Ουκρανία: Πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις του Κιέβου με Ε.Ε., ΝΑΤΟ και ΗΠΑ

07:01 13/2/2022 - Πηγή: Το Ποντικι

Από τα μέσα Οκτωβρίου 2021 παρατηρείται σημαντική δραστηριότητα των ρωσικών δυνάμεων στα ουκρανικά σύνορα, αλλά και εντός της κατεχόμενης περιοχής της Κριμαίας.

Αυτή η δραστηριότητα συνοδεύεται από μια εκατέρωθεν επιθετική ρητορική, η οποία καταγράφεται παρά τις συνεχιζόμενες διμερείς διαπραγματεύσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας.

Τα τελευταία οκτώ χρόνια, το Κίεβο, προκειμένου να αντιμετωπίσει την παρατεταμένη συμβατική και υβριδική ρωσική απειλή, επιδιώκει να θωρακιστεί κυρίως αμυντικά και οικονομικά, να

ενταχθεί στη Βορειοατλαντική Συμμαχία και την Ε.Ε., αλλά και από το 1994 να εμβαθύνει τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ.

Σχέσεις με την Ε.Ε.

Από το 2014 η ουκρανική κυβέρνηση επιδιώκει την ενσωμάτωσή της στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Το 2019 μια συνταγματική τροποποίηση κατέστησε την ουκρανική κυβέρνηση ως υπεύθυνη για την εφαρμογή της «στρατηγικής πορείας» προς την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ.

Για τις πολιτικές και οικονομικές σχέσεις της Ε.Ε. με την Ουκρανία έχει υπογραφεί μια Συμφωνία Σύνδεσης, η οποία ενθαρρύνει την εναρμόνιση με τους νόμους και τους κανονισμούς της Ε.Ε., αλλά περιλαμβάνει και μια συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών (DCFTA), η οποία τέθηκε σε ισχύ το 2017.

Σύμφωνα με την Ε.Ε., η DCFTA είχε σημαντικό θετικό αντίκτυπο στο εμπόριο αγαθών. Την ίδια χρονιά (2017), η Ε.Ε. αφενός χορήγησε στους Ουκρανούς πολίτες είσοδο χωρίς βίζα στη ζώνη Σένγκεν, αφετέρου επέβαλε κυρώσεις στη Ρωσία ως απάντηση για την εισβολή της στην Ουκρανία.

Τη χρονική περίοδο 2014-2019 η Ε.Ε. υπήρξε σημαντικός πάροχος οικονομικής βοήθειας προς την Ουκρανία, συνολικού ύψους άνω των 13 δισ. ευρώ σε δάνεια και δύο δισ. ευρώ σε επιχορηγήσεις. Επίσης, κράτη – μέλη της Ε.Ε. παρείχαν επιπλέον 1,4 δισ., στο πλαίσιο διμερούς βοήθειας.

Για την αντιμετώπιση της πανδημίας Covid-19, το 2020, η Ε.Ε. ανακοίνωσε την παροχή άνω των 190 εκατ. ευρώ ως επείγουσα υποστήριξη προς την Ουκρανία. Στη συνέχεια, παρείχε επιπλέον 1,2 δισ. ευρώ σε δάνεια, προκειμένου να περιοριστούν οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας.

Στις 12 Οκτωβρίου 2021 πραγματοποιήθηκε στο Κίεβο η 23η Σύνοδος Κορυφής Ε.Ε. – Ουκρανίας, όπου εξετάστηκαν τα μέχρι σήμερα επιτεύγματα της Συμφωνίας Σύνδεσης, συζητήθηκαν τα επόμενα βήματα, η κοινή απάντηση στην Covid-19, οι μεταρρυθμιστικές επιδιώξεις της Ουκρανίας, ενώ η εξωτερική πολιτική και η πολιτική ασφάλειας αποτέλεσαν κορυφαία θέματα της Συνόδου.

Σχέσεις με το ΝΑΤΟ

Η Ουκρανία διατηρεί στενές σχέσεις με το ΝΑΤΟ, οι οποίες θεωρούνται από τις πλέον ουσιαστικές συνεργασίες της Συμμαχίας. Το 1994 η Ουκρανία ήταν το πρώτο μετασοβιετικό κράτος – μετά τα κράτη της Βαλτικής – που εντάχθηκε στη Συνεργασία για την Ειρήνη του ΝΑΤΟ (PfP).

Υπό τον πρώην Πρόεδρο Γιανουκόβιτς, η Ουκρανία υιοθέτησε ένα καθεστώς μη ένταξης στο ΝΑΤΟ. Ωστόσο, μετά τη ρωσική εισβολή της Ρωσίας το 2014, το ουκρανικό κοινοβούλιο απέρριψε τις φιλορωσικές επιλογές του Γιανουκόβιτς.

