Ιουλιανά: Το γενικό πλαίσιο

08:17 18/7/2020 - Πηγή: Το Ποντικι

ΕΛΛAΔΑΈντυπη Έκδοση

Μέρος Πρώτο

Το γενικότερο κλίμα που επικρατούσε στη χώρα πριν από τα θλιβερά και τόσο επιζήμια Ιουλιανά, χαρακτηριζόταν από την έντονη ανάγκη να ξεφύγει η κοινωνία από τις συνέπειες της εμφύλιας διαμάχης, πράγμα που ύστερα από τόσες δεκαετίες αποτελεί ακόμα και στις μέρες μας ζητούμενο. Αυτή η θλιβερή κατάσταση κρατά δέσμιο το πολιτικό σύστημα και τη χώρα αιχμάλωτη σε ένα ξεπερασμένο μοντέλο πολιτικής αντιπαράθεσης.
Στη δεκαετία του ’50, το πολιτικό σύστημα προσπάθησε να ανταποκριθεί στην οικονομική ανάπτυξη που συντελέστηκε σε σχετικά σύντομο

χρονικό διάστημα. Έτσι, οι ευκαιρίες κοινωνικής και οικονομικής εξέλιξης με την αναδιανομή των εισοδημάτων που ακολούθησε, δημιούργησαν συνθήκες ανανέωσης του πολιτικού συστήματος το οποίο δεν μπορούσε, εγκλωβισμένο στις αγκυλώσεις του, να παρακολουθήσει τις εξελίξεις. Σε γενικές γραμμές, αυτή την ανάγκη ανανέωσης κλήθηκε κατά κύριο λόγο να εκφράσει το κόμμα της Ενώσεως Κέντρου που, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, εγκαινίασε την πολιτική του Ανένδοτου, καταφέρνοντας να εμπνεύσει ένα μεγάλο και δυναμικό κομμάτι της κοινωνίας που ήθελε να απαλλαγεί πια από την «εθνικοφροσύνη» της Δεξιάς, η οποία άρχισε να απαξιώνεται ήδη και μέσα από την αντιπαράθεση των πρωταγωνιστών του Ψυχρού Πολέμου.

Εσωτερική πολιτική
Στα δύσκολα ζητήματα της εξωτερικής πολιτικής, η Ένωση Κέντρου δεν διαφοροποιείτο σημαντικά από την πολιτική της ΕΡΕ. Δεν έθεσε θέμα απεμπλοκής από το ΝΑΤΟ, ζητούσε περισσότερες εγγυήσεις για την προστασία των βόρειων συνόρων της χώρας και επιζητούσε πιο ισορροπημένες σχέσεις με τις ΗΠΑ. Η εξωτερική πολιτική της Ενώσεως Κέντρου αποτυπωνόταν στη δήλωση του Γεωργίου Παπανδρέου ότι «η Ιστορία και η Γεωγραφία» έχουν τοποθετήσει τη χώρα στον δυτικό κόσμο. Σε σχέση με τις προηγούμενες κυβερνήσεις της Δεξιάς ο Παπανδρέου επεδίωξε μια περισσότερο ισότιμη σχέση με την Ατλαντική Συμμαχία, που ερχόταν σε αντίθεση με την υπερβολική ευθυγράμμιση των προκατόχων συντηρητικών κυβερνήσεων. Σταθερή έμενε και η πεποίθησή του για τον από βορρά κίνδυνο. Αυτό που τον διαφοροποιούσε επίσης στην εξωτερική πολιτική του, ήταν ότι θεωρούσε πως έπρεπε να δοθεί έμφαση στην εμπέδωση φιλικών σχέσεων με το ανατολικό μπλοκ, πράγμα που ήταν σωστό στο πλαίσιο της προσαρμογής της εξωτερικής πολιτικής στο γενικότερο κλίμα της εδραιούμενης ύφεσης στην Ευρώπη.

