Η πτώση της Κεντροαριστεράς

07:50 13/4/2016 - Πηγή: Το Ποντικι

ΠΟΛΙΤΙΚΗΈντυπη Έκδοση

Τα αίτια για το κατρακύλισμα σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι λύσεις για επιβίωση κι ανάκαμψη

Αναζητήσεις λύσεων. Ζυμώσεις. Προβληματισμός. Η Κεντροαριστερά βρίσκεται σε ραγδαία πτώση σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σύμφωνα με εκτενή ανάλυση του περιοδικού «Economist», η καθοδική πορεία του ΠΑΣΟΚ, του κόμματος που για δεκαετίες κυριάρχησε στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας, αποτελεί προπομπό για τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα σε ολόκληρη την ήπειρο.

Ο «Economist» θεωρεί πως, όσον αφορά την πορεία της Κεντροαριστεράς στη Γηραιά Ήπειρο, η Ελλάδα της οικονομικής κρίσης μπορεί να αποτελεί, τελικά, την εικόνα της Ευρώπης σε... fast-forward. Αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «η Κεντροαριστερά σε ολόκληρη την Ευρώπη οδεύει προς ‘‘πασοκοποίηση’’ (Pasokification)». Η δημοφιλία των ευρωπαϊκών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση με πρωτοφανή τρόπο μεταπολεμικά. Πριν από μερικά χρόνια κάποιος θα μπορούσε να διασχίσει τεράστια κομμάτια της Ευρώπης χωρίς να περάσει από ούτε μια χώρα που να έχει δεξιά κυβέρνηση. Οι σοσιαλδημοκράτες ήταν επικεφαλής της Κομισιόν και συναγωνίζονταν για την πρωτοκαθεδρία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Όμως τελευταία, το ποσοστό των ψήφων που συγκεντρώνουν στις εκλογές έχει καταρρεύσει στα χαμηλότερα ποσοστά εδώ και 70 χρόνια! Μόνο πέρυσι, στις πέντε ευρωπαϊκές χώρες που είχαν εκλογές, οι σοσιαλδημοκράτες έχασαν την εξουσία στη Δανία, σημείωσαν τα χειρότερα ποσοστά τους σε Πολωνία, Φινλανδία και Ισπανία, ενώ έφτασαν μια ανάσα από το ναδίρ στη Βρετανία. Τα αποτελέσματα, εξάλλου, των δύο εκλογών του 2015 στην Ελλάδα βρήκαν το κάποτε κραταιό ΠΑΣΟΚ σε μονοψήφια νούμερα. Σε κάποια κράτη, βέβαια, η Κεντροαριστερά βρίσκεται στην κυβέρνηση. Όμως, όχι με τη δυναμική που είχε στο παρελθόν. Στη Γερμανία και την Ολλανδία ως μικρότερος κυβερνητικός εταίρος με ασαφή ιδεολογία, όπως και στο τιμόνι ασταθών κυβερνητικών συνασπισμών σε Αυστρία, Πορτογαλία, Σουηδία. Στη Γαλλία, εξάλλου, ο Φρανσουά Ολάντ σημειώνει ρεκόρ αντιδημοτικότητας. Στην Ιταλία, ο Ματέο Ρέντσι τα πάει καλύτερα, όμως το κόμμα του χάνει ψηφοφόρους.Πού πήγαν οι ψήφοι της Κεντροαριστεράς στην Ευρώπη; Σύμφωνα με τον «Economist», ένα μεγάλο ποσοστό αλιεύτηκε από λαϊκιστικά κόμματα με βασική σημαία είτε την εχθρικότητα κατά των αγορών είτε την εχθρικότητα προς τους μετανάστες είτε και τα δύο μαζί. Ένα άλλο κομμάτι πήγε στα «εναλλακτικά» κεντροαριστερά κόμματα, όπως οι Πράσινοι, αλλά και προς τον κεντροδεξιό και φιλελεύθερο χώρο, που επίσης ωφελήθηκαν. Και ένα, τέλος, σημαντικό ποσοστό ανήκει στο λεγόμενο κόμμα του καναπέ ή, αλλιώς, την αποχή. ΚρίσειςΗ Κεντροαριστερά στην Ευρώπη έχει περάσει κρίσεις και στο παρελθόν. Έπεσε σημαντικά στα τέλη ’80 - αρχές ’90, αλλά επανήλθε με πολιτικούς όπως ο Γκέρχαρντ Σρέντερ στη Γερμανία και ο Τόνι Μπλερ στη Βρετανία. Η «σχολή» τους θυσίασε λογικές όπως την υψηλή φορολόγηση κι επέλεξε έναν πιο κεντρώο «τρίτο δρόμο», με κοκτέιλ κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, λιγότερο άκαμπτη αγορά εργασίας και λειτουργικές δημόσιες υπηρεσίες, όλα χρηματοδοτούμενα από