Ηροδότου Αλικαρνησσέος «ιστορίης απόδεξις»

06:15 9/12/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

Η Ιστορία είναι πλασμένη από μύθους που διαμορφώθηκαν από την πραγματικότητα. Έτσι θα λέγαμε ότι η Ιστορία ως επιστήμη βρήκε τον δρόμο της πολύ γρήγορα και μάλιστα σαν συνέχεια της ποίησης, που μέσα από την προφορική παράδοση εξυμνούσε αξιοσημείωτα γεγονότα και πρόσωπα. Με την ιδιαίτερη οξύνοια που διέκρινε τον Κικέρωνα, ο Ηρόδοτος χαρακτηρίστηκε «πατέρας της Ιστορίας», χαρακτηρισμός που έμεινε αναλλοίωτος στους αιώνες.

Ο Ηρόδοτος γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό από εύπορη και φιλομαθή οικογένεια και ανατράφηκε σ’ ένα περιβάλλον που καλλιεργούσε τον σεβασμό απέναντι στον Όμηρο αλλά και στην

παράδοση, όπως αυτή αποτυπωνόταν στους παλιούς θρύλους.

«Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό εκθέτει εδώ τις έρευνές του, για να μη σβήσει ο χρόνος τις πράξεις των ανθρώπων και τα μεγάλα και θαυμαστά έργα, τόσο των Ελλήνων όσο και των βαρβάρων, να μη λησμονηθούν, και ιδίως η αιτία που τους έφερε αντιμέτωπους» 

μτφρ. Άγγ. Βλάχου

Είναι εντυπωσιακό το πώς μέσα σε μια πρόταση ορίζεται η ιστορία σαν ένα έργο που προορίζεται να διασώσει τα πεπραγμένα των ανθρώπων από τη λήθη. Αυτό όμως που ξεπερνά κάθε λογική είναι ότι ο Ηρόδοτος διαβάζεται ανελλιπώς έως τις μέρες μας, ακούραστα και αδιάλειπτα, ότι ανακαλύπτεται διαρκώς, ότι παραμένει το πιο ζωντανό και επίκαιρο μάθημα στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Η Ιστορία του έχει ένα μεγάλο θέμα: την εισβολή ενός τεράστιου και πολυεθνικού (πολύγλωσσου) στρατού στην Ελλάδα υπό την ηγεσία του Πέρση Μεγάλου Βασιλιά της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας τού τότε κόσμου. Στο μεταξύ, δεν θα παραλείψει να μας διηγηθεί το πώς οι Πέρσες υπό την ηγεσία του Κύρου του Μεγάλου, πριν διαβούν τον Ελλήσποντο, κατέκτησαν την κυρίαρχη θέση τους στην Ασία. Με δυο λόγια, θέμα και κύριος άξονας του έργου του είναι οι πόλεμοι Ελλήνων και Περσών που αρχίζουν το 494 π.Χ. με την κατάπνιξη της Ιωνικής Επανάστασης (ναυμαχία της Λάδης) και τελειώνουν το 479 π.Χ. με την κατάληψη του περσικού φρουρίου της Σηστού, στη Θρακική χερσόνησο του Ελλήσποντου, από τους Έλληνες.

Ο Ηρόδοτος δεν έδωσε τίτλο στο έργο του. Στο προοίμιό του χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό «Ιστορίης Απόδεξις». Στους Αλεξανδρινούς φιλόλογους αποδίδεται η διαίρεση του έργου του σε εννέα μέρη, το κάθε ένα από τα οποία φέρει το όνομα μιας μούσας. Όπως συμπεραίνουν οι σύγχρονοι ιστορικοί, οι περσικές εκστρατείες κατά της Ελλάδας σαφώς υπήρξαν καθοριστικά γεγονότα για τη μετέπειτα εξέλιξη της ανθρωπότητας. Φανταστείτε τον κόσμο δίχως την καταλυτική εμπειρία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας σε όλους τους τομείς. Ο Ηρόδοτος έρχεται να μας διηγηθεί, μετά τον Όμηρο, έναν μεγάλο πόλεμο. Εδώ τον ποιητικό λόγο τον αντικαθιστά ο πεζός ανεπιτήδευτος λόγος του Ηρόδοτου που οι κατοπινοί του επαινούν για «την ηδονήν, χάριν, πειθώ, γλυκύτητα, το ιλαρόν και αυτοφυές» της διήγησής του. Ο Αθήναιος τον προσονομάζει «Μελίγηρυν». Παρόλο που η επίδραση του Ομήρου στο έργο του Ηροδότου είναι εμφανής, εντούτοις στη διήγησή του ο Ηρόδοτος δεν αναμιγνύει τον πεζό και τον ποιητικό λόγο.

