Κλιμάκωση της έντασης στη Μέση Ανατολή

06:05 25/4/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Το τελευταίο δεκαπενθήμερο στη Μέση Ανατολή καταγράφεται σημαντική στρατιωτική και διπλωματική δραστηριότητα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται σε ένταση και να επεκτείνεται η πολυμέτωπη συγκρουσιακή κατάσταση. Αντίθετα έχουν τελματώσει οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς για τη συμφωνία προσωρινής κατάπαυσης του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας και την απελευθέρωση των ομήρων.

Ατέρμονες συγκρούσεις στα ισραηλινο-λιβανικά σύνορα

Στο βόρειο

Ισραήλ η Χεζμπολάχ συνεχίζει να εκτοξεύει ρουκέτες προς τις παραμεθόριες εβραϊκές κοινότητες και να στοχοποιεί τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις της 91ης Μεραρχίας των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων (Israeli Defence Forces – IDF), η οποία είναι υπεύθυνη για την ασφάλεια των βόρειων συνόρων με τον Λίβανο.

Μάλιστα πρόσφατα, συνεργαζόμενη με την ισραηλινή αστυνομία, τις δυνάμεις έρευνας και διάσωσης και την ισραηλινή πολεμική αεροπορία, διεξήγαγε μια μεγάλης κλίμακας άσκηση επικεντρωμένη σε διάφορα σενάρια, που θα μπορούσαν να εξελιχθούν το επόμενο χρονικό διάστημα. Γενικά, δίνεται η εντύπωση ότι οι IDF και η Χεζμπολάχ προετοιμάζονται πυρετωδώς για μια παρατεταμένη σύγκρουση το επόμενο χρονικό διάστημα.

Να σημειώσουμε ότι, μετά την 8η Οκτωβρίου 2023, το Ισραήλ έχει εκκενώσει περίπου 80.000 Ισραηλινούς κατοίκους από τη συνοριακή περιοχή, ενώ μέχρι στιγμής υπολογίζεται ότι οι IDF έχουν καταστρέψει ολοσχερώς 1.500 και μερικώς 5.000 κατοικίες του νοτίου Λιβάνου.

Εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Λωρίδα της Γάζας

Στη βόρεια Λωρίδα της Γάζας (πλησίον της Μπέιτ Χανούν) παλαιστινιακές πολιτοφυλακές πραγματοποίησαν πλήθος επιθέσεων κατά των IDF, με ελεύθερους σκοπευτές, καθώς και εκτοξεύσεις ρουκετών και όλμων. Αυτές οι επιθέσεις καταδεικνύουν ότι πυρήνες των ένοπλων παλαιστινιακών οργανώσεων παραμένουν ανεπτυγμένοι στην περιοχή, γεγονός που δημιουργεί ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα των μέχρι σήμερα χερσαίων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων των IDF και την πιθανή διάρκειά τους.

Αυτή η εκτίμηση δημοσιεύθηκε και από τη «Wall Street Journal», που αναφέρει, σύμφωνα με Ισραηλινό αξιωματούχο άμυνας, ότι υπάρχουν αρκετές χιλιάδες Παλαιστίνιοι μαχητές οι οποίοι παραμένουν ανεπτυγμένοι στη βόρεια Λωρίδα της Γάζας.

Σχεδόν ανάλογη εκτιμάται η παρουσία και η δραστηριότητα ένοπλων Παλαιστίνιων και στην κεντρική Λωρίδα της Γάζας, όπου η Ταξιαρχία Nahal της 162ης Μεραρχίας, με τη συνδρομή της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας, διεξήγαγε ευρεία εκκαθαριστική επιχείρηση. Επιπρόσθετα τις προηγούμενες ημέρες, στην ίδια περιοχή, οι Ταξιαρχίες των Μαρτύρων του Αλ Άκσα βομβάρδισαν τις ισραηλινές δυνάμεις. Μάλιστα, λόγω των συγκρούσεων, οι αποστολές βοήθειας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στις νοσοκομειακές εγκαταστάσεις της βόρειας Γάζας καθυστέρησαν σημαντικά να πραγματοποιηθούν.