μια οικονομική ανάπτυξη. Το 1996, η συνολική εικόνα των σοσιαλδημοκρατών στην Ευρώπη ήταν καλύτερη από ποτέ. Όμως, με την οικονομική κρίση που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers η εμπιστοσύνη των ψηφοφόρων στα κεντροαριστερά κόμματα δέχτηκε τεράστιο πλήγμα. Αυτά τα κόμματα αντέδρασαν στην κρίση με μειώσεις και πολιτικές λιτότητας πρακτικά ίδιες με εκείνες των δεξιών κομμάτων. Την ίδια στιγμή, κόμματα της Δεξιάς, όπως για παράδειγμα των Χριστιανοδημοκρατών της Μέρκελ κ.ά., τσίμπησαν πολλά δημοφιλή στοιχεία αυτού του «τρίτου δρόμου» που κάποτε αποτελούσαν «καλούδια» της Κεντροαριστεράς, όπως τον κατώτατο μισθό, προνοιακά προγράμματα εργασίας και μείωσης της ανεργίας. Η ευρωκρίση χειροτέρεψε περαιτέρω τα πράγματα. Σε χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης η ιδέα της χαλάρωσης της λιτότητας εκλήφθηκε από πολλούς ψηφοφόρους ως τρόπος διάσωσης των χρεωμένων χωρών του Νότου με τα δικά τους χρήματα. Με συνέπεια οι επιλογές της Κεντροαριστεράς να είναι ιδιαίτερα περιορισμένες. Παράδειγμα ο Ολάντ, ο οποίος εκλέχθηκε το 2012 με σλόγκαν την αλλαγή και υποσχέσεις για τερματισμό της λιτότητας. Ο φόρος 75% στον πλούτο, όμως, απορρίφθηκε αφότου απέφερε πενιχρές εισπράξεις και φυγή κεφαλαίων από τη χώρα. Με τις αγορές να πιέζουν ασφυκτικά και υπό την απειλή η Γαλλία να καταταχθεί μελλοντικά στην ίδια υποβαθμισμένη κατηγορία με τον Νότο της Ευρώπης, ο Ολάντ μείωσε τη φορολόγηση των επιχειρήσεων και περιέκοψε τον προϋπολογισμό.Η Κεντροαριστερά σε κάθε χώρα αντιμετώπισε τις δικές της ιδιαίτερες συνθήκες και προβλήματα, που όμως δεν ερμηνεύουν εξ ολοκλήρου το μέγεθος και το εύρος της πτώσης της σχεδόν στο σύνολο της Ευρώπης. Πέρα, δηλαδή, από τις ιδιαιτερότητες των προβλημάτων της κάθε χώρας, υπάρχουν και δομικοί κοινοί λόγοι της μείωσης των ποσοστών των κομμάτων που την εκπροσωπούν στη Γηραιά Ήπειρο. Οι αιτίεςΤέσσερις θεωρείται ότι είναι οι κύριες αιτίες που η Κεντροαριστερά πλήττεται τόσο πολύ στην Ευρώπη. 1 Η επιτυχία της! Πολλοί από τους βασικούς στόχους των κεντροαριστερών κομμάτων έχουν ήδη επιτευχθεί. Πράγματα που ήταν κάποτε ζητούμενα, τώρα πια μοιάζουν δεδομένα. Οι δημόσιες υπηρεσίες, η κοινωνική ασφάλιση, οι συντάξεις έφτασαν με το πέρασμα των δεκαετιών να θεωρούνται τόσο ευρέως αποδεκτά κι αυτονόητα στην Ευρώπη, που να εκπροσωπούνται και από τα υπόλοιπα κόμματα, ειδικά της Κεντροδεξιάς. 2 Οι δομικές αλλαγές στην οικονομία. Οι οικονομίες των ευρωπαϊκών χωρών άλλαξαν, ειδικά μετά την είσοδο στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Με τρόπο που να καθιστούν πλέον τις πολιτικές πάνω στις οποίες είχε αρχικά χτιστεί η Κεντροαριστερά λιγότερο αποτελεσματικές. Η διακίνηση των αγαθών έχει γίνει πιο γρήγορη, πιο εύκολη και πιο φτηνή, το – συχνά υπερεθνικό – κεφάλαιο πιο ευκίνητο, έχουν προχωρήσει οι εμπορικές συμφωνίες, όπως και ο αυτοματισμός. Οι δουλειές είτε έχουν μετακομίσει σε χώρες του εξωτερικού είτε εξαφανίζονται. Οι συνδικαλιζόμενες μεγάλες βιομηχανίες της βιομηχανικής επανάστασης έχουν μειωθεί σε τεράστιο βαθμό. Έχει γίνει μια θεμελιώδης στροφή από τη βιομηχανοποίηση προς τις υπηρεσίες και από την κρατική ιδιοκτησία προς την ιδιωτική οικονομία. Με λίγα λόγια, η οικονομία άλλαξε, αλλά η Κεντροαριστερά δεν μπόρεσε να την ακολουθήσει και πολύ περισσότερο να την οδηγήσει.

