Η προπαγάνδα του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου

06:05 12/8/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

Όπως είδαμε στα προηγούμενα δημοσιεύματα, από την περίοδο που ακολούθησε το 1932 και μετά η χώρα βρισκόταν σε μιαν εκτεταμένη περίοδο πολιτικής και οικονομικής κρίσης, η οποία τελικά έγινε άλλοθι, μαζί με το πρόσχημα του κομμουνιστικού κινδύνου, ώστε να επιβληθεί το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936.

Συνέπεια της δικτατορίας ήταν η διακοπή της λειτουργίας της Βουλής και η κατάργηση όλων των πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων. Όλα αυτά φυσικά προς χάριν της σωτηρίας του έθνους! Το καθεστώς

προχώρησε άμεσα στις… απαραίτητες αλλαγές.

Οι άνθρωποι της δικτατορίας έδειξαν ιδιαίτερη εκτίμηση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, των οποίων απέκτησαν τον ολοκληρωτικό έλεγχο μέσω της σύστασης του υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού (ΥΤΤ), το οποίο λειτούργησε για την ακρίβεια ως υφυπουργείο Προπαγάνδας και Διαφώτισης.

Ο Μεταξάς δεν ήταν τυχαίος άνθρωπος, ούτε δίχως ικανότητες, όπως θέλουν να τον παρουσιάζουν μερικοί. Διέθετε πνευματική και ιδεολογική συγκρότηση και τις ιδεολογικές του πεποιθήσεις ανέλαβε να διαδώσει ο αρμόδιος υφυπουργός Θεολόγος Νικολούδης.

Ο Νικολούδης με δυο λόγια ανέλαβε την προώθηση της μεταξικής ιδεολογίας μέσα από ένα ιδιαιτέρα πολύπλοκο σύστημα υπηρεσιών. Σ’ αυτό πρωταρχικό ρόλο είχε η Ασφάλεια. Άμεση ήταν και η ανάγκη δημιουργίας μιας ικανής και αποτελεσματικής Επιτροπής Λογοκρισίας, η οποία θα στηριζόταν σε μια σειρά αναγκαστικών νομών που θα περιόριζε στα επιτρεπτά για το καθεστώς πλαίσια όλα τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Τότε αυτά περιορίζονταν στις εφημερίδες, το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο και το θέατρο.

Σε αυτό το πλαίσιο προχώρησε το φασιστικό καθέτως στη δημιουργία ενός Αρχείου Τύπου. Αυτό θα συγκέντρωνε τις κυβερνητικές οδηγίες και μάλιστα θα επιβράβευε κάθε δημοσιογράφο που θα συνέβαλλε στην «ομαλή» λειτουργία της μαζικής πληροφόρησης.

Στην προσπάθεια του καθεστώτος να αποκτήσει βάσεις στην κοινωνία, που ο Μεταξάς δεν διέθετε, δημιουργήθηκε η περίφημη Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, που γαλουχείτο με την καθεστωτική ιδεολογία. Στόχος ήταν η νεολαία να τεθεί κάτω από έναν ελεγχόμενο οργανισμό ο οποίος, μέσα από την κατάλληλη διαπαιδαγώγηση, θα γινόταν ο φορέας διάδοσης και υπεράσπισης της μεταξικής ιδεολογίας.

Ήδη οι μηχανισμοί προπαγάνδας και προβολής του ιδανικού ηγέτη είχαν διάδοση εκείνη την περίοδο σε κάθε λογής απολυταρχικά καθεστώτα που είχαν επιβληθεί προβάλλοντας ιδανικούς ηγέτες και χαρισματικές εξουσίες. Έτσι κι ο Μεταξάς διάλεξε από το πάνθεον του ολοκληρωτισμού διάφορες αμετροεπείς ιδιότητες όπως του «Σωτήρα του Έθνους», του «Πρώτου Αγρότη», του «Πρώτου Εργάτη», του «Αρχηγού όλων των Ελλήνων»…

4η Αυγούστου και Τύπος

Το απόγευμα της 4ης Αυγούστου αστυνομικές δυνάμεις εισέβαλαν στα γραφεία των εφημερίδων και στα τυπογραφεία διακόπτοντας τη διαδικασία έκδοσης των φύλλων της επόμενης μέρας.

Ταυτόχρονα, δεν παρέλειψαν να δώσουν εμπιστευτικές οδηγίες οι οποίες καθόριζαν το πλαίσιο λειτουργίας των εφημερίδων από εκεί και πέρα. Βασικότερη ήταν η οδηγία ότι απαγορευόταν στον Τύπο να δημοσιεύει οποιαδήποτε κριτική σε βάρος του καθεστώτος.

Αντίθετα, οι οδηγίες ξεκαθάριζαν ότι όλα τα έντυπα έπρεπε να εκθειάζουν τη νέα κυβέρνηση και να εξαίρουν τα επιτεύγματά της. Ο Μεταξάς, στην προσπάθειά του να προσεταιριστεί τους δημοσιογράφους και να τονίσει την ειλικρινή συμπαράστασή του, εμφανίστηκε ως δημοσιογράφος, όπως είχε κάνει και ο Γκαίμπελς τον Μάρτιο του ’43!

Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης, που εκείνη την εποχή εργαζόταν στο νεοσύστατο ΥΤΤ, σχολίασε τον ρόλο των δημοσιογραφικών οργάνων του καθεστώτος: «Μοίραζαν στις εφημερίδες τους λόγους των επισήμων ή των φίλων τους, με ακριβή προσδιορισμό της θέσης και του τρόπου που θα δημοσιεύονταν∙ εντολές για τα διάφορα σχόλια, ή το κύριο άρθρο, που γραφόταν τη νύχτα αδιάφορα και νυσταλέα».

4η Αυγούστου και ραδιόφωνο

Ο τρόπος με τον οποίον το καθεστώς χρησιμοποίησε το ραδιόφωνο, που αναδείχτηκε ως το προσωπικό προπαγανδιστικό εργαλείο του Μεταξά, είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα για το πώς μπορούν να συνδυαστούν οι ιδεολογικοί στόχοι και η πολιτική προπαγάνδα ενός καθεστώτος με την ψυχαγωγία.

Η σημασία του ραδιοφώνου ως προπαγανδιστικού μέσου που μπορούσε να ασκήσει μεγάλη επιρροή ήταν γνωστή στον Μεταξά, ο οποίος γνώριζε επίσης τις δυνατότητες που του προσέφερε για τη διάδοση της ιδεολογίας και της πολιτικής του γραμμής σε απομακρυσμένες περιοχές, χωρίς να είναι ο ίδιος υποχρεωμένος να παρίσταται.

Στα τέλη του ’37, με τον πομπό εγκατεστημένο στα Νέα Λιόσια και τους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου σε λειτουργία, η Ελλάδα είχε επιτέλους τον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό της και το καθεστώς ένα ακόμη μέσο προπαγάνδας στη διάθεσή του.

4η Αυγούστου και κινηματογράφος

Σύμφωνα με την πάγια τακτική όλων των ολοκληρωτικών καθεστώτων, εκτός από την επίβλεψη όλων των φάσεων της παραγωγής μιας ταινίας συνηθιζόταν να καλύπτουν παραγωγές όπου η ταινία θα πρόβαλλε την τέλεια κοινωνία που οικοδομούν οι δικτατορίες κάθε αποχρώσεως.

Να σημειώσουμε ότι το καθεστώς της 4ης Αυγούστου προφανώς ήλεγχε και καθοδηγούσε κάθε κινηματογραφική παραγωγή, το ίδιο ωστόσο δεν ενδιαφέρθηκε παρά μόνο για την παραγωγή επικαίρων που πρόβαλλαν στις αίθουσες τα τεράστια επιτεύγματα του καθεστώτος υπό τη φωτισμένη ηγεσία του Ι. Μεταξά.

Όπως αποδείχτηκε, αυτή η επιλογή του καθεστώτος ήταν εντυπωσιακά αποτελεσματική μιας και τα επίκαιρα (που σήμερα μας προσφέρουν πλούσιο κινηματογραφικό ιστορικό υλικό της εποχής) είχαν τεράστια επίδραση στο κοινό, πολύ μεγαλύτερη από αυτή μιας ολόκληρης κινηματογραφικής παραγωγής. Στα επίκαιρα τονίζονταν πρωτίστως η χαρισματική ηγεσία, η σχέση του Μεταξά με τη Μοναρχία και μια σειρά εθνικών ιδανικών.

4η Αυγούστου και θέατρο

Στις 25 Ιανουαρίου 1937 θεσπίστηκαν, με τον Αναγκαστικό Νόμο 446 «Περί θεάτρου», οι ρυθμίσεις που υπέβαλαν το θέατρο σε αυστηρή λογοκρισία.

Τα όρια της γελοιότητας της μεταξικής προπαγάνδας δοκιμάστηκαν έντονα και στο θέατρο, η λειτουργία του οποίου είχε τεθεί υπό τον απόλυτο έλεγχο του καθεστώτος. Αποκλειστικός στόχος κάθε θεατρικής παράστασης που λάμβανε άδεια να ανεβεί στη σκηνή ήταν η διάδοση των οραμάτων του Μεταξά που σχετίζονταν είτε με ένα «Νέο Ελληνικό Κράτος», είτε με την «Αναγέννηση της Ελλάδος», είτε με τη δημιουργία του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού», που θα ξεπερνούσε σε τελειότητα τον αρχαίο και τον βυζαντινό.

Σύσσωμος ο θεατρικός Τύπος της εποχής εκθείαζε τον ρόλο του Μεταξά (ο οποίος παρεμπιπτόντως ήταν ιδιαίτερα καλλιεργημένος και θεατρόφιλος) στην «αναβάθμιση» της θεατρικής τέχνης και ο κόσμος του θεάτρου εξέφραζε τη βαθιά ευγνωμοσύνη του στον «Μεγάλο Κυβερνήτη».

Παρ’ όλα αυτά, η αποτελεσματική προβολή της εικόνας του Μεταξά δεν υποδηλώνει απαραίτητα μιαν εξίσου επιτυχημένη αποδοχή της από τις μάζες.

Παρά τις προσπάθειες που κατέβαλε η προπαγάνδα του Μεταξά ώστε να παρουσιάσει μιαν εικόνα εθνικής ευφορίας, συναίνεσης και αποδοχής της πολιτικής γραμμής και των αρχών του καθεστώτος, η απήχησή της στην πλειοψηφία του ελληνικού λαού φαίνεται ότι ήταν πολύ λιγότερο θετική απ’ ό,τι το καθεστώς θα επιθυμούσε.

Διαβάστε επίσης:

Στόχος του ΣΥΡΙΖΑ ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο

Επίδειξη ισχύος από τον Μητσοτάκη – Μήνυμα προς όλες τις κατευθύνσεις οι «καρατομήσεις» Μηταράκη και Πατούλη

Η αλήθεια για την παραοικονομία