Σουδάν: Οι ρίζες της εμφύλιας σύγκρουσης – Ποιος είναι με ποιον και γιατί

06:02 1/5/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

Πάνοπλοι στρατιώτες, που ελέγχονται από δύο αντίπαλους στρατηγούς, μάχονται για τον έλεγχο του Σουδάν, βυθίζοντας άλλη μια φορά στο χάος και τη βία την πολύπαθη χώρα, η οποία μετρά πάλι εκατοντάδες νεκρούς και τραυματίες και ζει ένα κύμα φυγής αμάχων.

Ο εμφύλιος καταστρέφει τις ελπίδες των Σουδανών για τη μετάβαση σε μια πολιτική κανονικότητα, με τους αντιμαχόμενους να αλληλοκατηγορούνται και τους προστάτες τους να παίζουν το παιχνίδι τους από το παρασκήνιο.

Γιατί συγκρούονται οι στρατηγοί

Το Σουδάν ελέγχεται από μία ελίτ που βρίσκεται γύρω από το

Χαρτούμ και τον ποταμό Νείλο. Ο αρχηγός τής παραστρατιωτικής οργάνωσης RSF (Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης) Νταγκαλό ή Χεμέντι κατάγεται από το Νταρφούρ και η σουδανική ελίτ αναφέρεται σε αυτόν και τους στρατιώτες του με τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό «χωριάτες», καθώς τους θεωρούν ακατάλληλους να κυβερνήσουν το κράτος.

Οι πρωταγωνιστές αυτής της κρίσης είναι δύο: ο στρατιωτικός ηγέτης της χώρας Αμπντέλ Φάταχ Αλ Μπουρχάν – ένας στρατιωτικός καριέρας – και ο αρχηγός της παραστρατιωτικής δύναμης RSF Μοχάμεντ Χαμντάν Νταγκαλό. Μέχρι πρόσφατα ήταν σύμμαχοι και μαζί ανέτρεψαν τον Πρόεδρο Ομάρ Αλ Μπασίρ το 2019, ενώ είχαν κεντρικό ρόλο και στο στρατιωτικό πραξικόπημα του 2021.

Οι δύο τα έσπασαν στις διαπραγματεύσεις για την ενσωμάτωση του RSF στις εθνικές ένοπλες δυνάμεις, στο πλαίσιο του σχεδίου για την αποκατάσταση της πολιτικής διακυβέρνησης. Το ζήτημα που οδήγησε στη σύγκρουση των δύο ήταν ποιος θα είχε τον πρώτο λόγο στη νέα ιεραρχία.

Μετά την ανατροπή του Μπασίρ, το Σουδάν κυβερνούσε μια συμμαχία στρατιωτικών και πολιτικών ομάδων που τερματίστηκε το 2021, όταν η κυβέρνηση ανατράπηκε από τον στρατό.

Η παραστρατιωτική οργάνωση του Νταγκαλό προήλθε από τις περιβόητες αραβικές δυνάμεις Τζανζαουίντ, που είχαν κατηγορηθεί για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον πόλεμο του Νταρφούρ, στις αρχές του 2000, εναντίον της μη αραβικής κοινότητας. Ο πόλεμος στο Νταρφούρ χαρακτηρίστηκε η πρώτη γενοκτονία του 21ου αιώνα.

Η Τζανζαουίντ συγκροτήθηκε από άνδρες των φυλών Μαχαμίντ και Μαχαρίγια, που ανήκουν στην εθνική ομάδα Ριζεϊγκάντ του βορείου Νταρφούρ και κυριαρχούσαν στην έρημο μεταξύ Σουδάν και Τσαντ πριν χαραχτούν τα σύνορα στους χάρτες. Ο δικτάτορας Μπασίρ ήταν αυτός που νομιμοποίησε την Τζανζαουίντ, μετονομάζοντας τις ομάδες αυτές σε Μεθοριακές Μονάδες Αντικατασκοπίας, τις οποίες ενσωμάτωσε στις μυστικές υπηρεσίες της χώρας το 2007.

