Η ιστορική πρόσληψη της Μακεδονίας

08:26 14/11/2018 - Πηγή: Το Ποντικι

ΕΛΛAΔΑ

Παγκοσμίως είναι ενσωματωμένη και αδιαμφισβήτητη η πρόσληψη των ιστοριών του Φιλίππου Β’, του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των επιγόνων του σαν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς. Κάθε άλλη εκδοχή αντιμετωπίζεται ως ανέκδοτο στα όρια της γελοιότητας. Το όνομα «Μακεδών», τα παράγωγά του και η μορφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου υπήρξαν διαχρονικά στοιχεία της ταυτότητας των Ελλήνων. Σύμφωνα με τον Αρριανό, τον πλέον αξιόπιστο ιστορικό του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην απαντητική επιστολή του στον Δαρείο, μετά τη μάχη της Ισσού, ο ίδιος ο Αλέξανδρος σημειώνει πως: «…οι δικοί

σας πρόγονοι ήρθαν στη Μακεδονία και στην άλλη Ελλάδα και μας κακοποίησαν, χωρίς να έχουν αδικηθεί σε τίποτε προηγουμένως. Κι εγώ, αφού ορίστηκα ηγέτης των Ελλήνων και θέλοντας να τιμωρήσω τους Πέρσες, πέρασα στην Ασία, επειδή εσείς κάνατε την αρχή αυτής της αδικίας…»

Είναι γενικότερα γνωστό ότι οι ιστορίες του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου αλλά και των επιγόνων τους ήταν ευρύτατα διαδεδομένες τόσο στα μεσαιωνικά χρόνια όσο και στα νεότερα, όχι μόνο στον διάσπαρτο ελληνισμό αλλά σε ολόκληρο τον δυτικό και ανατολικό κόσμο. Οι ιστορίες αυτές απετέλεσαν μια από τις πλέον ένδοξες παρακαταθήκες της αρχαίας μας κληρονομιάς. Αν και ο γεωγραφικός όρος της Μακεδονίας δεν οριζόταν επακριβώς, η ελληνική προέλευσή του ήταν αδιαμφισβήτητη. Ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα υπήρχε έντονος σκεπτικισμός για το χαμηλό πολιτιστικό επίπεδο της περιοχής, πράγμα που έβαζε σε αμφισβήτηση το κατά πόσον μπορούσε να σηκώσει ο τόπος το βάρος αυτής της αρχαίας παράδοσης. Ταυτόχρονα, υπήρχε και η παρουσία των σλαβικών πληθυσμών που περιόριζαν τις ελληνικές επεκτατικές φιλοδοξίες. Με την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, η κλασική παράδοση ενσωμάτωσε τον χώρο στο όραμα της Μεγάλης Ιδέας. Ήδη στα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια άκμαζε στη Μακεδονία μια πολύ ανήσυχη ελληνική παροικία που, εκτός από πολεμιστές, περιλάμβανε και διανοούμενους, φοιτητές και γυμνασιόπαιδες. Αρκετοί από αυτούς ξεκίνησαν τις σπουδές τους στην Άνδρο δίπλα στον Καΐρη. Επίσης είναι γνωστό ότι η γειτνίαση των Μακεδόνων με τους Βουλγάρους, σε μερικές περιπτώσεις, δημιουργούσε σύγχυση συνείδησης και καταγωγής.

Ιστορικά η Μακεδονία ήταν πάντα Ελληνική. Σε όλη τη διάρκεια του Βυζαντίου, ο Αλέξανδρος προβάλλεται αδιαλείπτως ως Πανέλληνας ηγεμόνας που αναπέμπει μήνυμα ενότητας του ελληνισμού έναντι των Περσών και οι Μακεδόνες του προβάλλονται ως Έλληνες ανάμεσα στα υπόλοιπα ελληνικά φύλα. Οι ιστορικές πηγές είναι ατελείωτες και αδιαμφισβήτητες. Το όνομα του Αλεξάνδρου και η μακεδονική του καταγωγή χρησιμοποιείται πάντα ως σύμβολο για την ενθάρρυνση και τη συσπείρωση των βαλλόμενων Ελλήνων. Ο Θεσσαλονικιός λόγιος Δημήτριος Κυδώνης παροτρύνει το έτος 1345 τον Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό να βαδίσει εναντίον των Τούρκων με τα εξής αξιομνημόνευτα λόγια: «Αλλά βέβαια και μόνον το όνομα της Μακεδονίας προξενεί τρόμο στους βάρβαρους, γιατί θυμούνται τον Αλέξανδρο και τους λίγους Μακεδόνες που μαζί του κατέλαβαν την Ασία. Δείξε λοιπόν σ’ αυτούς, βασιλιά μου, ότι και Μακεδόνες υπάρχουν και βασιλιάς που διαφέρει από τον Αλέξανδρο μόνο κατά την εποχή».