Όπως και ο Όμηρος στον Τρωικό Πόλεμο δεν αφήνει περιθώρια μεροληψίας υπέρ των Ελλήνων, αλλά αφήνει τους ακροατές του και κατοπινούς αναγνώστες του να συμπάσχουν και με τους Τρώες, έτσι κι ο Ηρόδοτος, που έτρεφε τεράστιο σεβασμό στο ομηρικό έργο, ξεκαθαρίζει με σαφήνεια ότι θα καταγράψει τα μεγάλα έργα των Ελλήνων αλλά και των βαρβάρων. Όπως εύστοχα παρατηρεί ο Τζον Μπάροου, κορυφαίος Βρετανός στοχαστής ιστορικός: «Μάταια θα αναζητούσαμε μια τέτοια αμεροληψία στα αρχεία της Αιγύπτου και της Βαβυλώνας»…

Όπως φαίνεται, ο Ηρόδοτος πρέπει να μιλούσε μόνο ελληνικά, καθώς στα διάφορα ταξίδια του συνήθιζε να χρησιμοποιεί διερμηνείς. Σίγουρα, ήταν ο πλέον κοσμοπολίτης συγγραφέας της εποχής του, καθώς, ανεξάρτητα από το εύρος των ταξιδιών του, που αμφισβητείται από κάποιους, είχε γεννηθεί σε μια περίοδο πνευματικής ακμής, σε μια περιοχή όριο των δύο μεγάλων πολιτισμών της εποχής του. Ο Ηρόδοτος συνέγραψε την Ιστορία του όντας στο κέντρο του τότε κόσμου. Είναι προφανές ότι γράφει πιο ρεαλιστικά για τα γεγονότα των οποίων υπήρξε σύγχρονος και συμβαίνουν στον ελληνικό κόσμο που γνωρίζει καλύτερα και μιλά τη γλώσσα του. Εδώ ο Ηρόδοτος πατά γερά στον ρεαλισμό. Ταυτόχρονα, λόγω του ασίγαστου ενδιαφέροντός του για τους αρχαίους πολιτισμούς, στις εκτενείς γεωγραφικές και εθνογραφικές επισκοπήσεις, οι διηγήσεις του αποκτούν ψυχαγωγικό χαρακτήρα χάρη στην περιέργειά του να σκαλίζει τα ήθη και έθιμα των διαφόρων λαών και να ψαχουλεύει την ανθρωπινή φύση σε όλες τις όψεις των πολιτισμικών της ταυτοτήτων. Ο Ηρόδοτος, εκτός από ιστορικός, ήταν και ανθρωπολόγος, εθνογράφος και γεωγράφος. Όλα όσα πρέπει να είναι ένας ολοκληρωμένος ιστορικός. Στην Ιστορία του απολαμβάνουμε διάφορες αναφορές από τα ταξίδια του, όπου συνομιλούσε με τους ντόπιους, ενώ είχε δικούς του πληροφοριοδότες σε κάθε τόπο για να συλλέγει πληροφορίες που θεωρούσε αξιομνημόνευτες.

Είναι φυσικό από το έργο του να απουσιάζουν οι παραπομπές σε γραπτά τεκμήρια, αν και πάλι αρκετές αναφορές του σε διάφορα μνημεία και αναθηματικές στήλες σε ναούς επιβεβαιώθηκαν.

Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι δεν υπάρχουν προγενέστεροι συγγραφείς ή ανθολόγοι ιστορικών γεγονότων. Απ’ ό,τι διασώθηκε, ο πιο σημαντικός πρόδρομός του υπήρξε ο Εκαταίος ο Μιλήσιος, που ήταν γεωγράφος, μυθογράφος και εθνογράφος της Μεσογείου και των γύρω της χωρών.

Με τον Ηρόδοτο ξεκινά η αμιγώς ιστορική αφήγηση. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι ο ελληνόφωνος κόσμος εκείνης της εποχής ήταν ιδιαίτερα μορφωμένος, παρόλο που η παιδεία του βασιζόταν κυρίως στην προφορική παράδοση. Ο Ηρόδοτος λαμβάνει σοβαρά υπόψη του την πίστη των ανθρώπων της εποχής του, τους οιωνούς, τους χρησμούς, τα προφητικά όνειρα, έχοντας ταυτόχρονα συνείδηση της βαρύτητάς τους. Ο ίδιος το είχε ξεκαθαρίσει ότι στην Ιστορία του θα περιλάμβανε και αυτές στις οποίες δεν θα έδινε καμιά πίστη. Γι’ αυτό το έργο του είναι εκλεπτυσμένο και πολύτιμο. Θεωρούσε καθήκον του να αναφέρει αυτά που του έλεγαν οι άνθρωποι, ενώ ταυτόχρονα δεν άφηνε καμιά αμφιβολία για το ποια ήταν η δική του άποψη.

Ο Ηρόδοτος είναι ο ιστορικός που θα αποτελέσει το απόλυτο πρότυπο για τους μεταγενέστερους. Πέρα από τις άπειρες πληροφορίες που μας παρέχει, το έργο του, που και μόνο αυτό αποτελεί ένα διαχρονικό μοναδικό τεκμήριο, είναι αυτό που κατέγραψε το έπος της διάσωσης της Ελλάδας – τη διάσωση της ελευθερίας από την απειλή του αυτοκρατορικού δεσποτισμού. Το έργο του τελειώνει με τον ελληνικό θρίαμβο και την Αθήνα, την κυρίαρχη πόλη στην οποία θα επιτευχθεί το θαύμα του 5ου αιώνα, παραδίδοντας στη σκυτάλη στον διάδοχό του, τον Θουκυδίδη, του οποίου το έργο θα αρχίσει μισό αιώνα αργότερα!

Διαβάστε επίσης:

Η γη της Χαναάν ως όραμα της Επαγγελίας – Μέρος Τέταρτο: Η πορεία προς το Ολοκαύτωμα

Η γη της Χαναάν ως όραμα της Επαγγελίας – Μέρος Τρίτο: Η συκοφαντία του αίματος

Αφιέρωμα: Η γη της Χαναάν ως όραμα της επαγγελίας! Μέρος Δεύτερο: Οι ρίζες του αντισημιτισμού