Η παρακμή της παλαιάς ελίτ

09:31 13/8/2017 - Πηγή: Το Ποντικι

ΠΟΛΙΤΙΚΗΈντυπη Έκδοση

Τα συμπτώματα αποδόμησης της μπουρζουαζίας - Tα παραδείγματα της Ρώμης και της Γαλλίας

«Στα τέλη του 18ού αιώνα, στην ανώτερη μα και στη μεσαία τάξη, ένιωθαν φρίκη με το αίμα· η εκλέπτυνση των ηθών και τα ειδυλλιακά όνειρα είχαν αποδυναμώσει τη μαχητική βούληση» Η ελίτ, η οποία είναι ακόμη κυρίαρχη, αποτελείται κυρίως από τη μπουρζουαζία και σε μικρότερη έκταση από τα υπολείμματα άλλων ελίτ. Όταν μια ελίτ παρακμάζει, παρατηρούνται γενικά δυο συμπτώματα που εκδηλώνονται ταυτόχρονα:  Η ελίτ γίνεται πιο μετριοπαθής, πιο ήπια, πιο ανθρώπινη και λιγότερο ικανή να

προασπίσει την εξουσία της.  Από την άλλη πλευρά δεν εξαντλείται η αρπακτικότητα και η απληστία της για τα αγαθά των άλλων. Έχει την τάση να αυξάνει όσο μπορεί περισσότερο τις παράνομες ιδιοποιήσεις και να απεργάζεται τον σφετερισμό της εθνικής περιουσίας. Επομένως από τη μια κάνει πιο βαρύ τον ζυγό της και από την άλλη έχει λιγότερη δύναμη για να τον διατηρήσει. Αυτές οι δύο συνθήκες προκαλούν την καταστροφή αυτής της ελίτ, ενώ θα μπορούσε να ευημερεί αν έλειπε η μία από τις δύο. Έτσι, αν η δύναμή της δεν μειώνεται αλλά αυξάνεται, αυξάνονται και οι ιδιοποιήσεις· αν οι ιδιοποιήσεις ελαττωθούν, είναι πιθανό – πράγμα σπάνιο – η κυριαρχία της να διατηρηθεί, χωρίς όμως να έχει την ίδια δύναμη. Με αυτόν τον τρόπο η φεουδαλική αριστοκρατία, όταν ανερχόταν, μπορούσε να αυξήσει τους κάθε λογής σφετερισμούς εφ’ όσον αυξανόταν η δύναμή της· επίσης η ρωμαϊκή αριστοκρατία και οι αγγλικές ελίτ κατόρθωσαν να υποχωρήσουν εγκαίρως διατηρώντας έτσι την εξουσία τους. Η γαλλική αριστοκρατία, αντιθέτως, πασχίζοντας να διατηρήσει τα προνόμιά της και ίσως να τα αυξήσει, ενώ μειωνόταν η δύναμή της να τα υπερασπιστεί, προκάλεσε τη βίαιη επανάσταση του τέλους του 18ου αιώνα. Κοντολογίς πρέπει να υφίσταται ισορροπία μεταξύ της εξουσίας που κατέχει μια κοινωνική τάξη και της δύναμης που διαθέτει για να την υπερασπιστεί. Η εξουσία χωρίς δύναμη δεν μπορεί να διαρκέσει.Οι ελίτ συχνά γίνονται στείρες. Διατηρούν κάποιο παθητικό θάρρος, αλλά στερούνται εντελώς του ενεργητικού. Μένουμε έκπληκτοι βλέποντας πώς στην αυτοκρατορική Ρώμη οι άνδρες της αριστοκρατίας αυτοκτονούσαν ή άφηναν να τους δολοφονήσουν χωρίς να προβάλλουν την παραμικρή αντίσταση, αρκεί αυτό να ήταν αρεστό στον Καίσαρα. Παρόμοια έκπληξη νιώθουμε όταν βλέπουμε τους ευγενείς στη Γαλλία να πεθαίνουν στην γκιλοτίνα, αντί να πέσουν στη μάχη με το όπλο στο χέρι. (1) Η Ρώμη εξεπλάγη βλέποντας στο πρόσωπο του Σιλανού να ξανανθίζει το σφρίγος της παλαιάς αριστοκρατίας. Φυλακισμένος στο Μπάρι, απάντησε στον εκατόνταρχο, ο οποίος ήθελε να τον πείσει να κόψει τις φλέβες του (suadentique venas abrumpere), ότι ήταν έτοιμος