Η νέα πολιτική των ΗΠΑ έναντι του Ιράν

07:11 5/3/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

ΚΟΣΜΟΣΈντυπη Έκδοση

Ο Τζο Μπάιντεν και τα μέλη της νέας αμερικανικής διοίκησης έχουν εκφράσει την πρόθεσή τους να αντιστρέψουν ή έστω να τροποποιήσουν την πολιτική Τραμπ έναντι του Ιράν, ειδικά την απόφαση της μονομερούς απόσυρσης (Μάιος 2018) από την πολυμερή πυρηνική συμφωνία του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, γνωστό ως «Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης» (Joint Comprehensive Plan of Action - JCPOA).
Σήμερα ένα από τα μείζονα θέματα που απασχολούν την κυβέρνηση Μπάιντεν

είναι η χάραξη και η εφαρμογή της νέας αμερικανικής πολιτικής έναντι του Ιράν, το οποίο θεωρείται ως πολλαπλή απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Από την πλευρά της η Ουάσιγκτον αντιλαμβάνεται ότι η απόφαση απόσυρσης της κυβέρνησης Τραμπ από το JCPOA δεν ανάγκασε την Τεχεράνη να αλλάξει τη συμπεριφορά της ούτε στην ανάπτυξη του πυρηνικού της προγράμματος και των βαλλιστικών βλημάτων εδάφους - εδάφους ούτε στην υλικοτεχνική υποστήριξη των φιλο-ιρανικών περιφερειακών ένοπλων φατριών.

Για τον λόγο αυτόν προτίθεται να εφαρμόσει μια πολιτική παρόμοια με εκείνη που ακολούθησε η κυβέρνηση Ομπάμα. Δηλαδή να επικεντρωθεί στην αποτροπή της ανάπτυξης ενός ιρανικού πυρηνικού όπλου, γεγονός που με τη σειρά του θα διευκόλυνε έως έναν βαθμό στην αντιμετώπιση του συνόλου των υφιστάμενων περιφερειακών ασύμμετρων απειλών της Τεχεράνης.

Το σχέδιο του Μπάιντεν
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας (13 Σεπτεμβρίου 2020) ο μετέπειτα Πρόεδρος των ΗΠΑ, σε συνέντευξή του στο CNN, περιέγραψε το σκεπτικό του για την αναθεώρηση της αμερικανικής πολιτικής έναντι του Ιράν δηλώνοντας μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:
«Τον προηγούμενο μήνα (Αύγουστος 2020) αποδείχθηκε ότι η πολιτική του Τραμπ για το Ιράν ήταν μια επικίνδυνη αποτυχία. Στον ΟΗΕ δεν κατάφερε να κινητοποιήσει τους πιο στενούς συμμάχους της Αμερικής προκειμένου να επεκτείνει το εμπάργκο όπλων στο Ιράν. Στη συνέχεια προσπάθησε να επιβάλει μονομερώς κυρώσεις του ΟΗΕ κατά του Ιράν...

Τώρα (Σεπτέμβριος 2020) υπάρχουν αναφορές ότι το Ιράν έχει αποθηκεύσει 10 φορές περισσότερο εμπλουτισμένο ουράνιο από ό,τι είχε όταν ο Πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα και εγώ φύγαμε από τον Λευκό Οίκο (τέλη του 2016). (...) Πρέπει επειγόντως να αλλάξουμε πορεία. (...)
Θα προσφέρω στην Τεχεράνη έναν αξιόπιστο δρόμο σε διπλωματικό επίπεδο. Εάν το Ιράν συμμορφωθεί με την πυρηνική συμφωνία (JCPOA), τότε οι Ηνωμένες Πολιτείες θα επανέλθουν στη συμφωνία και αυτό θα αποτελέσει αφετηρία για περαιτέρω διαπραγματεύσεις. Με τους συμμάχους μας θα εργαστούμε για να ενισχύσουμε και να επεκτείνουμε τα όσα ορίζει η πυρηνική συμφωνία, ενώ παράλληλα θα επιδιώξουμε να διευθετήσουμε και άλλα θέματα που μας ανησυχούν. (...)
Θα συνεχίσουμε να πιέζουμε τις αποσταθεροποιητικές δραστηριότητες του Ιράν, οι οποίες απειλούν τους φίλους και τους εταίρους μας στην περιοχή. (...) Θα συνεχίσουμε να εφαρμόζουμε στοχοθετημένες κυρώσεις κατά του Ιράν, λόγω των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της υποστήριξής του στην τρομοκρατία και της ανάπτυξης του προγράμματος βαλλιστικών βλημάτων εδάφους - εδάφους. (...)

