Ο εικοστός αιώνας μέσα από τη μόδα

06:00 26/3/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

«Και εποίησε Κύριος ο Θεός τω Αδάμ και τη γυναικί αυτού χιτώνας δερμάτινους και ενέδυσε αυτούς». Γένεσις, κεφ. Γ’, παρ. 21

Όπως προκύπτει αβίαστα, μια από τις πρώτες μέριμνες του Δημιουργού ήταν να ντύσει τους πρωτόπλαστους. Άρα το πρώτο ένδυμα που φόρεσε ποτέ ο άνθρωπος ήταν ένας δερμάτινος χιτώνας unisex, πράγμα ιδιαίτερα μπροστά από την εποχή του! Θα ήταν υπερβολή ίσως να θεωρηθεί ο Δημιουργός του κόσμου και ως ο πρώτος μόδιστρος, ωστόσο αυτό που έχει περισσότερο σημασία είναι ότι μια από τις πρώτες βασικές μέριμνες μετά τη δημιουργία του ανθρώπου ήταν το ντύσιμό του. Μια μέριμνα που

δεν σταμάτησε να απασχολεί τον άνθρωπο από την εποχή των πρωτόπλαστων έως σήμερα. Καθώς φαίνεται, ο προβληματισμός για το «τι θα φορέσουμε σήμερα» αποτελεί μια διαχρονική ανάγκη, η οποία δημιούργησε τη μόδα, που την ιστορία της παρακολουθούμε από την αρχή του 20ού αιώνα, όπως μοναδικά μας περιγράφει η Ζέφη Κόλια στο βιβλίο της «Βελονιές της πρωτοπορίας» που μόλις κυκλοφόρησε.

Το βιβλίο διατρέχει ολόκληρο τον 20ό αιώνα ως το αφήγημα ενός κόσμου που ντύνεται και ξεντύνεται σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας, η οποία εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς ακολουθώντας τις πολιτικές, κοινωνικές και καλλιτεχνικές αλλαγές και πρωτοπορίες, αλλά και όλα τα δραματικά συμβάντα με τους πολέμους και τις επαναστάσεις. Κάθε νεωτερισμός στην κοινωνία ενσωματώνεται και στον τρόπο ζωής όπως αυτός εκφράζεται μέσα από το ντύσιμο, που είναι δηλωτικό της κοινωνικής διαστρωμάτωσης αλλά και της προσωπικής ιδιαιτερότητας του καθενός. Η μόδα, ωστόσο, δεν ακολουθεί μόνο τις κοινωνικές αλλαγές όπως αυτές αποτυπώνονται μέσα από τη μεταστροφή των αντιλήψεων και την αναθεώρηση των κυρίαρχων νοοτροπιών και στερεοτύπων, αλλά και τις εξελίξεις στις καλές και άλλες τέχνες που διαμορφώνουν μια νέα αισθητική αντίληψη σε έναν διάλογο με την κοινωνία. Αυτό γίνεται περισσότερο κατανοητό αν στρέψει κανείς το βλέμμα του στο παρελθόν, όπου μπορεί να αναγνωρίσει την εποχή, τις συνήθειες και την κοινωνική τάξη από το ένδυμα που γίνεται δηλωτικό της ταυτότητας των ιστορικών εποχών.

Η αφήγηση στον πολύ ενδιαφέροντα κόσμο της μόδας του 20ού αιώνα ξεκινά από το 1900 στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού. Η Belle Époque (Όμορφη Εποχή) βρισκόταν στο απόγειό της. Ήταν μια εποχή που κυριαρχούσε το ανέμελο πνεύμα, η αισιοδοξία και η δίψα για ζωή. Μέσα σε αυτό το κλίμα (που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί πόσο οδυνηρά για την ανθρωπότητα θα ανατρεπόταν μόλις το 1914 με την έναρξη του Μεγάλου Πόλεμου) τον τόνο έδιναν οι φανταχτερές ενδυμασίες της μόδας. Εστιατόρια, όπερες, χοροεσπερίδες, ήταν χώροι που απαιτούσαν το κατάλληλο ντύσιμο. Οι κυρίες της εποχής από το πρωί έως το βράδυ δεν προλάβαιναν να αλλάζουν ενδυμασία, «ανάλογα με την περίσταση». Τα ρούχα αποτύπωναν τις κυρίαρχες καλλιτεχνικές αντιλήψεις της εποχής, πολλές φορές σκανδάλιζαν με την τολμηρότητά τους και, όπως ήταν φυσικό, ο ανταγωνισμός στην ξιπασιά της ανώτερης κοινωνίας δημιούργησε την «ανάγκη» για πρωτοτυπία και μοναδικότητα. Η μόδα όμως, όπως και η τέχνη, άρχισε να απευθύνεται όλο και σε περισσότερους, σε καθημερινούς ανθρώπους, παρακολουθώντας τις καταιγιστικές, πολλές φορές, εξελίξεις της κοινωνικής ζωής. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων αποτυπώνονταν με περισσή φαντασία και κομψότητα και στη μόδα. Το καλό γούστο δεν ήταν πια προνόμιο της αριστοκρατίας. Αυτή τη «ζήτηση» ήρθαν να καλύψουν οι πρώτοι μόδιστροι με τους πρώτους οίκους μόδας και τις πρώτες πασαρέλες.

Η ραπτική αναπτυσσόταν παράλληλα με τις εξελίξεις στις τέχνες δημιουργώντας μια νέα αισθητική επανάσταση, που παρέσυρε την κοινωνία στην αναζήτηση του ωραίου σε όλες τις εκδοχές του. Η art nouveau κυριάρχησε στην αρχιτεκτονική, τη διακόσμηση, τη μόδα, αλλά και ευρύτερα θα λέγαμε στις αντιλήψεις των ανθρώπων. Οι άνθρωποι του 20ού αιώνα άλλαζαν νοοτροπία κι αυτό γινόταν φανερό με μια ματιά στους δρόμους (και) από τις ενδυμασίες τους. Όλος αυτός ο ασυγκράτητος ενθουσιασμός για έναν καινούργιο κόσμο εκφράστηκε μέσα από ρηξικέλευθες αντιλήψεις που αφήναν πίσω τους το παρελθόν. Νέες εφευρέσεις, που είχαν ως αποτέλεσμα τις πρωτοποριακές τεχνολογικές εφαρμογές στην κοινωνία, επέφεραν πολιτικές, κοινωνικές και καλλιτεχνικές ανατροπές.

Η ζωή γινόταν πιο ανάλαφρη και πιο άνετη κυρίως για τις γυναίκες που ελευθερώθηκαν από τα δεσμά των κορσέδων και την καταπιεστική πειθαρχία που αποτυπωνόταν και στην ενδυμασία τους. Οι μουσικές, εικαστικές και λογοτεχνικές εκφράσεις απελευθερώθηκαν από τις ξεπερασμένες κοινωνικές φόρμες τους. Κάθε αλλαγή αποτυπωνόταν με εκπληκτική ευαισθησία στις ραφές, τα χρώματα, τα υφάσματα, την τολμηρότητα των σχεδίων. Η μόδα παρακολουθούσε και αποτύπωνε με καλλιτεχνική ευαισθησία όλες αυτές τις ανατροπές που επέφερε ο νέος αιώνας. Εντυπωσιακές είναι οι αναφορές στην επιρροή των μεγάλων πολεμικών συγκρούσεων για το αποτύπωμα που άφησαν στη μόδα, όπως και οι ιστορίες όλων εκείνων των πρωταγωνιστών που έντυσαν τον 20ό αιώνα με τις δημιουργίες τους!

Σε αυτό το βιβλίο έχεις την εντύπωση ότι περνά από μπροστά σου, σαν σε πασαρέλα, όλος ο 20ός αιώνας όπως αυτός εκφράστηκε στα καλά και τ’ άσχημα, στα ευχάριστα και τα τραγικά, μέσα από τα ρούχα του, που διηγούνται την ιστορία της εποχής και των ανθρώπων.

«Οι βελονιές της πρωτοπορίας» είναι ένα ιδιαίτερα χρήσιμο και σπάνιο για την ελληνική σχετική βιβλιογραφία βιβλίο, που διαβάζεται ευχάριστα σαν ένα μυθιστόρημα μόδας. Ναι, είναι ένα βιβλίο – έκπληξη που έλειπε από τις βιβλιοθήκες μας!

Ζέφη Κόλια

Βελονιές της πρωτοπορίας

Εκδόσεις: Μεταίχμιο

Σελ.: 368

ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΒΔΟΜΑΔΑΣ

Γιώργος Α. Λεονταρίτης

Τάσος Βουρνάς

Ο Απροσκύνητος / Ο ιστορικός συγγραφέας / Ο Δημοσιογράφος (1914-1990)

Εκδόσεις: Καστανιώτης

Σελ.: 128

Ένας από τους επιφανέστερους ανθρώπους των γραμμάτων, ο Τάσος Βουρνάς, υπήρξε φιλόλογος, ιστορικός συγγραφέας και δημοσιογράφος, ένας ολοκληρωμένος άνθρωπος του πνεύματος στρατευμένος στην Αριστερά. Ο Βουρνάς έφυγε από τη ζωή πριν από τριάντα χρόνια έχοντας αφήσει πίσω του παρακαταθήκη ένα σημαντικό έργο. Για την εμβληματική αυτή προσωπικότητα της Αριστεράς γράφει στο βιβλίο αυτό που μόλις κυκλοφόρησε ο διαπρεπής δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιώργος Α. Λεονταρίτης. Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου διαγράφεται μια εποχή που αρχίζει πια να ξεθωριάζει υπό το βάρος των καταιγιστικών αλλαγών του σύγχρονου ψηφιακού κόσμου. Αντιγράφουμε από το οπισθόφυλλο της έκδοσης: «Πνεύμα φωτεινό, ελεύθερο, εξαιρετικά μορφωμένος άνθρωπος, στάθηκε από τα φοιτητικά του χρόνια και για μια ζωή μαχητής. Ασυμβίβαστος στα ‘‘πιστεύω’’ του, υπήρξε πάντα υπερασπιστής του σοσιαλισμού με ‘‘ανθρώπινο πρόσωπο’’. Πλήρωσε ακριβά την πίστη του σε υψηλά ιδανικά, με φυλακίσεις και εξορίες, που κλόνισαν την υγεία του. Ποτέ όμως δεν λύγισε. Πένα δυνατή και εύστοχη, ήταν εξ ορισμού ανανεωτής του επαναστατικού λόγου, του συνήθως ‘‘μονοκόκαλου’’ και γεμάτου επαναλαμβανόμενα φραστικά κλισέ. Κι ακριβώς αυτό το παραδοσιακό ύφος, το φτωχό σε λεξιλόγιο κι εκφραστικότητα, η πένα του Βουρνά (πλούσια, εκατομμυριούχα των λέξεων, με ύφος προσωπικό, γεμάτο γοητεία και εύκαμπτη γλωσσική χάρη) το ανανέωσε από τα θεμέλια. Τα ιστορικά του βιβλία αγαπήθηκαν από το κοινό και τα άρθρα, οι έρευνες, οι ιστορικές αναδιφήσεις, τα χρονογραφήματά του, τα αναγνώσματα και τα σχόλια που φέρουν την υπογραφή του ήσαν επί πάμπολλα χρόνια διάσπαρτα στις εφημερίδες της Αριστεράς».

Εύη Γκοτζαρίδη

Η ζωή και ο θάνατος του Γρηγόρη Λαμπράκη

Ένας ειρηνιστής στη δίνη του εμφύλιου διχασμού

Εκδόσεις: ΚΨΜ

Σελ.: 496

Πρόκειται για μια πολιτική δολοφονία που συγκλόνισε συθέμελα τη χώρα, δημιουργώντας ένα κύμα διεθνών αντιδράσεων, ενώ ταυτόχρονα πυροδότησε μια σειρά καταιγιστικών εσωτερικών πολιτικών εξελίξεων βάζοντας τη χώρα σε μια δίνη ανωμαλίας, καθώς αμφισβητήθηκε έντονα η δημοκρατία ως πολίτευμα. Ο τόμος αυτός που μόλις κυκλοφόρησε στα βιβλιοπωλεία αποτελεί αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη έκδοση της προγενέστερης έρευνας της συγγραφέως για τον Γρηγόρη Λαμπράκη και την εποχή του. Αντιγράφουμε από το οπισθόφυλλο της έκδοσης: «Μία ανθρώπινη σκιά, όρθια στο πίσω μέρος ενός τρίκυκλου, η οποία χτύπησε θανάσιμα με ένα λοστό τον βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη υπό τα απαθή βλέμματα της Χωροφυλακής και της Ασφάλειας, έμελλε να στοιχειώσει τους Έλληνες για πολλά χρόνια. Εκ των υστέρων, η δολοφονία αυτή φάνηκε σαν μια πρόγευση του τι περίμενε την Ελλάδα όταν επιβλήθηκε η Χούντα τον Απρίλιο του 1967, βάζοντας βάναυσα τέλος σε όλες τις δημοκρατικές αυταπάτες της κοινωνίας. Μέσω της χρήσης γραπτών και προφορικών πηγών, αυτό το βιβλίο υφαίνει μια αφήγηση της ζωής και του θανάτου του Γρηγόρη Λαμπράκη, πρωταθλητή του στίβου, πρωτοπόρου γιατρού, χαρισματικής μορφής του φιλειρηνικού αγώνα και, προπαντός, του πιο αφοσιωμένου υπερασπιστή της δημοκρατίας των μετεμφυλιακών χρόνων».

Διαβάστε επίσης:

Η υπαρξιακή οδύνη των διαψεύσεων

Ο καθρέφτης του Ντίκενς

Ο σπαρακτικός κόσμος της τρέλας