Μετανάστευση και ανθρώπινες πολιτείες

06:10 28/1/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Καθηγητής και συγγραφέας. Ο Θεόδωρος Παπαηλίας έχει προσφέρει πολλά στο ακαδημαϊκό πεδίο της χώρας διδάσκοντας επί τρεις δεκαετίες Πολιτική Οικονομία σε προπτυχιακούς φοιτητές και Κοινωνική Πολιτική, Δημοσιονομική και Δημόσια Διακυβέρνηση σε μεταπτυχιακούς. Μέσα από την εμπειρία του και την έρευνά του εστίασε στις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις και τώρα πλέον μεταφέρει όλες τις γνώσεις και την τεχνογνωσία του στα μυθιστορήματά του.

Από τα δύο τελευταία του βιβλία («Μέτοικος ή Ξένος παντού» και «Προς την Τρίτη Ζωή ή η Επιστροφή») προσπαθεί να αναδείξει φαινόμενα όπως αυτά της μετανάστευσης,

της οικονομικής ανισότητας, της απόκλισης μεταξύ παιδείας και εκπαίδευσης, της εξέλιξης του ψυχικού κόσμου και των ζητημάτων διαμόρφωσης της πολιτείας.

Το κάθε του βιβλίο αποτελεί μια ξεχωριστή ιστορία, η οποία επιδιώκει να συσχετίσει τις ανθρώπινες αντιλήψεις με τις κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές του σύγχρονου κόσμου.

«Μέτοικος ή Ξένος παντού»

Το πλαίσιο

Μετά τη διαδικασία εξέλιξης του ανθρώπου, οι μεταναστεύσεις απετέλεσαν το σημαντικότερο γεγονός στην ανθρώπινη ιστορία. Εξ αιτίας αυτών οι άνθρωποι κατέκλυσαν όλη τη Γη. Σε ένα δεύτερο επίπεδο το σταμάτημα της μετακίνησης και η εγκατάσταση του νομάδα σε καταυλισμούς δημιούργησε τους πρώτους οικισμούς, κοινότητες και μετέπειτα πόλεις και κράτη. Τόσο για λόγους ζωτικού χώρου όσο και για κοινωνικούς οι «αποικισμοί» συνέχισαν να σημαδεύουν ανεξίτηλα τις πολιτείες και να καθορίζουν την κοινωνική και πολιτική συγκρότηση του κόσμου.

Στη σύγχρονη εποχή μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου μια κίνηση από τον Νότο στον αποδεκατισμένο Βορρά έλαβε χώρα. Λίγο αργότερα η επιδίωξη ανάπτυξης των φτωχότερων περιοχών του πλανήτη, ιδιαίτερα μετά την αποαποικιοποίηση, δυνάμωσε τις μεταναστευτικές ροές προς τη Δύση.

Το έργο

Στο «Μέτοικος ή Ξένος παντού» συνυπάρχουν τα δύο πρόσφατα κύματα: αυτό της μεταπολεμικής περιόδου και εκείνο της σύγχρονης μετοικεσίας, ανθρώπων δηλαδή που απωθούνται για ποικίλους λόγους από τους τόπους τους ή έλκονται από τα φώτα της Δύσης. Μια ουσιώδης διαφορά μεταξύ των δύο εντοπίζεται στο γεγονός ότι ενώ το πρώτοσυντίθετο από οικονομικούς μετανάστες, που ζητούσαν οι χώρες του Βορρά, το δεύτερο συγκροτείται από άτομα που απομακρύνονται συνήθως λόγω φυλετικής ή πολιτικής καταπίεσης, ή προβληματικών οικογενειακών σχέσεων, ή θρησκευτικής μισαλλοδοξίας ή (και) οικονομικών κινήτρων.

Η ραγδαία και απρόσμενη είσοδος μεταναστών γεννά αντιδράσεις. Ο φυλετισμός γιγαντώνεται και το πολιτικό σκηνικό επηρεάζεται άμεσα.

Σε αντίθεση με τις μετοικεσίες του 20ού αιώνα, με τη μεγάλη έξοδο του 21ου αιώνα μετακινούνται μάζες διαφορετικών θρησκευτικών πεποιθήσεων και σημαντικών αποκλίσεων στην πολιτική και πολιτισμική καλλιέργεια από αυτών που έχουν οι κάτοικοι των χωρών εισροής, με συνέπεια να ορθώνονται ανυπέρβλητα προβλήματα. Ο άλλος αυτομάτως ταξινομείται στους ξένους και συγκεκριμένα στους ανεπιθύμητους ή και εχθρούς.

Πέραν αυτών το θέμα παραμένει. Είναι δυνατόν όλοι ή τουλάχιστον η πρώτη γενιά των μετακινουμένων να απορροφηθεί, όταν τα ήθη και τα έθιμα των ανεπτυγμένων χωρών αποκλίνουν ουσιωδώς από αυτά των πατρίδων τους; Ή οι μέτοικοι θα παραμένουν μετέωροι, μακριά από τον τόπο τους αλλά και από τη νέα τους κατοικία.

Τα παραπάνω συνθέτουν την υπόθεση του έργου. Μετανάστης της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς που στράφηκε στον Βορρά, έρχεται αντιμέτωπος με τις αντιλήψεις του τόπου καταγωγής του (όπως με τους φίλους του, τους συγγενείς του), όταν αυτός καθίσταται πλέον έδαφος εισροής μεταναστών από τις περιοχές του Τρίτου Κόσμου. Ταυτοχρόνως αδυνατεί, εξ ορισμού σχεδόν, η νέα, «προηγμένη», ανεξίθρησκη, πατρίδα του να τον ενσωματώσει. Ως εκ τούτου η οικογενειακή σύγκρουση θα αναδυθεί αναπόφευκτα.

«Προς την Τρίτη Ζωή»

Το πλαίσιο

Η συνένωση των ανθρώπων σε κοινότητες και μετέπειτα σε πόλεις δημιούργησε δομές, οι οποίες διέφεραν από εκείνες που είχαν όταν οργανώνονταν σε φυλές. Η οικονομική οργάνωση και οι μέθοδοι παραγωγής, που προέκυψαν κατά τη σύσταση των πολιτειών, παρήγαγαν αναπόφευκτα συγκεκριμένες κοινωνικές στρωματώσεις, οι οποίες με τη σειρά τους, αμφίδρομα, επηρέασαν την οικονομική συγκρότηση.

Συχνά προς αντιμετώπιση των αδιεξόδων ανελήφθησαν προσπάθειες από ιδρυτές θρησκειών, προφήτες, νομοθέτες, φιλοσόφους, πολιτικούς στοχαστές, οι οποίες επεδίωκαν είτε την άρση των ανισοτήτων είτε τη σμίκρυνση αυτών. Οι πρώτες, που στόχευαν στην κατάργηση των κοινωνικών διαφορών, φαλκιδεύτηκαν και είχαν παταγώδη αποτυχία. Οι δεύτερες, που επικεντρώθηκαν στη σμίκρυνση, παρά τη βραχυχρόνια βελτίωση μακροχρόνια απέτυχαν. Αυτό διότι απεδείχθη ότι εκ κατασκευής των πόλεων, εξ ορισμού δηλαδή, γεννώνται οι αποκλίσεις από το ιδανικό και η δημιουργούμενη ιδεολογία επαναφέρει το εκκρεμές στο σημείο εκκίνησης. Συνεπώς, αποδεικνύεται ότι η συγκρότηση και λειτουργία των πολιτειών βρίσκεται πέραν της βούλησης των ανθρώπων και οι προτάσεις αναδιάταξης παραμένουν αίολες, τουτέστιν ανεφάρμοστες.

Το έργο

Η τετραλογία «Τρεις ζωές» καταπιάνεται με την παρουσίαση των παραπάνω.

Στο πρώτο μέρος αποτυπώνονται το έντονο κοινωνικό πρόβλημα που υφίσταται και οι προσπάθειες επίλυσής του από έναν καινοτόμο πολιτικό, ο οποίος μέσα σε διάστημα δεκαπέντε περίπου ετών καταφέρνει να εκσυγχρονίσει τη χώρα επιτυγχάνοντας εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις. Ωστόσο, διαισθανόμενος τα άδηλα μηνύματα, τη βουή των μελλοντικών γεγονότων να πλησιάζει, εγκαταλείπει τη χώρα του αναρωτώμενος τι θα απομείνει ως κληρονομιά του.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η δράση του σε περιοχές που βρίσκονται στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του «πολιτισμού», αποκτώντας εμπειρία για το πώς, γιατί και πότεπαρουσιάζονται οι αρρυθμίες και η κατάρρευση των προηγμένων πολιτειών.

Το έργο «Προς την Τρίτη Ζωή ή η Επιστροφή» αποτελεί το τρίτο μέρος της τετραλογίας «Τρεις Ζωές». Περιγράφει την επιστροφή του μεταρρυθμιστή. Ο ίδιος, έπειτα από ατυχήματα αλλά και κάτω από τις συνθήκες που έζησε, όπως περιγράφονται στο δεύτερο μέρος της τετραλογίας, δείχνει αγνώριστος.

Μετά είκοσι έτη, σχεδόν γέρος πλέον, κατά την επάνοδό του, εκτός της οικογενειακής απογοήτευσης, δεν βρίσκει να έχει απομείνει από το έργο του κάτι το ουσιώδες, αλλά τουναντίον αντιμετωπίζει μια κατάσταση που σε ορισμένα σημεία έδειχνε χειρότερη από αυτή που είχε ξεκινήσει, όταν ήταν νεότερος, να ανορθώσει. Επιπροσθέτως, από τους σημερινούς κυβερνώντες θεωρείται επικίνδυνος και άρα προετοιμάζονται να τον αντιμετωπίσουν με θεμιτά αλλά και αθέμιτα μέσα.

Στο τέλος του έργου ετοιμάζεται με τους στενούς του φίλους να επαναλάβει την προσπάθεια, που στο βάθος την κρίνει απέλπιδα.

Το ποιο θα είναι το αποτέλεσμα αποτελεί το τέταρτο μέρος της τετραλογίας.

Διαβάστε επίσης:

«Ποιος είναι η πέτρα και ποιος το αυγό;» – 19 διηγήματα για μια Ελλάδα που μας μεγάλωσε…

Ταινίες Πρώτης Προβολής: Δράμα, περιπέτεια και ο θρυλικός «Ferrari»

Η Κάπα παίζει… θέατρο!