Το 2016 το ΝΑΤΟ ενέκρινε ένα Ολοκληρωμένο Πακέτο Βοήθειας για την Ουκρανία, προκειμένου να εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, σύμφωνα με τα πρότυπα του ΝΑΤΟ.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, η Ουκρανία κατάφερε να καταστεί ένας από τους Εταίρους Βελτιωμένων Ευκαιριών του ΝΑΤΟ, μια ειδική συνεργασία, που, επί του παρόντος, αφορά μόνο έξι από τους στενότερους στρατηγικούς εταίρους του ΝΑΤΟ (Αυστραλία, Φινλανδία, Γεωργία, Ιορδανία, Σουηδία και Ουκρανία).

Πέραν αυτών, χώρες – μέλη του ΝΑΤΟ παρέχουν εκπαίδευση και διεξάγουν κοινές ασκήσεις με τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις.

Από την πλευρά της, η Ουκρανία υποστηρίζει τις ειρηνευτικές και ναυτικές επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, έχει συνεισφέρει στη Δύναμη του Κοσόβου (KFOR), στη Διεθνή Δύναμη Αρωγής για την Ασφάλεια στο Αφγανιστάν (ISAF), στην Αντιτρομοκρατική Ναυτική Επιχείρηση «Active Endeavour» και στην Αντιπειρατική Επιχείρηση «Ocean Shield».

Επιπρόσθετα, συμμετείχε στη ΝΑΤΟϊκή Ναυτική Επιχείρηση «Sea Guardian» και στη «Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης» (NRF).

Τα τελευταία χρόνια, η ουκρανική κυβέρνηση επιδίωξε να εμβαθύνει περαιτέρω τις σχέσεις της με το ΝΑΤΟ. Συγκεκριμένα, το 2017, το ουκρανικό κοινοβούλιο κατέστησε τη συνεργασία με το ΝΑΤΟ ως μείζονα προτεραιότητα εξωτερικής πολιτικής.

Επίσης, η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας της Ουκρανίας για το 2020 περιλάμβανε ως προτεραιότητα την ανάπτυξη μιας ειδικής εταιρικής σχέσης με το ΝΑΤΟ, καθώς και την ένταξή της.

Μάλιστα, το 2021 ο Πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι και άλλοι Ουκρανοί αξιωματούχοι κάλεσαν το ΝΑΤΟ να εκπονήσει ένα σχέδιο δράσης για την ένταξη της χώρας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία.

Σχέσεις με τις ΗΠΑ

Το 1994 ο πρώην σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ Ζμπίγκνιου Μπρζεζίνσκι, αναφερόμενος στην τότε πρόσφατα ανεξάρτητη Ουκρανία, υποστήριξε μεταξύ άλλων: «Μια ισχυρή Ουκρανία δεν θα ωφελούσε μόνο τους Ουκρανούς, αλλά θα βοηθούσε και στην αποτροπή της ανάδυσης μιας νέας ρωσικής αυτοκρατορίας… Χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναι αυτοκρατορία, αλλά με την Ουκρανία υποταγμένη, η Ρωσία γίνεται αυτόματα αυτοκρατορία…».

Λίγο μετά τη δημοσίευση των δηλώσεων του Μπρζεζίνσκι, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρείχαν «πολιτικές διαβεβαιώσεις» στην Ουκρανία, με την υπογραφή του «Μνημονίου της Βουδαπέστης» (1994).

Είκοσι χρόνια αργότερα, η αμερικανική κυβέρνηση άρχισε να εκφράζει πιο συχνά και πιο εμφατικά την υποστήριξή της για την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της.

Το 2019 οι αμερικανο-ουκρανικές σχέσεις αναβαθμίστηκαν ιδιαίτερα στις εσωτερικές πολιτικές υποθέσεις των ΗΠΑ. Μετά τις αποτυχίες της κυβέρνησης Τραμπ, η κυβέρνηση Μπάιντεν επιδίωξε να εμβαθύνει τις σχέσεις με την Ουκρανία.

Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν επισκέφθηκε την Ουκρανία τον Μάιο του 2021, ενώ η υπουργός Ενέργειας Τζένιφερ Γκράνχολμ συμμετείχε στη Σύνοδο Κορυφής για την Πλατφόρμα της Κριμαίας, τον Αύγουστο του 2021, στο Κίεβο.

Τον επόμενο μήνα, ο Αμερικανός Πρόεδρος φιλοξένησε τον Πρόεδρο Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο. Κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης, οι δύο πλευρές προέβησαν σε κοινές δηλώσεις για τη στρατηγική εταιρική σχέση ΗΠΑ – Ουκρανίας.

Αμερικανοί και Ουκρανοί αξιωματούχοι υπέγραψαν το νέο Στρατηγικό Αμυντικό Πλαίσιο και Συμφωνία Αμυντικής Έρευνας, Ανάπτυξης και Αξιολόγησης, καθώς και Μνημόνιο Κατανόησης, με στόχο την ενίσχυση της διμερούς εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας.

Επίσης, ανακοίνωσαν την επέκταση της αμερικανο-ουκρανικής Συμφωνίας Επιστήμης και Τεχνολογίας, αλλά και τη δημιουργία μιας νέας ασφαλούς γραμμής επικοινωνίας, μέσω του Εθνικού Κέντρου Μείωσης Πυρηνικού Κινδύνου.

Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να τονιστεί ότι, σύμφωνα με δηλώσεις Αμερικανών αξιωματούχων, «στα 30 χρόνια ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, η στρατηγική εταιρική σχέση ΗΠΑ – Ουκρανίας δεν ήταν ποτέ ισχυρότερη από ό,τι είναι σήμερα».

Οι Ηνωμένες Πολιτείες απορρίπτουν την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και δεσμεύονται να διατηρήσουν αυτή την πολιτική, μέχρι να αποκατασταθεί η εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας.

Ακόμη, ο Νόμος για την Αντιμετώπιση της Ρωσικής Επιρροής στην Ευρώπη και την Ευρασία του 2017 (CRIEEA) αναφέρει ότι «οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα αναγνωρίσουν ποτέ την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας από την κυβέρνηση της Ρωσικής Ομοσπονδίας ή τον διαχωρισμό οποιουδήποτε τμήματος της ουκρανικής επικράτειας, μέσω της χρήσης στρατιωτικής βίας».

Οι Ηνωμένες Πολιτείες υποστηρίζουν τις προσπάθειες της Τριμερούς Ομάδας Επαφής (Trilateral Contact Group) και των Τεσσάρων της Νορμανδίας (Γερμανία, Γαλλία, Ουκρανία και Ρωσία), για την εφαρμογή των Συμφωνιών του Μινσκ (αποκλιμάκωση της συγκρουσιακής κατάστασης στην Ουκρανία).

Ταυτόχρονα, κατηγορούν τη Ρωσία ότι δεν εκπλήρωσε τις δεσμεύσεις της βάσει των Συμφωνιών του Μινσκ και καταδικάζουν τις επιθετικές ενέργειές της, μέσα και γύρω από την Ουκρανία.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 (1992-2000), η Ουάσιγκτον παρείχε στο Κίεβο βοήθεια ύψους 2,6 δισ. δολαρίων. Στη δεκαετία του 2000 (2001-2009), η συνολική αμερικανική βοήθεια ανήλθε σε σχεδόν 1,8 δισ. δολάρια.

Τα πέντε χρόνια πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία (2010-2014), οι χορηγήσεις διμερούς βοήθειας του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών και της Υπηρεσίας Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (USAID) ανήλθαν σε περίπου 105 εκατ. δολάρια ετησίως.

Μετά το 2014, η αμερικανική ετήσια οικονομική βοήθεια αυξήθηκε περαιτέρω. Συγκεκριμένα, από το 2015 έως το 2020 οι χορηγήσεις διμερούς βοήθειας ανήλθαν συνολικά σε περίπου 418 εκατ. δολάρια ετησίως, ενώ για το οικονομικό έτος 2021 οι χορηγήσεις έφθασαν συνολικά τα 464 εκατ. δολάρια.

Στην Ουκρανία υπάρχει ελάχιστη στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ. Η μόνιμη δύναμη περιορίζεται κυρίως στον στρατιωτικό ακόλουθο και τους πεζοναύτες της αμερικανικής πρεσβείας στο Κίεβο, καθώς και στους περίπου 150 Αμερικανούς στρατιώτες της Εθνοφρουράς της Φλόριντα, οι οποίοι σταθμεύουν στη δυτική Ουκρανία.

Στην παρούσα φάση, οι ΗΠΑ μεταφέρουν χιλιάδες στρατιώτες στην Ανατολική Ευρώπη και εντείνουν την πίεση στη Ρωσία, προκειμένου να τερματίσει την ανάπτυξη των ρωσικών δυνάμεων – άνω των 100.000 Ρώσων στρατιωτών – γύρω από την Ουκρανία.

