Οδηγός (απ)αισιοδοξίας

07:01 10/4/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Υπάρχει μια αγγλική έκφραση: «every cloud has a silver lining» που προέρχεται από ένα ποίημα του Τζον Μίλτον. Τη μεταφράζουμε ως «υπάρχει μια θετική πλευρά σε κάθε τι αρνητικό» ή με το αρχαίο ελληνικό ρητό «ουδέν κακόν αμιγές καλού».

Silver Linings Playbook είναι ο τίτλος μιας ταινίας του 2012 και αφηγείται την ιστορία ενός άντρα που έχει χάσει τα πάντα: σπίτι, δουλειά και σύζυγο. Αφού περνάει οχτώ μήνες σε ψυχιατρικό ίδρυμα, επιστρέφει στο πατρικό αποφασισμένος να κερδίσει ξανά όσα στερήθηκε. Η ταινία στην Ελλάδα

μεταφράστηκε ως Οδηγός αισιοδοξίας.

Μου αρέσει ο κινηματογράφος. Ιδιαίτερα στην περίοδο της καραντίνας, οι ταινίες είναι, μαζί με τα βιβλία, μια κάποια παρηγοριά. Κι όχι μόνο για μένα. Το Netflix κέρδισε, παγκοσμίως, εκατομμύρια νέους συνδρομητές και τα βιβλιοπωλεία είδαν τόσο αυξημένη ζήτηση που δυσκολεύτηκαν να ανταποκριθούν.

Θυμάμαι πως από τις πρώτες κιόλας μέρες της νέας μας πραγματικότητας και της καμπάνιας «Μένουμε Σπίτι», η οθόνη μου γέμισε από προτάσεις για ταινίες και σειρές με επιδημίες. Contagion (2011), Cargo (2017), Outbreak (1995) και άλλους τίτλους με ιούς που εξαπλώνονται, επιστήμονες που αγωνίζονται να τους αντιμετωπίσουν και πολιτικούς που παίρνουν αποφάσεις για τον περιορισμό μιας πανδημίας. Στις εκδοτικές προτάσεις, λίγο πολύ τα ίδια: η Πανούκλα του Καμύ, το Περί Τυφλότητος του Σαραμάγκου, ο Έρωτας στα χρόνια της χολέρας του Μάρκες.

Είτε ως μίμηση της πραγματικότητας σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είτε ως μίμηση μιμήσεως σύμφωνα με τον Πλάτωνα (μια και η πραγματικότητα είναι και αυτή αντίγραφο της ιδανικής Πολιτείας), η τέχνη διεγείρει τον νου και το συναίσθημα. Ιδιαίτερα οι τέχνες δημιουργίας και αφήγησης ιστοριών προσφέρουν στον αποδέκτη –θεατή ή αναγνώστη– τη δυνατότητα να βιώσει ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων εκ του ασφαλούς.

Με αυτό το σκεπτικό γίνεται κατανοητή η προσφορά και η ζήτηση ταινιών και βιβλίων με καταστροφικές πραγματικότητες. Αποκτιέται έμμεσα συγκεντρωμένη γνώση και εμπειρία χωρίς την επικινδυνότητα της άμεσης εμπλοκής. Είναι όμως αυτός ο κυριότερος λόγος που όταν ο άνθρωπος διανύει μια δύσκολη περίοδο προτιμάει συχνά να βλέπει και να διαβάζει ιστορίες με αντίστοιχες δυσάρεστες καταστάσεις;

Γνωρίζοντας λογοτεχνικούς ή κινηματογραφικούς ήρωες που περνούν τα ίδια ή χειρότερα βάσανα με εμάς, το βάρος γίνεται κάπως ελαφρύτερο. Συνειδητοποιούμε πως δεν είμαστε οι μόνοι αποδέκτες της τραγωδίας. Την έχουν βιώσει άλλοι πριν από μας και θα τη δοκιμάσουν άλλοι μετά από μας. Κι αυτό, όσο ζοφερό κι αν ακούγεται φέρνει συνάμα και μια νότα αισιοδοξίας. Ο άνθρωπος ξέρει να επιβιώνει. Το έχει κάνει στο παρελθόν και θα το κάνει στο μέλλον.

Ο πόνος βέβαια εξακολουθεί να είναι εκεί. Και στη μίμηση και στην ίδια την πραγματικότητα. Όταν όμως παύει να είναι ατομικό συναίσθημα και γίνεται κοινή εμπειρία, κάτι αλλάζει. Ο “έλεος” δεν είναι πλέον μονάχα αριστοτελικός όρος στην τραγωδία. Για να επέλθει η κάθαρση είναι αναγκαίο πρώτα το συμπάσχειν και το συναλγείν. Η αμοιβαία αλληλεξάρτηση γίνεται φανερή. «Και θα ήταν ευτυχισμένοι, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα», γράφει ο Καμύ στην Πανούκλα, μετά το τέλος της επιδημίας. «Και πια ήξεραν πως υπάρχει κάτι που πάντοτε μπορείς να λαχταράς και καμιά φορά να το κερδίζεις: η ανθρώπινη τρυφερότητα…».

Κι ίσως εδώ να βρίσκεται η θετική πλευρά, το καλό του αρχαιοελληνικού ρητού. Όταν συνειδητοποιούμε πως κανενός η ζωή δεν είναι τέλεια, όταν βλέπουμε πως υπάρχουν γύρω μας άνθρωποι που χάνουν ξαφνικά τη γη κάτω απ’ τα πόδια τους, που πενθούν, που παλεύουν μέρα με τη μέρα, όταν αντιλαμβανόμαστε πως οι ομοιότητες μεταξύ μας είναι πιο πολλές από τις διαφορές, ίσως τότε να γίνουμε περισσότερο αλληλέγγυοι.

Στην ταινία Οδηγός αισιοδοξίας ο πρωταγωνιστής τελικά δεν παίρνει πίσω όσα έχασε. Κερδίζει όμως άλλα, βρίσκοντας συνοδοιπόρους για τις διαδρομές της νέας του πραγματικότητας.

*Η Ηρώ Σκάρου είναι συγγραφέας