Η παράλληλη πορεία των στρατηγών

Από τις μονάδες αυτές δημιουργήθηκε η παραστρατιωτική RSF, που αναφερόταν απευθείας στον Μπασίρ και είχε ως επικεφαλής τον Νταγκαλό, ο οποίος τελικά το 2019 στράφηκε κατά του δικτάτορα.

Στο πραξικόπημα αυτό αρχηγός του στρατού του Σουδάν ήταν ο στρατηγός Μπουρχάν, ο οποίος έχει σχεδόν παράλληλη πορεία με τον σημερινό αντίπαλό του. Κι αυτός έγινε παντοδύναμος στις αρχές της δεκαετίας του 2000, στις σκοτεινές μέρες του πολέμου στο Νταρφούρ. Τότε ήταν που ο Μπουρχάν και ο Νταγκαλό συμμάχησαν έχοντας την υποστήριξη των ισχυρών δυνάμεων του Κόλπου.

Οι δύο στρατηγοί ήταν επικεφαλής σουδανικών δυνάμεων που εστάλησαν να υπηρετήσουν υπό τις εντολές της σαουδαραβικής συμμαχίας στην Υεμένη. Από τη συμμετοχή των παραστρατιωτικών αραβικών δυνάμεων στον πόλεμο της Υεμένης αλλά και στην αιματοχυσία της Λιβύης ο αρχηγός της RSF ισχυροποιήθηκε στην εσωτερική σκηνή.

Αλλά υπάρχουν κι άλλοι πρωταγωνιστές που καθορίζουν την τύχη του Σουδάν. Ο κυνισμός των ισχυρών χωρών στη βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή τις οδήγησε να στηρίξουν τον στρατό και τις παραστρατιωτικές δυνάμεις του Σουδάν μετά το 2019, για να ελέγχουν την κατάσταση, και στο παζλ αυτό προστέθηκε η Ρωσία, που συμμάχησε με τους Σουδανούς παραστρατιωτικούς για να βάλει χέρι στα ορυχεία χρυσού και να εξυπηρετήσει τα περιφερειακά σχέδιά της, καθώς το Σουδάν έχει γεωστρατηγική σημασία.

Αλλά, κυρίως, έχει χρυσάφι, που ανακαλύφθηκε στο βόρειο Νταρφούρ το 2012 και στην αρχή κατέληγε στις αγορές του Ντουμπάι εξασφαλίζοντας σκληρό νόμισμα στο Χαρτούμ. Μέχρι το 2017 οι πωλήσεις χρυσού ήταν το 40% των εξαγωγών του Σουδάν και ο στρατηγός Νταγκαλό είχε τον απόλυτο έλεγχο. Όταν ανατράπηκε ο Μπασίρ, ο Νταγκαλό ήταν ήδη ο πιο πλούσιος άνθρωπος στο Σουδάν. Και μάλιστα έκανε συμβόλαιο με καναδική εταιρεία δημοσίων σχέσεων για να φτιάξει τη δημόσια εικόνα του και να αποκτήσει πολιτική πρόσβαση στη Ρωσία και τις ΗΠΑ.

Ο παράγοντας Ρωσία και οι περιφερειακές δυνάμεις

Οι παραστρατιωτικές δυνάμεις του Νταγκαλό αριθμούν περίπου 70.000 άνδρες, που είναι πολύ καλά εξοπλισμένοι και εκπαιδευμένοι. Αμερικανοί αναλυτές εκτιμούν ότι το RSF εκπαιδεύεται από τη Ρωσία, η οποία όμως διατηρούσε πολύ καλές σχέσεις και με τον Μπουρχάν. Ο στρατηγός Μπουρχάν, εξάλλου, υποχρεώθηκε μόνο ύστερα από διεθνείς πιέσεις να αρνηθεί την παρουσία της ρωσικής παραστρατιωτικής οργάνωσης Wagner στο Σουδάν.

Όπως είναι φυσικό, και η ηγεσία της Wagner, ο Πριγκόζιν, συνεργάτης του Πούτιν, αρνείται κάθε εμπλοκή στο Σουδάν.

Το 2017 ο τότε Πρόεδρος Μπασίρ υπέγραψε σειρά συμβολαίων με τη ρωσική κυβέρνηση στη διάρκεια επίσκεψής του στη Μόσχα. Μεταξύ αυτών ήταν η συμφωνία για τη δημιουργία μιας ρωσικής ναυτικής βάσης στο Πορτ Σουδάν, στην Ερυθρά Θάλασσα, και συμφωνίες για εξόρυξη χρυσού μεταξύ της ρωσικής εταιρείας M Invest και του σουδανικού υπουργείου Ορυκτών. Σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών, η M Invest και η θυγατρική Meroe Gold είναι βιτρίνες της Group in Sudan.

Σύμφωνα με δυτικούς αναλυτές, το 2021 και το 2022 η Wagner αύξησε εντυπωσιακά τις σχέσεις με την παραστρατιωτική δύναμη του Νταγκαλό εκπαιδεύοντας τους άνδρες του και διοχετεύοντας σημαντικές ποσότητες όπλων και πυρομαχικών. Το 2018 ήταν περίπου 100 άνδρες της Wagner που εκπαίδευαν μέλη των σουδανικών ενόπλων δυνάμεων και έκτοτε η σχέση έχει ενισχυθεί, λέει η δρ Τζοάνα ντε Ντέους Περέιρα, Βρετανίδα αναλύτρια.

Σύμφωνα με τον «Guardian», στη γειτονική Λιβύη, όπου ο υποστηριζόμενος από την Wagner πολέμαρχος Χαλίφα Χαφτάρ ελέγχει τμήματα του εδάφους της χώρας, δορυφορικές εικόνες αποτύπωσαν ασυνήθιστα έντονη δραστηριότητα σε βάσεις που χρησιμοποιεί η ρωσική μισθοφορική οργάνωση. Ο Χαφτάρ υποστηρίζει τη σουδανική παραστρατιωτική οργάνωση RSF, σύμφωνα με τις πηγές του CNN, και η έντονη κινητικότητα της Wagner στις βάσεις του Χαφτάρ οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ρωσία και ο Λίβυος στρατηγός υποστήριζαν την RSF πριν ξεσπάσουν οι μάχες.

Ένα ρωσικό μεταγωγικό Ilyushin-76 προσγειώθηκε στη Λιβύη δύο μέρες πριν αρχίσουν οι μάχες στο Σουδάν και η κινητικότητα συνεχίστηκε και τις επόμενες μέρες, σύμφωνα με τις δορυφορικές εικόνες που αναλύθηκαν από το CNN.

Η Τουρκία και οι Άραβες

Αλλά το Σουδάν έχει και πετρέλαιο, που όμως πέρασε σε δεύτερη μοίρα με τη διχοτόμηση της χώρας. Τότε το Χαρτούμ στράφηκε στην εκμετάλλευση της γης για αγροτικές καλλιέργειες και ενοικίασε μεγάλες εκτάσεις σε ξένες δυνάμεις. Οι χώρες που έσπευσαν να συνάψουν τέτοια συμβόλαια ήταν η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, η Τουρκία και η Κίνα, ενώ τέτοιες συμφωνίες ετοιμάζουν η Ιορδανία, η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Τα συμβόλαια αυτά έχουν και γεωστρατηγική σημασία, αφού η σουδανική ακτή στην Ερυθρά Θάλασσα είναι μια σημαντική οδός για τη ναυτιλία κοντά στην Υεμένη, όπου πολλές χώρες διαγκωνίζονται για να αποκτήσουν επιρροή. Μεγάλο μέρος των εμπορικών συναλλαγών περνά από το Πορτ Σουδάν.

Τον περασμένο Μάρτιο η Τουρκία και το Κατάρ υπέγραψαν συμφωνίες ύψους 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να υποστηρίξουν το Σουδάν στην ανάπτυξη του λιμανιού αυτού. Στόχος της Τουρκίας δεν είναι το λιμάνι, αλλά η δημιουργία μίας βάσης στην Ερυθρά Θάλασσα. Αλλά η Τουρκία και το Κατάρ είναι πολιτικοί αντίπαλοι των υποστηρικτών του Σουδάν – της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.