Στη νότια Λωρίδα της Γάζας ο ισραηλινός στρατός προετοιμάζεται για τη διεξαγωγή των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στη Ράφα προκειμένου να εξουδετερώσει το τελευταίο σημαντικό προπύργιο της Χαμάς. Σύμφωνα με τις ισραηλινές στρατιωτικές υπηρεσίες πληροφοριών στη Ράφα είναι ανεπτυγμένα και επιχειρούν τα τελευταία τέσσερα από τα συνολικά 24 τάγματα της Χαμάς και πιθανώς εκεί κρατούνται οι περισσότεροι από τους εναπομείναντες εν ζωή Ισραηλινούς ομήρους.

Αιγύπτιοι αξιωματούχοι, που ενημερώθηκαν για τα ισραηλινά σχέδια, ανέφεραν ότι η επιχείρηση στη Ράφα θα διαρκέσει περίπου έξι εβδομάδες. Δηλαδή αναμένεται έως τις αρχές Ιουνίου. Τις πρώτες δύο έως τρεις εβδομάδες της επιχείρησης θα πραγματοποιηθεί εκκένωση των αμάχων σε συντονισμό με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αίγυπτο και άλλες αραβικές χώρες. Η εκκένωση θα περιλαμβάνει τη μεταφορά αμάχων κυρίως στην κοντινή πόλη Χαν Γιουνίς και τη δημιουργία καταφυγίων με σκηνές, πρόχειρων νοσοκομειακών εγκαταστάσεων και αποθηκών τροφίμων.

Συγκρούσεις στη Δυτική Όχθη

Συγκρουσιακή με αυξητικές τάσεις χαρακτηρίζεται η κατάσταση και στη Δυτική Όχθη, όπου οι IDF έχουν εμπλακεί με Παλαιστίνιους μαχητές στην Ιεριχώ, τη Ναμπλούς, την Τζενίν κ.α. Κυρίως οι Ταξιαρχίες των Μαρτύρων του Αλ Άκσα (στρατιωτική πτέρυγα της Φάταχ) στοχοποιούν τις ισραηλινές δυνάμεις με φορητά όπλα και αυτοσχέδιους εκρηκτικούς μηχανισμούς (Improvised Explosive Devices – IED).

Στην περιοχή της Δυτικής Όχθης επιχειρεί το τάγμα πεζικού Netzah Yehuda, στο οποίο υπηρετούν υπερορθόδοξοι Εβραίοι στρατιώτες, που κατηγορούνται για «νομιμοποίηση της βίας» κατά των Παλαιστινίων. Αντιδρώντας στην υπερβολικά βίαιη δραστηριοποίησή τους οι Ηνωμένες Πολιτείες προτίθενται να ανακοινώσουν απαγόρευση της στρατιωτικής βοήθειας και της εκπαίδευσης που τους παρέχουν. Συγκεκριμένα ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών αναμένεται να διατάξει τον τερματισμό των αμερικανικών παροχών, βάσει του νόμου Leahy του 1997, ο οποίος καθιστά παράνομη τη χρηματοδότηση της αμερικανικής κυβέρνησης προς τις μονάδες ξένων δυνάμεων, για τις οποίες υπάρχουν αξιόπιστες πληροφορίες σοβαρής παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ιρανική επίθεση κατά του Ισραήλ

Αναμφισβήτητα, μετά τη διεξαγωγή της πολύνεκρης αεροπορικής επίθεσης κατά της ιρανικής πρεσβείας στη Δαμασκό (1 Απριλίου 2024), οι ήδη συγκρουσιακές σχέσεις Ιράν – Ισραήλ επιδεινώθηκαν περαιτέρω και προκάλεσαν προβληματισμό σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο. Στις 13 Απριλίου, το Ιράν πραγματοποίησε την πρώτη άμεση στρατιωτική επίθεση κατά του Ισραήλ, με περίπου 350 drones καμικάζι, βαλλιστικά βλήματα εδάφους – εδάφους και βλήματα cruise, τα οποία εκτοξεύτηκαν από το Ιράν, τη Συρία, το Ιράκ και την Υεμένη.

Το Ισραήλ, μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιορδανία, τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, φέρεται να αναχαίτισαν τα περισσότερα από αυτά (μη επιβεβαιωμένες πληροφορίες ανέφεραν ότι αναχαιτίσθηκε περίπου το 99% των βλημάτων) χρησιμοποιώντας μια σειρά από μαχητικά αεροσκάφη και συστήματα αντιβαλλιστικής άμυνας.

Οι εκτιμήσεις των αναλυτών διίστανται σχετικά με τις προθέσεις της Τεχεράνης. «Επιδίωκε να προκαλέσει σημαντικές υλικές καταστροφές και ανθρώπινες απώλειες» ή «επιδίωκε μια μαζική επίθεση χωρίς απώλειες, επιδεικνύοντας τις δυνατότητες του οπλοστασίου της και ταυτόχρονα προβληματίζοντας το Τελ Αβίβ»; Εκτιμώ ότι οι Ιρανοί ήταν «υποχρεωμένοι» απέναντι στους περιφερειακούς τους συμμάχους να προβούν σε αντίποινα και γνώριζαν ότι το Ισραήλ θα απαντούσε.

Επομένως επιδίωκαν να επιδείξουν την επιχειρησιακή τους δυνατότητα στον τομέα των βαλλιστικών βλημάτων και των drones, χωρίς ωστόσο να προξενήσουν σημαντικές καταστροφές, που θα ανάγκαζαν το Ισραήλ να απαντήσει δυναμικά. Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή της Τεχεράνης να επιτεθεί απευθείας στο Ισραήλ συνιστά ορόσημο και υιοθετεί νέους, πιο επικίνδυνους κανόνες στη σύγκρουση των δύο χωρών.

Στις 17 Απριλίου μια ανακοίνωση της υποστηριζόμενης από το Ιράν ιρακινής πολιτοφυλακής Kataib Hezbollah κατηγόρησε τη Σαουδική Αραβία για υποστήριξη του Ισραήλ, κατά τη διάρκεια της αναχαίτισης των ιρανικών drones και βλημάτων (13 Απριλίου).

Να θυμίσουμε ότι, στο πλαίσιο υλοποίησης της διεθνούς πρωτοβουλίας Integrated Air and Missile Defence (IAMD), από τον Σεπτέμβριο του 2021, στην περιοχή της Αραβικής Χερσονήσου έχει αναπτυχθεί και επιχειρεί μια ελληνική Πυροβολαρχία Κατευθυνομένων Βλημάτων (ΠΚΒ) του αντιαεροπορικού – αντιβαλλιστικού συστήματος PATRIOT, για την προστασία κρίσιμων υποδομών της Σαουδικής Αραβίας, κυρίως από τις επιθέσεις των σιιτών ανταρτών Χούθι της Υεμένης.

Αυτό που δεν γνωρίζουμε, αλλά μάλλον γνωρίζει η Τεχεράνη, είναι αν η ελληνική πυροβολαρχία συμμετείχε στην αντιβαλλιστική επιχείρηση της 14ης Απριλίου, καθότι και οι Χούθι της Υεμένης εκτόξευσαν drones και βλήματα, τα οποία πέρασαν πάνω από τη Σαουδική Αραβία. Ίσως το υπουργείο Άμυνας δώσει σχετικές απαντήσεις.

Ισραηλινή απάντηση κατά του Ιράν

Σύμφωνα με την ομάδα ερευνητών – αναλυτών του Institute for the Study of War και των Critical Threats, τις πρώτες πρωινές ώρες της 19ης Απριλίου το Ισραήλ απάντησε στα ιρανικά αντίποινα και διεξήγαγε αεροπορική επιδρομή με μαχητικά αεροσκάφη, τα οποία όμως δεν εισήλθαν εντός του ιρανικού εναέριου χώρου. Συγκεκριμένα, εκτόξευσαν τουλάχιστον τρία βλήματα αέρος – εδάφους εναντίον μιας βάσης της πολεμικής αεροπορίας Artesh του Ιράν (Artesh ονομάζονται οι συμβατικές ιρανικές αεροπορικές δυνάμεις και όχι οι αεροπορικές δυνάμεις των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης) στην πόλη Ισφαχάν (περίπου 340 χιλιόμετρα νότια της Τεχεράνης).

Τα ισραηλινά βλήματα κατέστρεψαν το radar εμπλοκής στόχου μιας ιρανικής πυροβολαρχίας βλημάτων εδάφους – αέρος S-300PMU2 εμβέλειας 195 χιλιομέτρων (NATOϊκή ονομασία: SA-20B Gargoyle), το οποίο παρέλαβαν οι Ιρανοί από τη Ρωσία το 2016. Ιρανικά κρατικά ΜΜΕ και τοπικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επιδιώκοντας να υποβαθμίσουν την ισραηλινή αεροπορική επιδρομή, ανέφεραν ότι τα ισραηλινά μαχητικά αεροσκάφη στοχοποίησαν την 8η αεροπορική βάση Shekari Artesh (Artesh 8th Airbase) πλησίον του Ισφαχάν, χωρίς να προκληθούν καταστροφές.

Αντίθετα, ένας ανώτερος Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε στο ABC News ότι το Ισραήλ στόχευσε το συγκεκριμένο radar, που αποτελεί μέρος του συστήματος αεράμυνας και προστατεύει το πυρηνικό συγκρότημα εμπλουτισμού ουρανίου της Natanz (περίπου 100 χιλιόμετρα βόρεια του Ισφαχάν). H Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (International Atomic Energy Agency – IAEA) μαζί με δυτικά και ιρανικά MME ανέφεραν ότι το Ισραήλ δεν στοχοποίησε ούτε προκάλεσε ζημιές σε καμία από τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν.

Σχεδόν την ίδια χρονική στιγμή (90 λεπτά νωρίτερα από την αεροπορική επιδρομή στο Ισφαχάν), η ισραηλινή πολεμική αεροπορία πραγματοποίησε αεροπορικές επιδρομές κατά της αεράμυνας του συριακού στρατού και κατά στρατιωτικών εγκαταστάσεων στην επαρχία Ντεράα της νοτιοδυτικής Συρίας.

Από την πλευρά του το συριακό υπουργείο Άμυνας επιβεβαίωσε ότι το Ισραήλ στοχοποίησε εγκαταστάσεις της συριακής αεράμυνας, ενώ τοπικά συριακά ΜΜΕ ανέφεραν ότι χτυπήθηκε ένα radar του συριακού στρατού κοντά στην πόλη Καρφά της επαρχίας Ντεράα και εγκαταστάσεις της 112ης Ταξιαρχίας στην πόλη Ιζράα. Εκτιμώ ότι τα ισραηλινά αεροσκάφη διεξήγαγαν επιχειρήσεις καταστολής της εχθρικής αεράμυνας (Suppression of Enemy Air Defense – SEAD) στη νοτιοδυτική Συρία, προκειμένου μέσω της βόρειας Ιορδανίας να κατευθυνθούν προς το ανατολικό Ιράκ, από όπου εκτόξευσαν τα βλήματα αέρος – εδάφους.

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, στην ισραηλινή επίθεση συμμετείχαν και τετρακόπτερα drones, τα οποία απογειώθηκαν από το ιρανικό έδαφος, προκειμένου μάλλον να προκαλέσουν σύγχυση στην ιρανική αεράμυνα. Τη συμμετοχή των drones επιβεβαίωσε και ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν. Μιλώντας στο NBC News, όταν πριν από λίγες ημέρες βρέθηκε στη Νέα Υόρκη προκειμένου να παραστεί σε συνεδρίαση του Σ.Α. του ΟΗΕ για τη Μέση Ανατολή, ανέφερε ότι τα drones απογειώθηκαν από το εσωτερικό του Ιράν και πέταξαν για μερικές εκατοντάδες μέτρα προτού καταρριφθούν.

Αυτές οι πληροφορίες θα πρέπει να προβληματίζουν ιδιαίτερα την Τεχεράνη, καθότι, εκτός από την αναποτελεσματικότητα της ιρανικής αεράμυνας έναντι της ισραηλινής αεροπορικής απειλής, αποδεικνύεται για άλλη μια φορά η δραστηριότητα της Mossad εντός του Ιράν.

Σε κάθε περίπτωση, το Ισραήλ επιδίωξε να στείλει μια σαφή προειδοποίηση προς την ιρανική ηγεσία, σχετικά με την επιχειρησιακή δυνατότητα κυρίως των αεροπορικών του δυνάμεων, αλλά και την αυξημένη τρωτότητα των ιρανικών ευαίσθητων στόχων. Από την πλευρά της, η Τεχεράνη υποβάθμισε την ισραηλινή επίθεση στο Ισφαχάν και επανέλαβε ότι δεσμεύεται να αντεπιτεθεί σε οποιαδήποτε αποδεδειγμένη και αποφασιστική ισραηλινή εχθρική ενέργεια κατά του Ιράν.