Αλλά και για τον ελληνισμό της διασποράς, ο Αλέξανδρος υπήρξε το μεγαλύτερο σύμβολο του ελληνισμού και της ελληνικής ταυτότητας. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Έλληνα εμπόρου Ιωάννη Πρίγκου από το Άμστερνταμ το 1768 «Aσήκωσε, Θεέ μου, έναν άλλον Αλέξανδρον, ώς πότε εκείνος τους Πέρσας έδιωξε από την Ελλάδα, έτζι και αυτόν τον τύραννο να τον διώξη, να λάμψη πάλε η χριστιανοσύνη στους τόπους της Ελλάδος καθώς και πρώτα». Ο Ρήγας Φεραίος στα 1797 τύπωσε ένα μονόφυλλο με τη μορφή του Αλέξανδρου δια να φωτίση το ίδιον αυτού έθνος, σύμφωνα με όσα είπε στις αυστριακές ανακριτικές αρχές. Σε όλες τις εποχές, η Μακεδονία και ο Αλέξανδρος αποτελούν ένα κυρίαρχο κομμάτι του μεγάλου εθνικού μας αφηγήματος.

Αλλά και από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν αρχίζουν οι σλάβικες διεκδικήσεις, ο Αλέξανδρος δεν έλλειπε από τις διαβουλεύσεις. Ο Έλληνας αντιπρόσωπος Πέτρος Ζάνος στη διάρκεια των ελληνοσερβικών διαπραγματεύσεων του 1866-67 επεσήμαινε: : «…Λησμονείτε… ότι η Μακεδονία είναι η κοιτίς του Έλληνισμού, ότι είναι η κατ’ εξοχήν ελληνική χώρα, ότι τέλος πάντων η Μακεδονία είναι η πατρίς του Αλεξάνδρου».

Διαχρονικά κάθε ιστορική, εθνολογική, λογοτεχνική και γενικότερα πολιτισμική αναφορά στους όρους «Μακεδονία» και «Μακεδόνες» αποτελούσαν συνώνυμα της ταυτότητας των Ελλήνων – αρχαίων, Βυζαντινών και νεότερων. Άρα έχουμε να κάνουμε με μια βαθύτατη σύνδεση των όρων με την ελληνικότητα και την Ελλάδα.

Ενδεικτικά σημειώνει ο Βασίλης Κ. Γούναρης στο έργο του «Τα Βαλκάνια των Ελλήνων, Από τον διαφωτισμό έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο», εκδόσεις Επίκεντρο: στη θεωρία η Μακεδονία ήταν πάντα ελληνική. Σε σημείωση της δεύτερης έκδοσης της Γεωγραφίας Μεθοδικής του Διονύσιου Πύρρου στο Ναύπλιο (1834), ο Μέγας Αλέξανδρος παρουσιαζόταν ως «άξιος βασιλεύς του κόσμου», ενώ στην πρώτη ιστορία του Παπαρρηγόπουλου (1835), ο Βασίλειος Μακεδών καλείτο «ο πρώτος γνήσιος Έλληνας Βασιλεύς» του Βυζαντίου. Μολονότι η σύνθεση του πληθυσμού της επαρχίας δεν ξεκαθαρίστηκε εγκαίρως – πώς θα μπορούσε άλλωστε – το βέβαιο είναι πως κατά την εκδήλωση των βουλγαρικών εκκλησιαστικών διεκδικήσεων, μέσα στη δεκαετία του 1860, η Μακεδονία ήταν πλήρως ενσωματωμένη στη νέα ιστορική αφήγηση και η συνδρομή των ιδίων των Μακεδόνων του ελληνικού κράτους δεν ήταν αμελητέα. Παρέμενε πάντως, όπως και η Μεγάλη Ιδέα, μια σχετικά ευρύχωρη επαρχία, έως ότου ξεκαθαρίσει το ζήτημα της θέσης των Σλάβων ομοδόξων στο μέλλον της Ελλάδος.

Το τι σημαίνει Μακεδονία για τον σημερινό Έλληνα και το κατά πόσον μπορεί να επεξεργαστεί αυτόν τον βαλκανικό γόρδιο δεσμό, είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Ένα, ωστόσο, είναι σίγουρο, ότι πρόκειται για μια υπόθεση που είχε μεγάλο και δυσεπίλυτο ιστορικό προηγούμενο, πράγμα που δικαιολογεί την ιστορική καχυποψία που το ακολουθεί. Όπως είναι γνωστό, αυτές οι υποθέσεις δεν λύνονται ούτε ακαδημαϊκά ούτε με καλές προθέσεις. Ούτε βέβαια με ιδεολογικές φαντασιώσεις που ευαγγελίζονται κατάργηση των συνόρων και μεταφυσικές προσεγγίσεις περί φιλίας και αλληλεγγύης των λαών. Τα εθνικά θέματα προσεγγίζονται μέσα από διεθνείς συνθήκες, διπλωματικές οδούς και ισορροπίες δυνάμεων, και προβολές προς το μέλλον. Το Μακεδονικό είναι πολύ περισσότερο από μια ευκαιριακή κομματική αντιπαλότητα όπως δυστυχώς αντιμετωπίζεται σήμερα. Η Μακεδονία, όπως ήδη αναφέραμε, είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της διαχρονικής ιστορικής μας αφήγησης.

ΜακεδονίαΜέγας ΑλέξανδροςIssue: 2046Issue date: 08/11/2018Has video: Exclude from popular: 0