Η αυξανόμενη οικονομική και πολιτική επιρροή της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ αντικατοπτρίζεται και στην υποστήριξη που λαμβάνει ο σουδανικός στρατός, λόγω της συμμετοχής του στον πόλεμο της Υεμένης, εναντίον των ανταρτών Χούθι, που υποστηρίζονται από το Ιράν.

Και η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ έχουν χορηγήσει πακέτα βοήθειας ύψους 3 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Σουδάν, αφότου πήραν την εξουσία οι στρατιωτικοί. «Είναι ολοένα και πιο ξεκάθαρο ότι τα ΗΑΕ έχουν εξαιρετική επιρροή» λέει η Ανέτ Γουέμπερ, καθηγήτρια του γερμανικού Ινστιτούτου για Διεθνή και Θέματα Ασφαλείας.

Η δουλειά των Κινέζων και οι Αμερικανοί

Αλλά το Σουδάν λαμβάνει σημαντική βοήθεια και από την Κίνα για έργα υποδομής, στο πλαίσιο του κινεζικού προγράμματος για τον σύγχρονο Δρόμο του Μεταξιού, μέσω του οποίου το Πεκίνο επιδιώκει να προωθήσει τα εμπορικά συμφέροντά του. Η Κίνα καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες να κερδίσει φίλους στην ανατολική Αφρική, μέσω μεγάλων έργων υποδομών, οικονομικών επενδύσεων, δανείων και με τη στήριξη που παρέχει σε συγκεκριμένους παίκτες.

Παρότι το Πεκίνο φιλοδοξεί να έχει ρόλο μεσολαβητή για να διευρύνει την επιρροή του σε όλη την Αφρική, ο «Guardian» εκτιμά ότι δεν θα μπορέσει να αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες στην παρούσα σύγκρουση. Ωστόσο η στάση ίσων αποστάσεων που τηρεί το Πεκίνο εξασφαλίζει στους Κινέζους την προοπτική να οικοδομήσουν σχέσεις με όποιον κερδίσει το «μπρα-ντε-φέρ» για την εξουσία στο Σουδάν.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι άλλος ένας μεγάλος παίκτης στο Σουδάν και έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν ευθέως κάποια άτομα που έχουν ρόλο στις εξελίξεις, μέσω της παράδοσης ή της διακοπής τεραστίων ποσοτήτων βοήθειας, στην οποία στηρίζεται η χώρα για να επιβιώσει.

Οι ΗΠΑ παίζουν ρόλο στις εξελίξεις και μέσω των διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΗΕ, ή των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, αλλά και λόγω της δυνατότητας που έχουν να οικοδομούν συμμαχίες μικρότερων δυνάμεων. Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι είναι στρατηγικής σημασίας η αποκατάσταση της σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή, με απώτερο στόχο να αποκρούσουν την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας και της Ρωσίας.

Η Ουάσιγκτον καλωσόρισε την ανατροπή του δικτάτορα Ομάρ Αλ Μπασίρ το 2019, αλλά έχει επικριθεί για πολύ χαλαρή στάση έναντι των δύο στρατιωτικών που έχουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο έκτοτε και κυρίως έναντι του Μπουρχάν.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ταυτίζεται με τις ΗΠΑ και τη Βρετανία υποστηρίζοντας μια συμβιβαστική λύση για τη μετάβαση του Σουδάν στην πολιτική διακυβέρνηση. Αν το Σουδάν βυθιστεί και πάλι στο χάος, η Ευρώπη θα δεχτεί νέα κύματα προσφύγων, προοπτική που ανησυχεί κατά κύριο λόγο τη Γαλλία, η οποία φοβάται και τις συνέπειες στις εύθραυστες χώρες που βρίσκονται δυτικά του Σουδάν. Αλλά, όπως πάντα, οι Ευρωπαίοι τρέχουν πίσω από τις εξελίξεις…

Διαβάστε επίσης:

Εμφύλιες εκλογο-συγκρούσεις: Πόσο κινδυνεύουν τα «μεγάλα» κόμματα από τα όμορφα «μικρά»

Σταθερή στις διεκδικήσεις της η Άγκυρα – Αμήχανος κατευνασμός από την Αθήνα

Ο Μητσοτάκης επιτίθεται στον Τσίπρα μέσω… Βαρουφάκη