Οι τρεις κλασικές εκφράσεις των εκλογών

08:32 10/7/2019 - Πηγή: Το Ποντικι

ΕΛΛAΔΑΈντυπη Έκδοση

 

Η «ψήφος», το «θα πέσει μαύρο που θα πάει σύννεφο», τα «κουκιά» που βγαίνουν ή δεν βγαίνουν, τα «δαγκωτά» ψηφοδέλτια είναι οι πιο συνήθεις εκφράσεις που ανασύρονται στην καθημερινότητα στο στόμα των ψηφοφόρων σε περιόδους εκλογών. Έτσι, δεν υπάρχει εκλογική αναμέτρηση που να μην είναι διανθισμένη από αυτές τις παράξενες εκφράσεις, όπου τα κουκιά δεν παραπέμπουν σε συνταγές μαγειρικής, αλλά σε ψήφους, ούτε το μαύρισμα σε ηλιοθεραπεία, αλλά σε καταψήφιση και αποδοκιμασία, πολύ περισσότερο

το «δάγκωμα» δεν παραπέμπει σε μια βίαιη συμπεριφορά, αλλά στην πλήρη και μετ’ επιτάσεως αποδοχή! 

Α. «Τα κουκιά δεν βγαίνουν»

Τα κουκιά έχουν μεγάλη παροιμιακή και λαογραφική βαρύτητα. Έτσι, εκτός από φαγητό που χρησιμοποιούνται σε πολλές νόστιμες συνταγές, συνηθίζουμε να τα… θυμόμαστε στις εκλογικές περιόδους ή σε περιπτώσεις ψηφοφορίας. Ποιος δεν έχει χρησιμοποιήσει την έκφραση «δεν βγαίνουν τα κουκιά…» ή το «είναι κουκιά μετρημένα!» όταν πρόκειται για μια σίγουρη ψηφοφορία που προδικάζει το αποτέλεσμα; Το «κουκί» ταυτίζεται με την ψήφο από τον 19ο αιώνα και η έκφραση χρωστά την προέλευσή της στα σφαιρίδια με τα οποία, όπως ξέρουμε, γινόταν τότε η ψηφοφορία. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι στην αρχαία Ελλάδα, στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, στη Γαλλική Επανάσταση, ακόμα και στο παλάτι του Μπάκιγχαμ και στον Νέο Κόσμο (Μασαχουσέτη), τα κουκιά αποτελούσαν τους κλήρους, δηλαδή τα ψηφοδέλτια. Στην αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη τα ξερά κουκιά που μαύριζαν εξέφραζαν διαφωνία και τα χλωρά που ήταν λευκά σήμαιναν συγκατάθεση. Θυμίζουμε ότι η έκφραση «τα κουκιά δεν βγαίνουν» άρεσε και τη χρησιμοποιούσε συχνά ο γ.γ. του ΚΚΕ Χαρίλαος Φλωράκης… 
Δημοσιογράφοι προς Φλωράκη: Θα στηρίξετε την επιλογή του κυρίου Παπανδρέου για Πρόεδρο Δημοκρατίας;
Χαρ. Φλωράκης: Ακούστε. Τα κουκιά δεν βγαίνουν, οπότε δεν έχει νόημα το ερώτημά σας.

Β. Δαγκωτό 
Η έκφραση «δαγκωτό» κάθε άλλο παρά σχετίζεται με τον αναποφάσιστο ψηφοφόρο. Αντίθετα, εκφράζει κατά τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο την ειλημμένη απόφαση η οποία δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας. Η «δαγκωτή ψήφος» είναι μια κατά κυριολεξία έκφραση που προφανώς δεν σημαίνει ότι δαγκώνουμε το ψηφοδέλτιο. Αν και οι Βαυαροί είχαν εισαγάγει ήδη από το 1833 το ψηφοδέλτιο που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1834 στις δημοτικές εκλογές του νομού Αργολιδοκορινθίας, ένα λευκό χαρτί πάνω στο οποίο ο ψηφοφόρος καλούνταν να γράψει το όνομα του υποψηφίου που προτιμούσε, το σύνταγμα του 1864 κατάργησε αυτόν τον τρόπο ψηφοφορίας, καθώς οι Έλληνες ήταν στη συντριπτική τους πλειονότητα αναλφάβητοι. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνεται εκτεταμένη νοθεία, καθώς μεσολαβούσαν καλαμαράδες να γράψουν όποιο όνομα ήθελαν στο ψηφοδέλτιο, δίχως ο ψηφοφόρος να έχει τη δυνατότητα ελέγχου. 
Το γνωστό μας σφαιρίδιο, δηλαδή ένας μικρός μολυβένιος βώλος, εισήχθη στη διαδικασία της ψηφοφορίας ύστερα από εισήγηση των Επτανήσιων βουλευτών, με το σκεπτικό ότι ήταν το «καταλληλότερο εις τα αναπτυγμένα έθνη, τα έχοντα ηθικήν καλυτέραν, σέβας προς τους νόμους και την δημοτικήν παιδείαν διακεχυμένην και εις το ευτελέστατον χωρίον». 
Το σφαιρίδιο ήδη το χρησιμοποιούσαν στο Ιόνιο κράτος και είχε τις ρίζες του στην περίοδο της Ενετοκρατίας. Ωστόσο, η συνταγματική κατοχύρωση της διά σφαιριδίων ψηφοφορίας είχε σκοπό τη διασφάλιση της μυστικότητας, του «απορρήτου της ψήφου» και τη διασφάλιση της θέλησης των αναλφάβητων ψηφοφόρων από τη χειραγωγία των κομματαρχών. 
Οι πρώτες εθνικές εκλογές με σφαιρίδιο έγιναν το 1865 (14-17 Μαΐου), με νικητή τον Μεσσήνιο πολιτικό Αλέξανδρο Κουμουνδούρο. Η διαδικασία της ψηφοφορίας με σφαιρίδιο ήταν χρονοβόρα. 
Ορισμένοι ψηφοφόροι συνήθιζαν να δαγκώνουν το μολυβένιο αυτό σφαιρίδιο αφήνοντας τα ίχνη της οδοντοστοιχίας τους ως σημάδι πίστης και προσήλωσης στον εκλεκτό τους υποψήφιο. Εξ ου και σήμερα η «δαγκωτή» ψήφος (το έριξα «δαγκωτό») σημαίνει τη φανατική και παθιασμένη ψήφο! 

Γ. Θα πέσει μαύρο 
Στη συνέχεια της πιο πάνω εκλογικής διαδικασίας η κάθε κάλπη χωριζόταν εσωτερικά σε δύο μέρη που αντιστοιχούσαν, εξωτερικά, σε δύο χρώματα, το άσπρο εξέφραζε τη θετική ψήφο και το μαύρο την αρνητική ψήφο. Ο σφαιροδότης φώναζε δυνατά το όνομα του υποψήφιου και ο ψηφοφόρος έριχνε το σφαιρίδιο μέσα από έναν σωλήνα, στη μεριά που επιθυμούσε. Σε περίπτωση που ο ψηφοφόρος ήθελε να καταψηφίσει έναν υποψήφιο έριχνε το σφαιρίδιο στη μαύρη πλευρά της κάλπης, εξού και οι δημοφιλείς εκφράσεις «μαύρο που έχει να φάει», «θα τον μαυρίσω», «τον μαύρισα» κ.λπ. Αντιθέτως, όταν ήθελε να τον υπερψηφίσει έριχνε το σφαιρίδιο στην άσπρη πλευρά της κάλπης.

Λεξικό της κοινής νεοελληνικής: 
ψήφος η [psífos] Ο35: α. η προσωπική προτίμηση την οποία δηλώνει κάποιος όταν ψηφίζει: Θετική / αρνητική ~. Λευκή ~, που δηλώνει μια ουδέτερη στάση. ~ εμπιστοσύνης / ανοχής*. Kαταδικαστική / αθωωτική / απαλλακτική ~. Σε περίπτωση ισοψηφίας, η ~ του προέδρου λογαριάζεται διπλή. Δίνω την ψήφο μου σε κπ., τον ψηφίζω. Πόσες ψήφους πήρε;, πόσοι τον ψήφισαν; Οι συμπατριώτες του τον τίμησαν με την ψήφο τους, τον εξέλεξαν για κάποιο δημόσιο αξίωμα. || Δικαίωμα ψήφου, το έννομο δικαίωμα κάποιου να ψηφίζει, να συμμετέχει σε ψηφοφορία• (πρβ. δικαίωμα του εκλέγειν, εκλογικό δικαίωμα): Δικαίωμα ψήφου έχουν μόνο τα τακτικά μέλη του συλλόγου. || (προφ.) το δικαίωμα ψήφου: Πότε δόθηκε για πρώτη φορά ~ στις γυναίκες; || H θεωρία της χαμένης ψήφου, η άποψη ότι πρέπει κανείς να ψηφίζει αυτόν που έχει δυνατότητα εκλογής και όχι αυτόν που πραγματικά προτιμά. β. το μέσο με το οποίο δηλώνει κάποιος την προτίμησή του, όταν ψηφίζει• (πρβ. ψηφοδέλτιο): Έγκυρη / άκυρη ~. Kαταμέτρηση / διαλογή ψήφων. Στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούσαν για ψήφους όστρακα, κομμάτια από κεραμίδι κ.τ.λ. Εκλέχτηκε βουλευτής με χίλιες ψήφους διαφορά. Πού θα ρίξεις την ψήφο σου;, τι ή ποιον θα ψηφίσεις; || (έκφρ.) προς άγραν* ψήφων. 
[λόγ. < αρχ. ψῆφος, ἡ χαλίκι για μέτρημα, χαλίκι για ψήφιση] 
ψήφος ο [psífos] Ο18: (προφ., λαϊκότρ.) η ψήφος. 
[μσν.(;) ψήφος, ο < ψήφος, η μεταπλ. σε αρσ. κατά τα άλλα αρσ. σε -ος] 
 

ψήφοςεκλογέςσφαιρίδιομαύροIssue: 2080Issue date: 4-7-2019Has video: Exclude from popular: 0