Εάν το Ιράν επιλέξει αντιπαράθεση, εγώ είμαι έτοιμος να υπερασπιστώ τα ζωτικά μας συμφέροντα και τα στρατεύματά μας. Όμως, είμαι έτοιμος να ακολουθήσω τον δρόμο της διπλωματίας, εάν το Ιράν λάβει μέτρα για να δείξει ότι είναι επίσης έτοιμο...».1
Έκτοτε αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν επιβεβαίωναν ότι η νέα αμερικανική διοίκηση σκοπεύει αφενός να επιστρέψει στην εφαρμογή του JCPOA, αφετέρου να επαναδιαπραγματευθεί την αρχική συμφωνία του 2015. Μερικούς μήνες αργότερα (19 Ιανουαρίου 2021), για το ίδιο θέμα, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν δήλωσε στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας:
«Ένα Ιράν με πυρηνικό όπλο ή στο κατώφλι τού να αποκτήσει τη δυνατότητα κατασκευής, σε σύντομο χρονικό διάστημα, θα ήταν περισσότερο επικίνδυνο απ’ ό,τι είναι σήμερα. (...) Πιστεύω λοιπόν ότι έχουμε άμεση ευθύνη να κάνουμε ό,τι μπορούμε προκειμένου να αποτρέψουμε το Ιράν να αποκτήσει ένα πυρηνικό όπλο...».2

Η αντίδραση της Τεχεράνης
Πλην των Ηνωμένων Πολιτειών, οι υπόλοιπες χώρες που υπέγραψαν το JCPOA (P5+1: τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και η Γερμανία) επιδίωξαν αφενός να διατηρήσουν το JCPOA ως έχει, αφετέρου να υποστηρίξουν την επανένταξη των ΗΠΑ στη συμφωνία.
Από την πλευρά τους οι Ιρανοί ηγέτες αντέδρασαν θετικά σε μια πιθανή επιστροφή των ΗΠΑ στο JCPOA. Συγκεκριμένα ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος λαμβάνει τις αποφάσεις για τα μείζονα ζητήματα εθνικής ασφάλειας και οι απόψεις του επικρατούν σχεδόν πάντα, αναφερόμενος στην πιθανή εκ νέου συμμετοχή των Ηνωμένων Πολιτειών στο JCPOA, δήλωσε σε τηλεοπτική ομιλία:
«Δεν βιαζόμαστε και δεν επιμένουμε στην επιστροφή τους... Εάν επιστρέψουν στις δεσμεύσεις τους, θα επιστρέψουμε και εμείς στις δικές μας...».3
Πρόσφατα δημιουργήθηκε πρόβλημα όταν ορισμένοι Ιρανοί αξιωματούχοι και το ιρανικό Κοινοβούλιο ζήτησαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες να «χαλαρώσουν» τις κυρώσεις κατά του Ιράν και να το αποζημιώσουν για τις ζημίες που υπέστη από την απόφαση της διοίκησης Τραμπ να αποσυρθούν οι ΗΠΑ από το «Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης».
Ωστόσο ο Αλί Χαμενεΐ διαθέτει την εξουσία να παρακάμψει αυτά τα εμπόδια, αν πράγματι αποφασίσει να επαναδιαπραγματευθεί τη συμφωνία για την ανάπτυξη του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος.

Πιθανά σενάρια
Εν ολίγοις τα πιθανά σενάρια της πολιτικής Μπάιντεν έναντι του Ιράν είναι:
1. Η συνέχιση της στρατηγικής «μέγιστης πίεσης» χωρίς επιστροφή στο JCPOA, την οποία αποφάσισε το 2018 η κυβέρνηση Τραμπ. Σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανή η επιβολή επιπρόσθετων κυρώσεων κατά της Τεχεράνης, η περαιτέρω επιδείνωση της υφιστάμενης αμερικανοϊρανικής συγκρουσιακής σχέσης, αλλά και η ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν για την κατασκευή πυρηνικού όπλου.
2. Η κατόπιν διαπραγματεύσεων επιστροφή των Ηνωμένων Πολιτειών στο υφιστάμενο JCPOA, η οποία, σύμφωνα με αρκετούς εμπειρογνώμονες, κρίνεται ως «ανεπαρκής».
3. Η κατόπιν διαπραγματεύσεων επιστροφή των Ηνωμένων Πολιτειών σε ένα τροποποιημένο JCPOA, το οποίο, πέρα από την ανάπτυξη του πυρηνικού προγράμματος, είναι πιθανόν να προβλέπει την αντιμετώπιση και επιπρόσθετων περιφερειακών ασύμμετρων ιρανικών απειλών.
Ορισμένοι Αμερικανοί εμπειρογνώμονες και μέλη του Κογκρέσου αντιτίθενται στην επιστροφή του υφιστάμενου JCPOA, το οποίο, κατά την έναρξη της εφαρμογής του το 2015, επικρίθηκε από πολλούς ως «ανεπαρκές», όχι μόνο λόγω των αναποτελεσματικών περιορισμών που προβλέπει για την πυρηνική δραστηριότητα του Ιράν, αλλά και λόγω της μη πρόβλεψης περιορισμών για την αντιμετώπιση του ευρέος φάσματος ασύμμετρων ιρανικών απειλών σε περιφερειακό επίπεδο.