Το σχετικά περιορισμένο εύρος της επίθεσης και η μη ανάληψη της ευθύνης από το Ισραήλ οδήγησαν πολλούς αναλυτές στην εκτίμηση ότι «η ισραηλινο-ιρανική ένταση έχει αποκλιμακωθεί», εντούτοις, «ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας νέας άμεσης σύγκρουσης με απρόβλεπτες συνέπειες σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο».

Διπλωματική δραστηριότητα

Τα νέα από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων στο Κάιρο για την επίτευξη συμφωνίας έστω προσωρινής κατάπαυσης του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας δεν είναι θετικά. Σύμφωνα με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν, τον οποίο διέψευσε η Χαμάς, λίγες ώρες πριν από την ιρανική επίθεση κατά του Ισραήλ η Χαμάς απέρριψε μια γενναιόδωρη πρόταση κατάπαυσης του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας, καθότι ενδιαφέρεται περισσότερο για τη διεξαγωγή ενός περιφερειακού πολέμου παρά για την ειρήνη.

Πρόσφατα δημοσιεύματα αναφέρουν ότι η Χαμάς εξετάζει το ενδεχόμενο να απομακρύνει την πολιτική της ηγεσία από την πρωτεύουσα του Κατάρ, όπου οι ηγέτες της εδρεύουν από το 2012. Αν και η Χαμάς διέψευσε το δημοσίευμα, πληροφορίες Αράβων αξιωματούχων ανέφεραν ότι η παλαιστινιακή οργάνωση επικοινώνησε πρόσφατα με τουλάχιστον δύο χώρες στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του Ομάν, για την πιθανότητα μετεγκατάστασης των πολιτικών ηγετών της.

Δεν αποκλείεται η δεύτερη χώρα να είναι η Τουρκία. Η πρόσφατη «εγκάρδια» συνάντηση του ηγέτη της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγια με τον Ταγίπ Ερντογάν στο ανάκτορο του Ντολμάμπαχτσε στην Κωνσταντινούπολη, πιθανόν να σχετίζεται και με την αλλαγή έδρας της ηγεσίας της Χαμάς. Πάντως, μετά την εν λόγω συνάντηση, που πιθανόν να σταθεί η αιτία ακύρωσης ή έστω αναβολής της πολυαναμενόμενης από τουρκικής πλευράς συνάντησης Ερντογάν – Μπάιντεν, οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις φαίνεται να επιδεινώνονται.

Προς το παρόν, σύμφωνα με τους διοργανωτές του Συνασπισμού Στόλου Ελευθερίας (Freedom Flotilla Coalition), από την Τουρκία προς τη Λωρίδα της Γάζας ετοιμάζεται να αποπλεύσει ένας στολίσκος με τρόφιμα, νερό, ασθενοφόρα και ιατρικές προμήθειες, σε μια προσπάθεια να παραβιάσει τον ναυτικό αποκλεισμό του Ισραήλ.

Να θυμίσουμε ότι, το 2010, οι ισραηλινές ναυτικές δυνάμεις πραγματοποίησαν επιδρομή σε παρόμοιο τουρκικό στολίσκο, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους τουλάχιστον εννέα κυρίως Τούρκοι «φιλοπαλαιστίνιοι ακτιβιστές» και να επιδεινωθούν σημαντικά οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις. Αν τελικά αποπλεύσει ο εν λόγω στολίσκος προς τη Γάζα, τότε είναι σχεδόν σίγουρο ότι ισραηλινές δυνάμεις θα αντιδράσουν δυναμικά για μια ακόμη φορά.

* Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής ([e-mail])

Διαβάστε επίσης:

ΗΠΑ: Για «αντισυνταγματικό νόμο» κάνει λόγο εκπρόσωπος του TikTok μετά την υπογραφή του νομοσχεδίου από τον Μπάιντεν

Ιράν: Καταδικάζουν διάσημο ράπερ σε θάνατο γιατί στηρίζει τις δημόσιες διαδηλώσεις – Έχει γράψει και τραγούδια για την Αμινί

Μπάιντεν: Επικύρωσε τους νόμους για το γιγαντιαίο στρατιωτικό πακέτο σε Ουκρανία-Ισραήλ