη. Εξ ου και οι συνεχείς πολιτικές θρασύτατες επεμβάσεις των εκπροσώπων της πάνω σε εθνικά - πολιτικά ζητήματα, που σκοπό έχουν να υπενθυμίζουν την ιδιότυπη… θεοκρατική δημοκρατία της χώρας. Οι Έλληνες λόγιοι, το καθοριστικό για τη διάσωση του ελληνισμού έργο των οποίων δεν παραλείπει να υποτιμήσει (μικρόψυχα) και ο Παπαρρηγόπουλος, επέβαλαν την εύστοχη σύνδεση του ένδοξου παρελθόντος των Ελλήνων με τη νεότερη θλιβερή του μοίρα, σπέρνοντας έτσι τους πρώτους σπόρους του φιλελληνισμού στη Δύση, που έπαιξε καθοριστικό παράγοντα για τη σωτηρία του έθνους. Ήταν εκείνοι πρώτοι οι οποίοι προκαλούσαν συνεχείς αφορμές ώστε το λεγόμενο «ανατολικό» πρόβλημα και ο κίνδυνος που απέρρεε για τη Δύση από τις οθωμανικές κατακτήσεις να συνδυάζονται σχεδόν πάντα με τις ελληνικές απαιτήσεις για εθνική αποκατάσταση. Τέλος, όλες εκείνες οι ενέργειες που συντονίζονταν με τις αντίστοιχες προσπάθειες στην υπόδουλη ελληνική χερσόνησο συνέτειναν στην ενδυνάμωση εκείνων που πρέσβευαν τις δυναμικές λύσεις και επιπλέον υπονόμευαν τις τάσεις συμβιβασμού. Γενικότερα, όλες οι παρεμβάσεις των λογίων μας προς τη Δύση συντελούσαν στη δημιουργία ενός επαναστατικού πνεύματος που προετοίμαζε τον πληθυσμό για την ημέρα της εθνικής παλιγγενεσίας. Ο πιο συνήθης τρόπος για να προωθούν οι Έλληνες τις προτάσεις τους προς τους Ευρωπαίους ηγεμόνες ήταν η υποβολή υπομνημάτων γραμμένων στη λατινική και ελληνική γλώσσα. Στα κείμενα αυτά σήμερα πια βρίσκει κανείς μεγαλύτερο φιλολογικό παρά πολιτικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, αυτά τα γραπτά αποτελούν σημαντικές ιστορικές πηγές. Για παράδειγμα, αντλούμε πληροφορίες για τη δημογραφική κατάσταση στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. Άλλες πάλι φορές, αναφέρονται σε γεγονότα ή και σε πρόσωπα άγνωστα από άλλες πηγές και γενικότερα μας γνωστοποιούν τις πολιτικές αντιλήψεις της εποχής τους και τον τρόπο που αντιμετωπίζονταν οι τουρκικές επεκτάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Τέλος, το σημαντικότερο όλων είναι ότι υπογραμμίζουν τις προσπάθειες – κυρίως των μορφωμένων Ελλήνων –να συνδέσουν τα ελληνικά προβλήματα με τα πολιτικά και στρατιωτικά συμφέροντα των δυτικών δυνάμεων. Κάτι που παραξόξως τείνουμε με εθνικά αυτοκαταστροφική διάθεση να παραβλέπουμε σκανδαλωδώς σήμερα. Σαν να περνάμε από έναν βαθύτατο Μεσαίωνα, τον οποίο εκφράζουν οι εκκλησιαστικές, οι ακροδεξιές και ακροαριστερές δυνάμεις, μαζί με το συνονθύλευμα της Αριστεροπασοκοδεξιάς κυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛΛ.Εν κατακλείδι, πραγματικό ενδιαφέρον απέναντι στις εκκλήσεις των Ελλήνων λογίων έδειξαν ελάχιστοι ηγεμόνες της Δύσης. Να επισημάνουμε, ωστόσο, ότι κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα κυρίως οι υπόδουλοι είχαν βρει ανταπόκριση από τους προκαθήμενους της Αγίας Έδρας. Είχε ήδη άλλωστε καθιερωθεί ως κοινός τόπος η κήρυξη «σταυροφορίας» εναντίον των «εχθρών της πίστεως» από τον εκάστοτε νέο Πάπα. Συνήθως, ο ρόλος της Αγίας Έδρας και των ανωτάτων αξιωματούχων του Βατικανού ήταν μεσολαβητικός. Με άλλα λόγια, αναλάμβαναν να πείσουν τα χριστιανικά κράτη να συνασπιστούν και να ξεκινήσουν κοινή πολεμική δράση στην ελληνική χερσόνησο. Συχνά, ωστόσο, η οργάνωση αυτών των αποστολών, αντί να αποβλέπει στην ενίσχυση του αγώνα της χριστιανοσύνης εναντίον των Οθωμανών, χρησιμοποιείτο για την εξυπηρέτηση εσωτερικών ζητημάτων του Βατικανού, έτσι που σταδιακά απαξιώθηκαν οι πολιτικές των «σταυροφοριών». Χαρακτηριστικό δείγμα της όλης απαξίωσης υπήρξε το πασίγνωστο έργο του μεγάλου Εράσμου, το «Μωρίας Εγκωμίον», που σατιρίζει το φαινόμενο…ΈλληνεςΛόγιοιΔύσηΕλληνική ΑπελευθέρωσηIssue: 1917Issue date: 19-05-2016Has video: