Περί ανάγνωσης και βιβλίων: Οι ρίζες του αντισημιτισμού

06:12 13/10/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Για μια βιβλιοθήκη δίχως σύνορα

Felix Stähelin

Ο αντισημιτισμός της αρχαιότητας

Γένεση και εξέλιξη

Μετάφραση – σχόλια: Τάσος Ψηλογιαννόπουλος

Εκδόσεις: Αργοναύτης

Σελ.: 68

Το πρώτο γνωστό κείμενο που πραγματεύεται και αναζητεί τις ρίζες του αντισημιτισμού πριν από την έλευση του Χριστιανισμού, στους ελληνιστικούς χρόνους, σύμφωνα με τα κείμενα και τις μαρτυρίες των ιστορικών της εποχής.

Πρόκειται για μια σημαντικότατη και σπάνια μελέτη που, αν και έχει τις ρίζες της στο απώτατο παρελθόν, διατηρεί άσβεστο το έντονο και πάντα επίκαιρο ενδιαφέρον

που σχετίζεται με το διαχρονικό μίσος εναντίον των Εβραίων. Ένα μίσος του οποίου η παρανοϊκή πορεία διαρκεί ώς τις μέρες μας σαν μια τελετουργία απόλυτης φρίκης που στοχοποιεί την ύπαρξη ενός αδιανόητα ανθεκτικού λαού που αγωνίζεται ανά τους αιώνες προκειμένου να υποστηρίξει το δικαίωμά του στην ύπαρξη!

Η μελέτη αυτή του Felix Stähelin είναι το πρώτο γνωστό κείμενο που πραγματεύεται το φαινόμενο του αντισημιτισμού. Τη βάση αυτής της εργασίας αποτέλεσε μια διάλεξη για το ευρύ κοινό την οποία έδωσε ο συγγραφέας στις 17 Φεβρουαρίου του 1901 στη Βασιλεία της Ελβετίας. Κατόπιν, την ίδια χρονιά, το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε επεξεργασμένο σε δυο συνέχειες στο ένθετο της κυριακάτικης έκδοσης της «Γενικής Ελβετικής Εφημερίδας». Το μεγάλο αυτό θέμα για τις απαρχές του αντισημιτισμού υπονομεύεται ήδη από το σύντομο της μελέτης. Πράγματι δεν πρόκειται για μια εξαντλητική επεξεργασία του διαχρονικού και σίγουρα πολύπλοκου αυτού ζητήματος. Το ξεκάθαρο ωστόσο συμπέρασμα που εξάγεται είναι πως ο αντισημιτισμός δεν έχει χριστιανική προέλευση και πως οι ρίζες του βρίσκονταν στην ελληνιστική περίοδο. Παρόλα αυτά, το δίχως άλλο έχουμε να κάνουμε με μια προσπάθεια που επικεντρώνεται στη διαμόρφωση μιας τεκμηριωμένης άποψης η οποία βασίζεται στα σημαντικότερα γεγονότα, που σχετίζονται με τη διερεύνηση των καταβολών και της ιστορικής πορείας του ιουδαϊκού έθνους. Ο συγγραφέας ξεκινά υποστηρίζοντας ότι στα χρόνια της Βαβυλώνιας Αιχμαλωσίας ο Ιουδαϊσμός συγκροτήθηκε οριστικά ως αντίληψη μια για πάντα, διαμορφώνοντας την αμετακίνητη νοοτροπία μιας αυστηρά κλειστής λατρευτικής κοινότητας. Έδρα και μοναδικός τόπος της λατρείας έγινε ο ναός της Ιερουσαλήμ. Με αυτόν τον τρόπο ο Ιουδαϊσμός δυνάμωσε έτσι ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τις επερχόμενες σφοδρές θύελλες που του επιφύλασσε η Ιστορία. Στη διάρκεια λοιπόν της Βαβυλώνιας Αιχμαλωσίας, που κράτησε 48 χρόνια (586 – 538 π.Χ.), οι Βαβυλώνιοι εγκατέστησαν τους εξόριστους Εβραίους σε οριοθετημένες περιοχές και σύντομα τους παραχώρησαν κάποια δικαιώματα ιδιοκτησίας και πολιτικού χαρακτήρα, τα οποία βοήθησαν στη διατήρηση της φυσικής και πνευματικής συνέχειας αλλά και της εθνικής τους ταυτότητας. Πλέον, μετά την εξορία, ήταν ένας νέος διακριτός λαός ο οποίος κατοίκησε στην Ιερουσαλήμ και τα περίχωρά της, που είχε λάβει την αμετακίνητη απόφαση να διατηρήσει υπό οιεσδήποτε περιστάσεις την εθνική και θρησκευτική του ιδιαιτερότητα.

Για το μίσος που εμπνέουν οι Εβραίοι έχει κατηγορηθεί ιστορικά κατά μείζονα λόγο ο Χριστιανισμός. Η χριστιανική φιλολογία υποδεικνύει τους Εβραίους ως υπαίτιους για τα δεινά του Θεανθρώπου (και κατά συνέπεια της πιο διαδεδομένης και ισχυρής θρησκείας του σύγχρονου κόσμου, όπως παραδόξως εξελίχθηκε ο Χριστιανισμός). Με αυτήν την ευρέως διατυπωμένη και διαδεδομένη άποψη διαφωνεί εκ θεμελίων ο συγγραφέας. Δυναμικό και θεμελιωμένο επιχείρημά του είναι η ιστορική άποψη ότι οι πρώτοι Χριστιανοί, εξαιτίας του ήδη υπάρχοντος αντισημιτισμού, υπέστησαν μια σειρά διώξεων, πέφτοντας θύματα αρκετές φορές των ίδιων προκαταλήψεων. Μερικές όμοιες κατηγορίες είναι αυτές της λατρείας του όνου, της μισανθρωπίας και του τελετουργικού φόνου.

Εξίσου ισχυρό είναι και το επιχείρημα που θέλει τους Εβραίους να κατηγορούν τους Χριστιανούς και να τους υποδεικνύουν ως πραγματικούς ενόχους για να αποτινάξουν από τους ώμους τους τις προκαταλήψεις που βαρύνουν τους ίδιους.

Εν κατακλείδι, ο συγγραφέας θεωρεί την αντίληψη που υποστηρίζει πως οι ρίζες του μίσους εναντίον των Εβραίων είναι χριστιανικές ως μια επί πλέον προκατάληψη. Αντίθετα ο Felix Stähelin υποστηρίζει ότι πρόκειται για μιαν ιστορία που οι ρίζες της ανιχνεύονται όπως είπαμε στην ελληνιστική εποχή, πράγμα που προσπαθεί να αποδείξει μέσα από διάφορα κείμενα υπογεγραμμένα από έγκυρους ιστορικούς της συγκεκριμένης περιόδου.

Στην ελληνιστική περίοδο η επίδραση των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλέξανδρου είχε ως αποτέλεσα την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού σε ολόκληρη την Ανατολή. «Ο Ελληνισμός», όπως αναφέρει ο συγγραφέας, «ήταν γενναιόδωρος και προικισμένος με ενδιαφέρον και ανοιχτό βλέμμα για τους ποικίλους πολιτισμούς και τις διαφορετικές θρησκείες των λαών οι οποίοι έρχονταν στον πνευματικό του ορίζοντα». Σύμφωνα με μια αναφορά του Εκαταίου, η πλειοψηφία των Ιουδαίων κρατιόταν με ανησυχία σε απόσταση από τους ξένους στο μάλλον διεθνιστικό περιβάλλον του βασιλείου των Πτολεμαίων όπου εκεί η ιουδαϊκή διασπορά στην Αίγυπτο και συγκεκριμένα στην Αλεξάνδρεια ήταν μεγάλη. Στη λαμπρή αυτή πόλη ο συγγραφέας ανιχνεύει τα πρώτα ίχνη αυτού που θα ονομάζαμε θεωρητικού αντισημιτισμού στηρίζοντας την άποψη αυτή σε γεγονότα και αναφορές σχετικές με την ιουδαϊκή παροικία στην πόλη από συγγραφείς της εποχής. Ανεξάρτητα από τα συμπεράσματα του συγγραφέα, το βιβλίο αυτό ως μια πρώτη καταγραφή στη διερεύνηση του αντισημιτισμού αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς εκτός των άλλων μας παραπέμπει σε πηγές και πληροφορίες ιδιαίτερα κατατοπιστικές όσο και ενδιαφέρουσες.

Διαβάστε επίσης:

Περί ανάγνωσης και βιβλίων: Το καθεστώς της απώλειας!

Περί Ανάγνωσης και βιβλίων: Αρχίλοχος – Ο Μεγάλος Ανατρεπτικός

Περί ανάγνωσης και βιβλίων