Ολυμπιακοί Αγώνες – Μέρος Πρώτο: Άθλος, πεδίον, κότινος!

06:06 27/7/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Η λέξη «άθλος» σημαίνει αγώνας. Είναι μια λέξη κοινή σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες που ανακαλεί εκείνο το αρχαίο ελληνικό πάθος στον αθλητισμό. Η παιδιά, δηλαδή, η διασκέδαση, ήταν γνωστή σε πολλούς αρχαίους πολιτισμούς. Η παιδιά, ωστόσο, στους Έλληνες γρήγορα αναδεικνύεται σε αγώνισμα, καθώς με τον ανταγωνισμό νοηματοδοτείται η επίδειξη της αρετής και της ικανότητας υπεροχής επί του αντιπάλου . Σημειωτέον ότι η άμιλλα στην ελληνική αρχαιότητα κυριαρχεί σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής και της τέχνης: στη μουσική,

στην ποίηση, στο δράμα, ακόμα και στο κάλλος των ανδρών στους αγώνες ευανδρίας.

Οι αθλοπαιδιές λοιπόν τέρπουν όλους αυτούς που λαμβάνουν μέρος και ταυτόχρονα ψυχαγωγούν τους θεατές. Η παιδιά, ωστόσο, δεν δημιουργήθηκε προς χάριν μιας γενικώς εννοούμενης ψυχαγωγίας δίχως αντίκρισμα. Είχε ταυτόχρονα ατομικό και κοινωνικό όφελος καθώς μέσω της διασκεδάσεως γύμναζαν τα σώματά τους, φρόντιζαν την υγεία τους, αναπτύσσοντας τις απαραίτητες για την καθημερινή – και κυρίως για την πολεμική– ζωή φυσικές και πνευματικές δυνάμεις που θα τους εξασφάλιζαν ατομική και κοινωνική ευημερία και ασφάλεια. Έτσι, στις παιδιές ανέπτυσσαν την ταχύτητα, τη σωματική δύναμη, την επιτηδειότητα, την εφευρετικότητα και τη φρόνηση, αρετές που εκτιμούσαν ιδιαίτερα στην αρχαία Ελλάδα.

«Δίχως ίχνος υπερβολής ο αθλητισμός ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες της δημιουργίας και της ανάπτυξης του κλασικού πολιτισμού. Το έξοχο φυσικό περιβάλλον, το ήπιο κλίμα, η ανάγκη πολεμικής ετοιμότητας και οι συνθήκες της ζωής, που δεν ήταν εύκολη και τρυφηλή, αλλά ούτε και εξαντλητικά δύσκολη, συνέβαλαν στην ανάπτυξη του αγωνιστικού πνεύματος, στενά συνυφασμένου με την ιδιοσυγκρασία του Έλληνος». (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. Β΄, σελ. 472)

Το πιο ξεχωριστό όσον αφορά το αγωνιστικό πνεύμα είναι το ότι οι Έλληνες αγωνίζονταν όχι για κάποιο υλικό κέρδος, αλλά για την τιμή της νίκης, τον κότινον, το πιο επιθυμητό έπαθλο των Ολυμπιακών Αγώνων. Στις πρώτες αρρενωπές κοινωνίες των Αχαιών, η μάχη που ήταν καθημερινή υπόθεση, δημιουργούσε την ανάγκη της άσκησης και της άμιλλας. Από εκεί ξεκίνησε η ιδέα των πρώτων αγωνισμάτων που δεν ήταν άλλα από τον δρόμο, την πάλη, την πυγμαχία, το ακόντιο, τον δίσκο. Αυτά τα αγωνίσματα συγκρότησαν σε μεγάλο βαθμό την ιδιοσυγκρασία των Ελλήνων, καθώς σε αυτά έβρισκαν χαρά στον ίδιο τον αγώνα, στην άμιλλα, στην επίδειξη δύναμης, στην κατάκτηση της νίκης. Στη γεωμετρική και αρχαϊκή εποχή, οι αγώνες παύουν να γίνονται συμπτωματικά και οργανώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα και σε ορισμένους τόπους. «Δημιουργούνται τότε οι μεγάλοι πανελλήνιοι περιοδικοί αγώνες, καθώς και πλήθος τοπικοί που σφυρηλατούν τους ακατάλυτους συγγενικούς δεσμούς ανάμεσα στους κατοίκους των πόλεων-κρατών, έτσι που, παρά τις διαφορές, τους συχνούς πολέμους και τις αναστατώσεις, να αισθάνονται ότι ανήκουν στο ίδιο έθνος».

Συμπερασματικά, στην αρχαϊκή και κλασική περίοδο, οι πόλεις ανέδειξαν αθλητές που έλαβαν μέρος σε πανελλήνιους και σε τοπικούς αγώνες, διαγωνιζόμενοι για την κατάκτηση της νίκης. Αυτοί είναι οι χρυσοί αγώνες του γνήσιου αθλητισμού. Από τον 4ο π.Χ. αιώνα αρχίζει σιγά σιγά η υπεράμιλλα να δημιουργεί την ειδίκευση και τον επαγγελματικό αθλητισμό, που έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα στο γνήσιο ερασιτεχνικό αθλητικό πνεύμα.

Το άθλημα

Η λέξη «αθλητήρ», δηλαδή αθλητής, απαντάται για πρώτη φορά στην Οδύσσεια. Οι πηγές στα ομηρικά έπη όπου εκφράζεται το γνήσιο αγωνιστικό πνεύμα αφθονούν και φαίνεται η μεγάλη σημασία του αθλητισμού στη μυκηναϊκή περίοδο στην οποία αναφέρεται τόσο η «Ιλιάδα» όσο και η «Οδύσσεια». Οι μάχες με άρματα κατέληγαν σε αγώνες με όπλα ή με τα χέρια μεταξύ των πολεμιστών, οι σωματικές και στρατιωτικές ασκήσεις αποτελούσαν απαραίτητη αγωγή, καθώς ο πολεμιστής είναι και αθλητής. Το αγωνιστικό ιδανικό του ομηρικού ήρωα να υπερέχει από τους άλλους, γίνεται φανερό στις εντολές που έδωσε ο Ιππόλοχος στον γιο του Γλαύκο: «Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων».

Εύκολα γίνεται αντιληπτό το αγωνιστικό πνεύμα του πολεμικού λαού των Αχαιών, που εκδηλώνεται στην καθημερινή ζωή στις διασκεδάσεις ακόμα και κατά τις ώρες της σχόλης των στρατιωτών. Τα αγωνίσματα είναι ο δρόμος, η πάλη, ο δίσκος, το άλμα, η πυγμή. Έπαθλα δεν υπάρχουν και οι ευγενείς νέοι αγωνίζονται για τη χαρά του αγώνα. Τα «άθλα επί Πατρόκλω» της «Ιλιάδας», που οργάνωσε ο Αχιλλέας για να τιμήσει τον νεκρό του φίλο Πάτροκλο, είναι η αρχαιότερη περιγραφή αγώνων. Χαρακτηριστικό της σημαντικής θέσης που κατέχουν οι αγώνες στη ζωή των Αρχαίων Ελλήνων είναι ότι τελούνταν ακόμα και για την εκλογή γαμπρού (Οδυσσέας και Πηνελόπη, Πέλοψ και Ιπποδάμεια, θυγατέρες Δαναού στο Άργος κ.λπ.). Ο λαός της ομηρικής κοινωνίας παρακολουθεί με ζωηρό ενδιαφέρον τα αγωνίσματα. Εντυπωσιακή είναι η πληροφορία που αντλούμε από την «Ιλιάδα» ότι στα «άθλα επί Πατρόκλω» έπεσε το πρώτο στοίχημα μεταξύ του Ιδομενέως και του Αίαντος Οϊλέως στον αγώνα αρματοδρομίας μεταξύ του Διομήδους και του Ευμήλου. Το στοίχημα ήταν ένας τρίποδας ή λέβητας.

Οι αγώνες αυτοί, που αφηγούνται τα ομηρικά έπη μας δίνουν να καταλάβουμε πώς αναπτύχτηκε στους Αχαιούς το αθλητικό πνεύμα. Αρχικά μάλιστα δεν συνδέονταν με λατρείες θεών ή ιερούς τόπους .Δεν είχαν θρησκευτικό ή τελετουργικό χαρακτήρα. Τα αγωνίσματα των ομηρικών χρόνων θα τα κληρονομήσουν οι Έλληνες των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, θα τα οργανώσουν και θα τα εμπλουτίσουν στους πανελληνίους και τοπικούς αγώνες.

Πανελλήνιοι αγώνες

Από το πλήθος των τοπικών αγώνων και των θρησκευτικών αθλητικών πανηγύρεων που αναπτύχθηκαν στον ελληνικό χώρο, τα Ολύμπια, τα Πύθια, τα Ίσθμια και τα Νέμεα ξεπέρασαν τα στενά τοπικά όρια και αναδείχθηκαν σε πανελλήνιους αγώνες. Οι παλαιότεροι και σημαντικότεροι από τους πανελλήνιους αγώνες ήταν οι Ολυμπιακοί. Με την καθιέρωση των αγώνων, η Ολυμπία αναδεικνύεται σε πανελλήνιο κέντρο της αθλητικής τέχνης, σε χώρο συναντήσεως όλων των Ελλήνων, που προσέφερε μοναδική ευκαιρία σε ποιητές, καλλιτέχνες, ιστορικούς, πολιτικούς και ρήτορες να έρθουν σε επαφή με ένα ευρύτερο και πολυάριθμο κοινό. Με πρότυπο τους Ολυμπιακούς Αγώνες, το έτος 582 π.Χ. αναδιοργανώθηκαν τα Πύθια και τα Ίσθμια και λίγο αργότερα, το 573 π.Χ., και τα Νέμεα, που σε πολλά μοιάζουν με τα Ολύμπια.

Διαβάστε επίσης:

Γαλάζια Πατρίδα / Οι μεγάλες ναυμαχίες στο Αιγαίο

Γαλάζια πατρίδα: Οι μεγάλες ναυμαχίες στο Αιγαίο

Ο θαυμαστός κόσμος των μουσείων