3 Οι ψηφοφόροι δεν φοβούνται πια τα άκρα. Η πτώση του Σιδηρούν Παραπετάσματος το 1989 και η ενσωμάτωση χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στην Ε.Ε. είχε, εκτός όλων των άλλων, και την εξής επίδραση: Ώς τότε, η ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή περιοριζόταν από την Ιστορία. Υπήρχαν από τη μια οι μακάβριες αναμνήσεις του ναζισμού και από την άλλη η απειλή της Σοβιετικής Ένωσης. Μια γενιά αργότερα από την πτώση του τέως Ανατολικού Μπλοκ, τα κόμματα δεν περιορίζονται πια σε μια πεπατημένη. Υπάρχουν πλέον κόμματα που ανοιχτά αρθρώνουν ακροδεξιό, ξενοφοβικό ή αντιευρωπαϊκό λόγο και ο κόσμος δεν διστάζει να τα επιλέξει. Το πολιτικό φάσμα έχει διευρυνθεί. Πολιτικές απόψεις που παλιότερα θα ήταν υπερβολικά απαγορευτικές κι ακραίες, σήμερα υποστηρίζονται χωρίς δισταγμό ή ενοχές από σημαντικές μερίδες Ευρωπαίων πολιτών.

4 Ο κατακερματισμός των ομάδων που πάνω τους χτίστηκε η Κεντροαριστερά.Παντού στην Ευρώπη, οι σχετικές μελέτες δείχνουν ότι όλο και λιγότεροι ψηφοφόροι ανήκουν στην παραδοσιακή εργατική και μεσαία τάξη. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο γι’ αυτό. Η τρομερή συμπίεση της μεσαίας τάξης σε χώρες όπως η Ελλάδα, η αυξανόμενη ανεργία σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, οι τεκτονικές αλλαγές σε ολόκληρες «παραδοσιακές» επαγγελματικές τάξεις, οι νέες μορφές on demand εργασίας. Ακόμη και σε χώρες που δεν έχουν πληγεί τόσο από την οικονομική κρίση, οι αλλαγές της οικονομίας και των εργασιακών μοντέλων αναδιαμορφώνουν κι επηρεάζουν άμεσα τις κάποτε μεγάλες κι ομοιογενείς κοινωνικές - επαγγελματικές ομάδες. Για παράδειγμα στη Βρετανία, μελέτη που δημοσιοποιήθηκε από το BBC έδειξε ότι μόλις το 1/3 των ψηφοφόρων ανήκει στην κλασική εργατική και μέση τάξη. Οι υπόλοιποι είναι σε νέες, υβριδικές κατηγορίες, όπως «τεχνική μέση τάξη» και «εργαζόμενοι αναδυόμενων υπηρεσιών». Παράλληλα, οι νέοι ψηφοφόροι που μεγαλώνουν με τα social media τείνουν να δημιουργούν δικές τους πολιτικές ταυτότητες, παρά να δεσμεύονται στις παραδοσιακές «τάξεις». Δείχνουν να προτιμούν τα κινήματα, παρά τα κόμματα.Αυτή η αλλαγή αποτελεί πρόβλημα για όλα τα κόμματα, αλλά ακόμη σημαντικότερο για την Κεντροαριστερά. Η επιτυχία της εξαρτιόταν από το να πείθει την εργατική και μέση τάξη πως όλοι ήθελαν τα ίδια πράγματα. Σήμερα η διαφοροποίηση συμφερόντων, η παρακμή της βαριάς βιομηχανίας και τα νέα δεδομένα στην εργασία διευρύνουν τις διαφορές μέσα στις κοινωνίες. Οι επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες με την παλιά τους μορφή δεν υπάρχουν πια. Κατακερματίστηκαν. Καινούργια και παλιότερα κόμματα προσπαθούν να αλιεύσουν ψηφοφόρους, τους οποίους η στριμωγμένη από τις συνθήκες Κεντροαριστερά δεν μπορεί πια να προσελκύσει. Στην Ολλανδία, το κεντροαριστερό PVDA έχει πέσει από το 25% στις