Στις αρχές Φεβρουαρίου 2022 το Πεντάγωνο ανακοίνωσε τη μεταφορά περίπου 2.000 στρατιωτών τής 82ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας από το Φορτ Μπραγκ (Βόρεια Καρολίνα) με προορισμό την Πολωνία.

Ήδη, στη Ρουμανία, έχουν μετασταθμεύσει 900 Αμερικανοί στρατιώτες, ενώ άλλοι 1.000 αναμένεται να μεταφερθούν εκεί από την Γερμανία (η Πολωνία και η Ρουμανία έχουν κοινά σύνορα με την Ουκρανία).

Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του Πενταγώνου Τζον Κίρμπι, «αυτές οι δυνάμεις δεν πρόκειται να πολεμήσουν στην Ουκρανία, αλλά θα ενισχύσουν την άμυνα των συμμάχων του ΝΑΤΟ».

Πέραν αυτών, 8.500 στρατιώτες παραμένουν στις ΗΠΑ σε «αυξημένη ετοιμότητα», ενώ, από τον Δεκέμβριο του 2021 το αεροπλανοφόρο USS Harry S. Truman βρίσκεται στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Στην Ευρώπη σταθμεύουν μόνιμα περίπου 70.000 Αμερικανοί στρατιώτες, με τη Γερμανία να φιλοξενεί περίπου το 50% αυτής της δύναμης.

Επιπρόσθετα, 7.000 Αμερικανοί στρατιώτες έχουν αναπτυχθεί στην Ευρώπη σε μικρότερους σχηματισμούς, ως μέρος της αποστολής υποστήριξης του ΝΑΤΟ Atlantic Resolve (85 ελικόπτερα και μια Τεθωρακισμένη Μεραρχία) με έδρα το Πόζναν της Πολωνίας.

Μελλοντικές σχέσεις με Ε.Ε. και ΝΑΤΟ

Μέχρι σήμερα, η Ουκρανία δεν κατάφερε να ενταχθεί στην Ε.Ε. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις του 2021, άνω του 50% των Ουκρανών υποστηρίζουν την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε. (οι δημοσκοπήσεις δεν περιλαμβάνουν την κατεχόμενη Κριμαία και τις περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας που ελέγχονται από τη Ρωσία).

Εκτιμάται ότι η Ε.Ε. είναι απίθανο να θεωρήσει σύντομα την Ουκρανία ως υποψήφια για ένταξη χώρα, λόγω των εσωτερικών της προκλήσεων, της πιθανής σύγκρουσης με τη Ρωσία, τις εσωτερικές προκλήσεις της ίδιας της Ε.Ε., καθώς και την απροθυμία πολλών χωρών – μελών της Ε.Ε. για περαιτέρω διεύρυνση γενικώς.

Το 2008 τα μέλη του ΝΑΤΟ συμφώνησαν επισήμως ότι «η Ουκρανία και η Γεωργία θα ενταχθούν στο ΝΑΤΟ», αλλά μέχρι σήμερα σε κανένα κράτος δεν έχει δοθεί σαφές χρονοδιάγραμμα ένταξης.

Εκτιμάται ότι ένας αριθμός χωρών – μελών του ΝΑΤΟ δεν θα συμφωνήσει στην ένταξη της Ουκρανίας, τουλάχιστον για όσο χρονικό διάστημα η Ρωσία κατέχει τα ουκρανικά εδάφη και η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση είναι ορατή.

Εξάλλου, οι ίδιοι οι Ουκρανοί παραμένουν διχασμένοι σχετικά με το ΝΑΤΟ. Μετά το 2014, μόνο το 40-50% των Ουκρανών υποστηρίζει την ένταξή τους (οι δημοσκοπήσεις δεν περιλαμβάνουν την κατεχόμενη Κριμαία και τις ελεγχόμενες από τη Ρωσία περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας).

Ο Βασίλης Γιαννακόπουλος είναι γεωστρατηγικός αναλυτής, [e-mail]

Διαβάστε επίσης

Ιταλία: Τέλος η μάσκα στους εξωτερικούς χώρους- Ανοίγουν και πάλι ντίσκο και κλαμπ

Επεισοδιακή συνάντηση Λαβρόφ – Τρας: Η Βρετανίδα ΥΠΕΞ φέρεται να μπέρδεψε ρωσικά εδάφη με περιοχές της Ουκρανίας

Συνάντηση Πούτιν – Μακρόν: Η εξήγηση των Γάλλων για το τραπέζι – «γήπεδο» που συνομίλησαν οι δύο ηγέτες στη Μόσχα