Κυπριακό
Κατά την ίδια περίοδο, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν ιδιαίτερα τεταμένες εξαιτίας του Κυπριακού. Το 1964, οι δυο χώρες λίγο έλειψε να οδηγηθούν σε σύρραξη. Αφορμή υπήρξε η μάλλον άστοχη εκ μέρους της ελληνοκυπριακής πλευράς ενέργεια να προχωρήσει στην αναθεώρηση του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας ώστε να περιοριστεί το δικαίωμα αρνησικυρίας που διέθεταν οι Τουρκοκύπριοι, πράγμα που οδήγησε σε ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των δυο κοινοτήτων. Η τουρκοκυπριακή πλευρά τότε βρήκε την ευκαιρία να προωθήσει την ιδέα της de facto διχοτόμησης του νησιού. Αυτό είχε ακόμα μια δυσάρεστη συνέπεια γιατί το Κυπριακό, από ζήτημα που αφορούσε μια βρετανική αποικία, άρα ήταν ενταγμένο στην ευρύτερη δυτική συμμαχία, μετετράπη σε υπόθεση δυο αντίπαλων κόσμων. Συγκεκριμένα, προκάλεσε την ανησυχία των ΗΠΑ καθώς η σοβιετική πλευρά θα μπορούσε να επωφεληθεί από την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε στο νησί για να ενισχύσει τη θέση της. Αυτό βασιζόταν πάνω στη λογική ότι η σύγκρουση Ελλάδας - Τουρκίας αποδυνάμωνε τη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτή η εξέλιξη του Κυπριακού ζητήματος είχε ως συνέπεια να είναι η Ελλάδα η μόνη χώρα που δεν επωφελήθηκε από την ύφεση στις διεθνείς σχέσεις. Κυρίως, αυτό αποτυπώθηκε στο γεγονός ότι η χώρα εξακολουθούσε να δαπανά πολύ μεγαλύτερα ποσά για εξοπλισμούς από ό,τι επέτρεπαν οι δυνατότητές της. Όπως είναι φυσικό, αυτό περιόριζε την οικονομική ανάπτυξη σε άλλους, πιο ζωτικούς τομείς για την οικονομία.

Τα προβλήματα της Ένωσης Κέντρου
Ένα από τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο Παπανδρέου, ήταν ότι το κόμμα του έδειχνε να είναι περισσότερο αποτέλεσμα ενός ευκαιριακού σχηματισμού παρά ενός οργανωμένου και συμπαγούς κινήματος. Πράγμα που δεν άργησε να αποδειχτεί περίτρανα με τις συχνές συγκρούσεις των στελεχών του για μια σειρά ζητημάτων. Εδώ να σημειώσουμε ότι ο Γ. Παπανδρέου φέρει ως ηγέτης του κόμματος προσωπική ευθύνη μιας κι από ό,τι αποδείχθηκε, δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει αυτά τα προβλήματα συνοχής του κόμματός του αποτελεσματικά, ούτε επίσης να προσδώσει στο κόμμα σαφή χαρακτήρα. Να σημειώσουμε, ωστόσο, ότι οι πάντα ενδιάμεσοι πολιτικοί συνασπισμοί που δεν βασίζονται στον ιδεολογικό φανατισμό Δεξιάς - Αριστεράς διακρίνονταν πάντα από προβλήματα συνοχής, καθώς ο μετριοπαθής τους χαρακτήρας ήταν ευμετάβλητος και επιρρεπής σε αποσχίσεις.

Οι εκλογές του 1963
Στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963, το κόμμα της Ενώσεως Κέντρου ήρθε πρώτο λαμβάνοντας το 42,4% έναντι του κόμματος της ΕΡΕ που έλαβε το 39,4% των ψήφων. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό έλαβε η ΕΔΑ συγκεντρώνοντας το 14,3% των ψήφων. Το εκλογικό αποτέλεσμα, όπως κι αν το διάβαζε κανείς, είχε ένα σαφές μήνυμα. Το εκλογικό σώμα επιθυμούσε συναίνεση και συνεργασίες. Το κλίμα της εποχής, ωστόσο, καθιστούσε σχεδόν αδύνατη κάθε είδους συνεργασία. Έτσι, έμενε ως μόνη λύση ο κομματισμός και οι πολιτικές διαβουλεύσεις και ίντριγκες. Η συνεργασία του Κέντρου αποκλειόταν διακριτά τόσο με τη Δεξιά όσο και με την ΕΔΑ. Ο βασιλιάς, ωστόσο, έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Γ. Παπανδρέου, η οποία έτυχε ψήφου εμπιστοσύνης από την ΕΔΑ, πράγμα που δημιούργησε μεγάλες αντιδράσεις στους εθνικόφρονες. Ο Παπανδρέου, που δεν ήθελε να είναι δέσμιος μιας αμφίβολης υποστήριξης από την ΕΔΑ, δεν αποδέχτηκε τη στήριξη της Αριστεράς, ωστόσο φρόντισε να παραμείνει στην εξουσία για πενήντα μέρες επιδιώκοντας να διευρύνει την εκλογική του βάση. Το διάστημα έως την προκήρυξη των νέων εκλογών που ορίστηκαν για τις 16 Φεβρουαρίου 1964, ο Παπανδρέου φρόντισε να το αξιοποιήσει με μια σειρά ενεργειών, μια εκ των οποίων ήταν να προσεταιριστεί το Παλάτι παραχωρώντας του σημαντικές αρμοδιότητες στον έλεγχο του στρατού.