Ο ελληνισμός της Διασποράς / 2

06:02 29/3/2025 - Πηγή: Το Ποντικι

Η Αυστρία ήταν μια χώρα που διατηρούσε σταθερά εμπορικές σχέσεις με το οθωμανικό κράτος. Οι Έλληνες επωφεληθήκαν από τη Συνθήκη του Πασάροβιτς το 1718, με την οποία η Οθωμανική Αυτοκρατορία παραχωρούσε σημαντικά εμπορικά προνόμια στην Αυστρία, διότι μπορούσαν να διαμείνουν μόνιμα εκεί καθώς τους δινόταν η αυστριακή υπηκοότητα και κατά συνέπεια και το δικαίωμα να εμπορεύονται ελεύθερα με τις τουρκικές χώρες. Οι Έλληνες (οι περισσότεροι προερχόμενοι από τα μέρη της Μακεδονίας) που έφτασαν στη χώρα εγκατασταθήκαν στη Βιέννη. Το 1723, έπειτα από αυτοκρατορική άδεια, έκτισαν και τη δική τους εκκλησία.

Οι μεταναστευτικές ροές από τότε άρχισαν να αυξάνονται ιδιαιτέρα. Στα τέλη του 18ου αιώνα σύμφωνα με υπολογισμούς βρίσκονταν σε ολόκληρη την Αυστρία περί τις 80.000 οικογένειες Ελλήνων. Πολλοί από εκείνους τους απόδημους που προέρχονταν και από την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, τα νησιά και άλλες περιοχές της κυρίως Ελλάδας πλούτισαν και κατάφεραν να μορφωθούν και να ενταχθούν στην ανώτερη ιεραρχία της αυστριακής κοινωνίας. Αυτό είχε ως συνέπεια να διαθέσουν μεγάλα ποσά για την έκδοση ελληνικών βιβλίων και περιοδικών. Η δραστηριότητα αυτή, που συνοδευόταν και με την εκμάθηση των ελληνικών, κορυφώθηκε όταν ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο.

Έλληνες κατέκλυσαν επίσης και τη γειτονική Ουγγαρία. Με την ανεκτική και φιλελεύθερη στάση των Ούγγρων, οι Έλληνες κατάφεραν να στήσουν σε διάφορες πόλεις ανθούσες ελληνικές κοινότητες. Πολλοί Έλληνες σπούδασαν στα ουγγρικά πανεπιστήμια και διακρίθηκαν ιδιαίτερα στην κοινωνία. Έχτισαν δικές τους εκκλησίες και είχαν δικά τους τυπογραφεία όπου εξέδιδαν ελληνικά βιβλία, μερικά από τα οποία μεταφράστηκαν στα ρουμανικά και στα σερβικά συντελώντας στον εκπολιτισμό των βαλκανικών χωρών.

Στα μέσα του 18ου αιώνα ιδρύθηκαν στη Γερμανία σημαντικότατες ελληνικές κοινότητες. Και εδώ τους επιτράπηκε να αναγείρουν δικές τους εκκλησίες και κυρίως να σπουδάσουν στα γερμανικά πανεπιστήμια, με αποτέλεσμα να μεταλαμπαδεύσουν αυτές τις γνώσεις και στη σκλαβωμένη και αμόρφωτη Ελλάδα.

Ελληνικές εμπορικές κατά κύριο λόγο κοινότητες απαντούσαν ωστόσο στη Σερβία και τη Βουλγαρία. Στη Σερβία η ελληνική γλώσσα και παιδεία ήταν διαδεδομένες κυρίως στις ανώτερες τάξεις και συχνά οι εμπορικές συναλλαγές γίνονταν στα ελληνικά. Οι διάφορες εμπορικές δραστηριότητες των Ελλήνων αποδήμων σε πολλές περιπτώσεις ξεπερνούσαν αυτές των Σέρβων.

Στη Βουλγαρία έφτασαν πολλοί από Ήπειρο, Μακεδονία και Θεσσαλία ιδιαίτερα την εποχή του Αλή Πασά, που ήταν γνωστός για τις αυθαιρεσίες του. Οι απόδημοι αυτοί ήταν έμποροι και γεωργοί στην πλειονότητά τους. Ανώτεροι κληρικοί επίσης στέλνονταν και από το Πατριαρχείο. Όλοι αυτοί ήταν φορείς της ελληνικής παιδείας και του πολιτισμού. Στη Βουλγαρία, κυρίως στις αρχές του 17ου αιώνα, ο εξελληνισμός είχε φτάσει στο αποκορύφωμά του. Η ελληνική γλώσσα και παιδεία διδασκόταν στα σχολεία και δεν υπήρχε καθώς πρέπει Βούλγαρος που να μην ήξερε ελληνικά.

Και στην Πολωνία υπήρχαν ελληνικές παροικίες και ελληνικά σχολεία από τον 16ο αιώνα. Μάλιστα στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης θα δημιουργηθεί εκεί αξιόλογο φιλελληνικό ρεύμα.

Στη Ρωσία παρουσιάστηκε έντονη εισροή προσφύγων από την Ελλάδα. Την πρώτη σκέψη για μαζική εγκατάσταση στη Ρωσία την έκαναν όσοι Έλληνες είχαν αγωνιστεί στο πλευρό των Ρώσων στη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου. Θερμός υποστηρικτής αυτής της μετοικεσίας υπήρξε ο Ορλώφ. Με ένα διάταγμα της 28ης Μαρτίου 1775 η ρωσική κυβέρνηση έδωσε το δικαίωμα μετανάστευσης σε όλους τους Έλληνες μαζί με 14 χιλιάδες στρέμματα στο Ταγονρόκ, ίσα δικαιώματα με τους Ρώσους, το δικαίωμα της αυτοδιοικήσεως και τους απάλλαξε για 30 χρόνια από τους φόρους. Η ρωσική κυβέρνηση ανέλαβε επίσης τις δαπάνες για την ίδρυση των εκκλησιών τους και ενός νοσοκομείου. Στη Ρωσία η πρόοδος των Ελλήνων υπήρξε αλματώδης. Στη διάρκεια της εισβολής του Ναπολέοντα το 1812 προσφέρθηκαν από την πόλη της Οδησσού στον αγώνα εναντίον του 100 χιλιάδες ρούβλια από τους εκεί εγκατεστημένους Έλληνες ενώ οι Ρώσοι, αν και περισσότεροι, προσέφεραν 14 χιλιάδες ρούβλια.

Ιδιαίτερη ήταν και η ελληνική παρουσία στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Ακόμα κι όταν κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα η Βενετία έχασε μεγάλο μέρος από την πολιτική και οικονομική της ισχύ δεν έπαψε να είναι ένα σπουδαίο κέντρο των ελληνικών γραμμάτων. Ωστόσο, στην Ιταλία, ισχυρές ελληνικές κοινότητες αναπτύχθηκαν και στο Λιβόρνο και εντοπίζονται ήδη από τα μέσα του 17ου αιώνα. Στο Λιβόρνο η ελληνική κοινότητα δεν ήταν αριθμητικά μεγάλη, ωστόσο την αποτελούσαν πλούσιοι Έλληνες, οι οποίοι βοήθησαν το Έθνος με κάθε τρόπο. Από τα μέσα του 17ου αιώνα χρονολογείται και η ελληνική παροικία της Νεαπόλεως, ενώ αρχές του 18ου δημιουργήθηκε και στη Γένοβα η πρώτη ελληνική παροικία έως το 1898, ενώ υπήρχε επίσης στη Βαρλέττα ελληνική εκκλησία και σχολείο. Επίσης ελληνικό στοιχείο υπήρχε και στις πόλεις της Πίζας, του Πρίντεζι, της Ανκόνας και στη Ρώμη, όπου ζούσαν Έλληνες λόγιοι ήδη από το 1516 και λειτουργούσε ελληνικό σχολείο.

Ήδη από το 1675 στην Κορσική καταφθάνουν Μανιάτες από τη Γένουα, οι οποίοι συγκροτούν τον δικό τους συνοικισμό. Στη διάρκεια του 18ου αιώνα επίσης ανθίζει η ελληνική παροικία της Μάλτας, που είχε ιδρυθεί ήδη από τον 16ο αιώνα, όπου λειτουργούσε και ελληνικό τυπογραφείο.

Στις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης υπάρχει στο Παρίσι μια μικρή ελληνική παροικία, αποτελούμενη κυρίως από σπουδαστές και διανοούμενους. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η μορφή του Αδαμάντιου Κοραή. Την ίδια εποχή και στη Λισσαβόνα εντοπίζεται μια μικρή κοινότητα Ελλήνων εμπόρων και λίγων λόγιων με σημαντική δράση.

Η… χάρη των Ελλήνων είχε φτάσει και ώς τη Μινόρκα των Βαλεαρίδων, όπου απόκτησαν και τη δυνατότητα της δικής τους εκκλησίας και νεκροταφείου με τη μεσολάβηση των Άγγλων, με τους οποίους συνεργάζονταν όχι μόνο στον καιρό της ειρήνης αλλά και του πολέμου.

Η ελληνική παροικία στο Λονδίνο εντοπίζεται στη διάρκεια του 18ου αιώνα. Ωστόσο, δεν υπάρχουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά μ’ αυτήν. Η παροικία αυτή – όπως και άλλες ελληνικές στις διάφορες πόλεις της Αγγλίας – ήκμασε κυρίως στη διάρκεια του 19ου αιώνα.

Τον 18ο αιώνα αναπτύχθηκε και στο Άμστερνταμ σημαντική ελληνική παροικία.

Στην Αίγυπτο, οι ελληνικές κοινότητες ήκμασαν μετά την Ελληνική Επανάσταση και η οικονομική κυρίως συμβολή των μελών τους υπήρξε καθοριστική στη συγκρότηση του νέου κρατιδίου.

Τέλος, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες συντελείται ήδη από τον 17ο αιώνα «μια ελληνική αναγέννηση», όπου η ελληνική παιδεία είναι διάχυτη παντού και έρχεται ως συνέχεια από το Βυζάντιο. Στις περιοχές αυτές αναπτύχθηκε απρόσκοπτα ο ελληνισμός και στις τάξεις του ανδρώθηκαν μεγάλες προσωπικότητες, η τάξη των Φαναριωτών καθώς και σημαντικοί Έλληνες έμποροι, βιοτέχνες, γιατροί και λόγιοι.

Διαβάστε επίσης:

Ο δρόμος για τη χειραφέτηση των γυναικών είναι στρωμένος με άντρες / 2

Ο ελληνισμός της Διασποράς / 1

Ελληνικές πτυχές του Ανατολικού Ζητήματος / 4