Επιπρόσθετα, όπως σημειώνεται στο παρακάτω χρονοδιάγραμμα, ένας αριθμός περιορισμών του JCPOA λήγει σε λιγότερο από πέντε χρόνια.
Οι επικριτές του υφιστάμενου JCPOA υποστηρίζουν ότι ο Μπάιντεν πρέπει να συνεχίσει τη στρατηγική «μέγιστης πίεσης» της κυβέρνησης Τραμπ, ώστε να υποχρεώσει το Ιράν να συμφωνήσει σε ένα σημαντικά αναθεωρημένο JCPOA, το οποίο αφενός θα ενίσχυε περαιτέρω τους ελέγχους των επιθεωρητών της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency - IAEA), αφετέρου θα αντιμετώπιζε θέματα που δεν είχαν περιληφθεί στη συμφωνία του 2015.
Βέβαια, από το 2018 έως τα τέλη του 2020, οι επιλογές του Τραμπ δεν είχαν επιφέρει κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, σύμφωνα με εκθέσεις της ΙΑΕΑ, ο αριθμός των εγκατεστημένων φυγοκεντρητών εμπλουτισμού ουρανίου και τα αποθέματα Χαμηλά Εμπλουτισμένου Ουρανίου (Low Enriched Uranium - LEU), το οποίο συνιστά το βασικό υλικό για την κατασκευή πυρηνικού καυσίμου, έχουν υπερβεί τα όρια που επιβάλλει το JCPOA.
Υπέρ της επαναδιαπραγμάτευσης της πυρηνικής συμφωνίας τάχθηκαν και ορισμένοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, παρότι οι κυβερνήσεις τους συνέχισαν να εφαρμόζουν τη συμφωνία μετά την αποχώρηση της κυβέρνησης Τραμπ.

Για παράδειγμα, ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας, σε συνέντευξή του στις 4 Δεκεμβρίου 2020, δήλωσε μεταξύ άλλων ότι: «Η προηγούμενη συμφωνία δεν θα αρκεί ούτως ή άλλως. Θα πρέπει να υπάρξει ένα είδος επιπρόσθετης πυρηνικής συμφωνίας (Nuclear Agreement Plus), που να περιορίζει την περιφερειακή συμπεριφορά του Ιράν».4
Είναι προφανές ότι η αμερικανική κυβέρνηση, για να επιστρέψει στο JCPOA, εφόσον αποφασίσει να μην το τροποποιήσει – σενάριο που συγκεντρώνει χαμηλές πιθανότητες, αλλά ισχύει στην παρούσα φάση – θα πρέπει η Τεχεράνη να συμμορφωθεί πλήρως με τις απαιτήσεις της εν λόγω συμφωνίας.

Συγκεκριμένα, να εφαρμόσει διάφορους περιορισμούς στο πυρηνικό της πρόγραμμα, καθώς και να δεχθεί τον έλεγχο των επιθεωρητών της IAEA, προκειμένου να διαπιστωθεί αν πράγματι το πρόγραμμά της προορίζεται για ειρηνικούς σκοπούς (παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας) και όχι για την κατασκευή πυρηνικού όπλου.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες συγκεντρώνουν ελάχιστες πιθανότητες να συνάψουν μια τροποποιημένη - ευρύτερη πυρηνική συμφωνία με το Ιράν, εκτός εάν ενταχθούν πρώτα στο αρχικό JCPOA. Πάντως, είναι προφανές ότι, όσο καθυστερεί η κυβέρνηση Μπάιντεν, τόσο προχωρά η ανάπτυξη του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος.

1 CNN, «Joe Biden: There's a smarter way to be tough on Iran», September 13, 2020
2 Senate Foreign Relations Committee, «Senate Foreign Relations Committee Holds Hearing on the Nomination of Antony Blinken to be Secretary of State», January 19, 2021
3 Radio Free Europe Radio Liberty, «Khamenei Says Iran In “No Rush” To See U.S. Rejoin 2015 Nuclear Deal», January 08, 2021
4 «Der Spiegel», «Germany’s Foreign Minister on the Future of Trans-Atlantic Relations», December 4, 2020
5 «Το Ποντίκι», «Συγκρουσιακές σχέσεις Ιράν - ΗΠΑ», φ. 2075, 30 Μαΐου 2019
http://www.topontiki.gr/article/325744/sygkroysiakes-sheseis-iran-ipa