εκλογές του 2012 σε κάτω από 10% σήμερα. Στις περισσότερες μεγάλες πόλεις οι υποστηρικτές του στράφηκαν στο D66, ένα φιλελεύθερο κόμμα αυτοαπασχολούμενων και επαγγελματιών, όπως και στους Πράσινους. Οι ψηφοφόροι του στις πιο εργατικές περιοχές, όπως το Ρότερνταμ, προτίμησαν το Κόμμα για την Ελευθερία του ακροδεξιού λαϊκιστή Γκερτ Βίλντερς. Τα πράγματα, εξάλλου, που ελκύουν ψηφοφόρους στη Σοσιαλδημοκρατία προσφέρονται και από άλλους χώρους, επισημαίνει ο «Economist»: «Όπως οι ‘‘κεντρώες’’ πολιτικές της Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία, με τη μείωση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης και τον κατώτατο μισθό. Συναντώνται επίσης και όταν αριστερά κόμματα βλέπουν ότι πλησιάζουν ή και κατακτούν την εξουσία. Π.χ. ο ΣΥΡΙΖΑ, που μετατοπίστηκε δεξιότερα λόγω πραγματικότητας. Αλλά και στην Ισπανία, το Podemos έχει μετριάσει τις πολιτικές του στις πρόσφατες συζητήσεις για συνασπισμό με το κεντροαριστερό PSOE». Υποδεέστεροι παίκτεςΑυτά που παραδοσιακά αποτελούσαν προνομιακό χώρο της Kεντροαριστεράς σήμερα διαφημίζονται ακόμα κι από ακροδεξιά - εθνικιστικά κόμματα, όπως το FPO της Αυστρίας, που πλασάρει ως πραμάτεια του ένα εκτεταμένο πρόγραμμα στέγασης. Μάλιστα στις προεδρικές εκλογές που θα γίνουν στις 24.4 αναμένεται να ξεπεράσει σε ποσοστά το κόμμα των Σοσιαλδημοκρατών, που συγκυβερνά. Αν συνεχίσουν στην τροχιά που ήδη βρίσκονται, τα κεντροαριστερά κόμματα θα καταλήξουν όπως οι Πράσινοι σήμερα. Υποδεέστεροι παίκτες με περιορισμένο ρόλο ή βοηθητικοί εταίροι σε συνασπισμούς. Οι οποίοι συνασπισμοί συχνά είναι με κόμματα της Κεντροδεξιάς, με τις διαχωριστικές γραμμές μεταξύ τους όλο και πιο δυσδιάκριτες. Παρά ταύτα, τα κεντροδεξιά κόμματα δεν μετρούν αντίστοιχες απώλειες μακροπρόθεσμα. Όμως ακόμη και στη σημερινή Ευρώπη υπάρχουν κεντροαριστεροί πολιτικοί που και βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας και παραμένουν σχετικά λαοφιλείς. Ο περιπτώσεις τους προσφέρουν τρία μαθήματα:◆ Πρώτον, η ανανέωση δεν ξεκινά με τις εθνικές κυβερνήσεις. Αντίθετα, οι περιφερειακές και δημαρχιακές θέσεις προσφέρουν τις ευκαιρίες για επίδειξη φρέσκων ιδεών και πραγματισμού που χρειάζονται οι σοσιαλδημοκράτες για να διεκδικήσουν ύστερα νίκες και σε εθνικό επίπεδο. Π.χ. στο Μάντσεστερ της Αγγλίας οι Εργατικοί παραμένουν κυρίαρχοι στη δημαρχία ακολουθώντας δυναμικές πολιτικές που επικεντρώνουν σε οτιδήποτε δουλεύει καλύτερα για τα προβλήματα της πόλης.◆ Δεύτερον, ένας πολιτικός που ο κόσμος συμπαθεί ή και εμπιστεύεται, ειδικά κι εκτός των ψηφοφόρων του κόμματος, παραμένει δυνατό χαρτί. Από τους πιο αξιόπιστους και ευρέως αποδεκτούς σοσιαλδημοκράτες στην Ευρώπη είναι ο Εμανουέλ Μακρόν, υπουργός Οικονομίας στη Γαλλία, και ο Τζόζεφ Μουσκάτ, πρωθυπουργός της Μάλτας. Οι Ευρωπαίοι σοσιαλδημοκράτες επιχειρούν τελευταία να πάρουν μαθήματα από τους συναδέλφους τους στις ΗΠΑ, που έχουν αποφύγει την παρακμή χτίζοντας ευρύτερους συνασπισμούς σαν αυτόν που εξέλεξε δύο φορές τον Ομπάμα και περιλάμβανε από αστούς μέχρι εργάτες. Προς αυτό τον σκοπό, μάλιστα, ο Ρέντσι πρόκειται να συμμετάσχει σε μια πρωτοβουλία στην Ουάσιγκτον με σκοπό την ανανέωση κι ενδυνάμωση της Κεντροαριστεράς παγκοσμίως.