να πεθάνει, αλλά και να αγωνιστεί. Παρ’ ότι ήταν άοπλος, δεν σταμάτησε να αμύνεται και να ανταποδίδει τα χτυπήματα όπως μπορούσε με τα γυμνά του χέρια, μέχρις ότου έπεσε, όπως σε μάχη, διάτρητος από μαχαιριές που δέχτηκε στο στήθος. Αν ο Λουδοβίκος ΙΣΤ’ διέθετε το ψυχικό σθένος του Σιλανού, θα είχε σώσει τον εαυτό του και τους δικούς του και ίσως να είχε γλιτώσει το έθνος του από πολύ αίμα και οδύνη. Ακόμα και στις 10 Αυγούστου μπορούσε να δώσει μια μάχη με την ελπίδα να νικήσει. «Αν ο βασιλιάς ήθελε να πολεμήσει, θα μπορούσε να σώσει τον εαυτό του μα και να νικήσει» λέει ο Taine.Όμως η ελίτ εκείνης της εποχής έμοιαζε με τη σημερινή μπουρζουαζία, όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε σε χώρες σαν τη Γαλλία, όπου η δημοκρατική εξέλιξη είναι πιο έντονη. Παρ’ ότι ο Taine μιλά για εκείνη την εποχή, τα λόγια του περιγράφουν επακριβώς τη σημερινή κατάσταση στη Γαλλία, όταν λέει: «Στα τέλη του 18ου αιώνα, στην ανώτερη μα και στη μεσαία τάξη, ένιωθαν φρίκη με το αίμα· η εκλέπτυνση των ηθών και τα ειδυλλιακά όνειρα είχαν αποδυναμώσει τη μαχητική βούληση. (Και σήμερα η γαλλική μπουρζουαζία ονειροπολεί). Οι δικαστές, χωρίς καμία εξαίρεση, είχαν λησμονήσει ότι η διατήρηση της κοινωνίας και του πολιτισμού είναι ένα αγαθό κατά πολύ ανώτερο από τη ζωή μιας χούφτας παραβατών και ανόητων. Λησμόνησαν ότι ο πρωταρχικός σκοπός της κυβέρνησης, μα και της αστυνομίας, είναι η διατήρηση της τάξης μέσω της βίας». Το ίδιο φαινόμενο εμφανίστηκε στη Ρώμη και προετοίμασε την πτώση της αυτοκρατορίας. Και τώρα, που επαναλαμβάνεται από τη μπουρζουαζία μας, είναι πιθανό ότι το τέλος δεν θα είναι διαφορετικό από εκείνο που παρατηρήθηκε στο παρελθόν. Σημείωση 1: Ο Duruy στο σύγγραμμά του Histoire des Romains, IV, σ. 522, εξιστορώντας τη δειλία των αριστοκρατών συνωμοτών επί Νέρωνα, προσθέτει: «Ιδού το μεγάλο θάρρος αυτών των υπερήφανων ρεπουμπλικανικών! Μπροστά στα βασανιστήρια, μπροστά στην παραμικρή δοκιμασία, χάνουν όλη τους την αξιοπρέπεια και, για να σώσουν τη ζωή τους, εγκαταλείπουν στον δήμιο τους φίλους και τους συγγενείς τους. Άραγε ο Λουκιανός δεν είναι πατροκτόνος, όπως και ο Νέρωνας, όταν κατηγορεί την αθώα μητέρα του; Σε τι βάθη δειλίας ο δεσποτισμός και η διαφθορά έριξαν τις ψυχές που φαινομενικά ήταν καλύτερα χαλυβδωμένες. Ποτέ άλλοτε το ηθικό επίπεδο του κόσμου δεν ήταν τόσο χαμηλό». [Γαλλικά στο πρωτότυπο. (Σ.τ.Μ.)]Αυτές οι τελευταίες παρατηρήσεις είναι απλώς ρητορικές εξάρσεις. Αν η αριστοκρατία ήταν δειλή, στον λαό εκδηλωνόταν το θάρρος. Ο ίδιος ο Duruy το υπαινίσσεται: «Μια γυναίκα, μια πόρνη, νιώθει ντροπή γι’ αυτούς τους ανάξιους Ρωμαίους... Ορισμένοι στρατιώτες έδειξαν επίσης κάποια απομεινάρια από τις παλαιές αρετές». Από τη μια πλευρά ο Πείσων, που κόβει τις φλέβες του και στη διαθήκη του κολακεύει τον Νέρωνα: Testamentum foedis adversus Neronem adulationibus amori uxoris dedit (Τάκιτος, Annales, XV, 59). Από την άλλη ένας απλός εκατόνταρχος, ο Σούβριος Φλάβιος, που έχει το θάρρος να μεμφθεί τον Νέρωνα για τα εγκλήματα τα οποία είχε διαπράξει: «odisse coepi, postquam parricida matris et uxoris, auriga et histrio et incendiaries exstitisti» (στο ίδιο, σ. 67). Τώρα ποιος δεν βλέπει σε αυτή την αντίθεση μια αριστοκρατία που πεθαίνει και μια νέα που γεννιέται; Ο Taine (L’ancien régime, σ. 219) γράφει: «Η πανίσχυρη εκπαίδευση κατέστειλε, εξημέρωσε, αποδυνάμωσε το ίδιο το ένστικτο. Μπροστά στον θάνατο (οι Γάλλοι ευγενείς) δεν νιώθουν να κοχλάζει το αίμα τους, δεν νιώθουν οργή, την καθολική και αιφνίδια ανάκτηση όλων των δυνάμεων, τον φονικό παροξυσμό, την τυφλή και αδήριτη ανάγκη να χτυπήσουν όποιον τους χτυπάει. Ποτέ δεν θα δούμε έναν ευπατρίδη που συλλαμβάνεται στο σπίτι του να ανοίγει το κεφάλι του Ιακωβίνου που τον συλλαμβάνει. (Σε υποσημείωση: Το παρακάτω είναι ένα παράδειγμα τι θα μπορούσε να σημαίνει η ένοπλη αντίσταση κάποιου εντός της οικίας του. Ένας επικηρυγμένος ευπατρίδης από τη Μασσαλία αποσύρθηκε στην οχυρωμένη αγροικία του και οπλίστηκε με ένα τουφέκι, ένα ζευγάρι πιστόλια κι ένα ξίφος· δεν έβγαινε πια έξω χωρίς αυτόν τον οπλισμό και είχε δηλώσει ότι δεν θα τον έπιαναν ζωντανό. Κανείς δεν τόλμησε να εκτελέσει το ένταλμα σύλληψης). Επέτρεπαν να τους συλλαμβάνουν, πήγαιναν υπάκουα στη φυλακή· το να προκαλέσουν αναταραχή ήταν ένδειξη κακού γούστου και, πάνω απ’ όλα, το θέμα γι’ αυτούς ήταν να παραμείνουν ό,τι ήταν, άνθρωποι με καλή ανατροφή... Ενώπιον των δικαστών, πάνω στο κάρο, κρατούν την αξιοπρέπειά τους και το χαμόγελό τους· ιδίως οι γυναίκες ανεβαίνουν στην αγχόνη με την ευκολία και τη γαλήνη που είχαν στα σουαρέ». [Γαλλικά στο πρωτότυπο. (Σ.τ.Μ.)] Ο Taine προσεγγίζει περισσότερο από τον Duruy την αλήθεια, αλλά δεν είναι εντελώς εύστοχος. Η εκπαίδευση δεν ήταν το μόνο που τους στερούσε το ενεργητικό θάρρος, αλλά ένας συνδυασμός περιστάσεων, μεταξύ των οποίων οι συναισθηματικές τους ανοησίες. Έτσι οι σημερινοί μπουρζουάδες, οι οποίοι στις ομιλίες και στα γραπτά τους κολακεύουν τον εχθρό και γλείφουν τις μπότες των «φτωχών και ταπεινών», θα γίνουν θύματα του εαυτού τους και θα επιτρέψουν να τους λεηλατήσουν και να τους σκοτώσουν χωρίς να φέρουν αντίσταση. (1) Το κείμενο αυτό είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Βιλφρέντο Παρέτο «Άνοδος και πτώση των ελίτ», το οποίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κουκκίδα σε μετάφραση των Άννας Δούκουρη και Γιώργου Μερτίκα (Κεντρική διάθεση: Θεμιστοκλέους 37, Αθήνα)ΒΙΒΛΙΟελίτΆνοδος και πτώση των ελίτIssue: 1981Issue date: 10-08-2017Has video: Exclude from popular: 0