◆ Τρίτον, για να πείσει η Κεντροαριστερά τους ψηφοφόρους ότι τα συμφέροντά τους θα εξυπηρετούνται καλύτερα από μια κεντροαριστερή κυβέρνηση θα πρέπει να υιοθετήσει πολιτικές που φέρνουν αποτελέσματα στη σημερινή πραγματικότητα και συνθήκες. Στη Γαλλία, ο Μακρόν υποστήριξε ένα πιο εξατομικευμένο εργασιακό πακέτο (παροχές, εισφορές κ.λπ.) που θα αποδίδει καλύτερα σε μια πιο ρευστή αγορά εργασίας. Στις σκανδιναβικές χώρες, η Κεντροαριστερά προτείνει προγράμματα επανεκπαίδευσης για ανεύρεση καλύτερης εργασίας και λύσεις για τη φροντίδα των ηλικιωμένων και των παιδιών. Τέτοιες ιδέες προσφέρουν μεγαλύτερη ελπίδα στην Κεντροαριστερά από το να προσπαθεί να ξεπεράσει σε υποσχέσεις τους λαϊκιστές ή να αναμοχλεύει παρωχημένες πολιτικές που δούλευαν τη δεκαετία του ’70. Στη ΜάλταΊσως αυτή τη στιγμή το πιο επιτυχημένο παράδειγμα Κεντροαριστεράς στην Ευρώπη να βρίσκεται στη «μικρή» Μάλτα. Εκεί το Εργατικό Κόμμα ήταν επί 15 χρόνια στην αντιπολίτευση, συγκεντρώνοντας τις ψήφους της εργατικής τάξης, αλλά χωρίς να καταφέρνει να κερδίσει τη μεσαία τάξη. Μετά το 2008, οι Εργατικοί παράτησαν τον ευρωσκεπτικισμό κι επικέντρωσαν στην εκπαίδευση και στην καταπολέμηση της ανεργίας, ειδικότερα των γυναικών. Έγιναν κυβέρνηση το 2013 και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να βρίσκονται μπροστά στις δημοσκοπήσεις. Ο πρωθυπουργός Μουσκάτ δηλώνει: «Εμείς λέμε ότι η αγορά δεν είναι κάτι κακό, αλλά χρειάζεται ρύθμιση. Η κυβέρνηση πρέπει να την αφήσει στον ιδιωτικό τομέα και να επεμβαίνει όπου υπάρχουν αποτυχίες και κοινωνικά θέματα. Ο καλύτερος τρόπος για επενδύσεις είναι να δώσουμε κίνητρα στον ιδιωτικό τομέα, όχι να τον ανταγωνιζόμαστε. Δεν κάναμε το λάθος να πούμε ότι θέλουμε να αλλάξουμε τα πράγματα για να γυρίσουμε εκεί που ήμασταν κάποτε. Είπαμε ότι ο κόσμος άλλαξε και χρειαζόμαστε κάτι διαφορετικό». Σε ολόκληρη την Ευρώπη τα πράγματα είναι δύσκολα για την Κεντροαριστερά της επόμενης μέρας. Για να επιβιώσουν τα κόμματα που την εκπροσωπούν θα πρέπει να προσελκύσουν ένα κατακερματισμένο και λιγότερο συναισθηματικό εκλογικό σώμα. Καλούνται να συνδυάσουν την ανταγωνιστικότητα με την κοινωνική δικαιοσύνη αλλά και εξειδικευμένες «φρέσκες»προτάσεις, αξιοπιστία και πειθώ. Δεν «καβαλάνε» πια το κύμα της Ιστορίας, συχνά κολυμπούν ενάντια στο κύμα των σημερινών συνθηκών. Και η πρόκληση είναι να βρουν το δικό τους «νέο» στίγμα.κεντροαριστερά«Economist»οικονομική κρίσηIssue: 1911Issue date: 07-04-2016Has video: