Στα πρόθυρα παγκόσμιας αταξίας - Τα 75 χρόνια ζωής του ΟΗΕ, ο Γκουτέρες και οι... τέσσερις καβαλάρηδες της Αποκάλυψης

07:23 29/6/2020 - Πηγή: Το Ποντικι

ΚΟΣΜΟΣΈντυπη Έκδοση

 

Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν γενέθλια. Πριν από 75 χρόνια 50 κράτη υπέγραψαν τον καταστατικό χάρτη που δημιούργησε τον Οργανισμό. Ο Χάρτης υπεγράφη στις 26 Ιουνίου 1945 και η ημερομηνία επίσης ίδρυσης είναι η 24η Οκτωβρίου του ίδιου έτους.
Οι ηγέτες του κόσμου σχεδίασαν την επερχόμενη ειρήνη μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο χαράσσοντας το προσχέδιο για τη μεταπολεμική παγκόσμια τάξη. Αντίθετα με άλλους διεθνείς θεσμούς που σχηματίστηκαν κατά καιρούς, ο ΟΗΕ

επέζησε. Τα μέλη του αυξήθηκαν σε 193. Και, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν έχει υπάρξει Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Όμως, αυτή η παγκόσμια τάξη των τελευταίων 75 χρόνων απειλείται με ξήλωμα. Ο κόσμος σήμερα κινδυνεύει να βρεθεί σε μια νέα κατάσταση παγκόσμιας... αταξίας. Οργανισμοί που σχεδιάστηκαν για να βοηθήσουν στη δημιουργία τάξης μέσα από το χάος αγωνίζονται να αντιμετωπίσουν σοβαρά προβλήματα.

Πολυμέτωπες απειλές
Τα Ηνωμένα Έθνη, αλλά και οι δομές τους, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (WTO) και η Συνθήκη περί Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (NPT), αποτελούν ένα σύστημα που αντιμετωπίζει πολυμέτωπες απειλές: 
1. Εσωτερικά προβλήματα και έριδες.
2. Την άνοδο της Κίνας με τις συνεπακόλουθες παγκόσμιες προσπάθειες για το πώς να τη διαχειριστούν.
3. Την αντιπάθεια, ακόμα και εχθρικότητα, της χώρας που αρχικά ήταν ο βασικός τους αρχιτέκτονας και σπόνσορας, της Αμερικής. 
4. Μέσα σε όλα, προστίθεται μια καινούργια πρόκληση, η πανδημία της Covid-19. 

Εκεί που ο κόσμος θα περίμενε μια αμερικανική ηγεσία, υπάρχει ένα κενό εξουσίας. Οι χώρες παρακολουθούν τον Αμερικανό Πρόεδρο να εκτίθεται προτείνοντας στον κόσμο «εκκεντρικές» και ασόβαρες θεραπείες. Ο Τραμπ έδειξε μεγαλύτερο ενδιαφέρον στο να κατηγορεί την Κίνα παρά στην κινητοποίηση μιας παγκόσμιας απάντησης στον ιό. 
Η πιο εξέχουσα από τις κινήσεις που έκανε ήταν να διακόψει τη χρηματοδότηση στον ΠΟΥ και να απειλήσει ότι οι ΗΠΑ θα αποχωρήσουν. Τον Μάρτιο οι υπουργοί εξωτερικών των G7 δεν μπορούσαν ούτε καν να βγάλουν μια κοινή επίσημη ανακοίνωση, αφού ο Μάικ Πομπέο επέμενε η ανακοίνωση να αναφέρεται στον «ιό της Ουχάν». 

Μόλις, εξάλλου, την προηγούμενη εβδομάδα το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ υιοθέτησε ομόφωνα ψήφισμα που καταδικάζει τον συστημικό ρατσισμό και την αστυνομική βία στις ΗΠΑ. Ο Πομπέο αποκάλεσε το ψήφισμα του Συμβουλίου «μια ακόμη ευτελή κίνηση» και επικρότησε ξανά την απόφαση των ΗΠΑ να αποσυρθούν από αυτό.
Η απειλή για την παγκόσμια τάξη αφορά τους πάντες και, αν η Αμερική κάνει πίσω, κάποιοι άλλοι θα πρέπει να κάνουν ένα βήμα μπροστά. Ειδικά οι λεγόμενες μεσαίες δυνάμεις, όπως η Γερμανία, η Ιαπωνία, η Γαλλία και η Ινδία. Όλες τους είναι χώρες που χρόνια τώρα είχαν συνηθίσει να σηκώνει η Αμερική το μεγαλύτερο βάρος. 
Αν διστάσουν, τότε ο κόσμος κινδυνεύει να βυθιστεί σε ακόμα μεγαλύτερη αταξία και να φτάσει να προσομοιάζει με τον εφιάλτη των δεκαετιών του 1920 και του 1930.

Με ελάχιστα μέσα 
Τα Ηνωμένα Έθνη δεν είναι τέλεια. Οι υπηρεσίες τους είναι γραφειοκρατικές και κάποιες φορές υποκριτικές ή μεροληπτικές. Το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν δίνει καν μόνιμη ιδιότητα μέλους στην Ιαπωνία, τη Γερμανία, τη Βραζιλία, την Ινδία ή σε οποιαδήποτε αφρικανική χώρα.
Όπως και να έχει, όμως, η παγκόσμια τάξη είναι κάτι που αξίζει να σωθεί. Όπως χαρακτηριστικά είχε πει ο Νταγκ Χάμαρσκελντ, που υπήρξε γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, «ο Οργανισμός δεν δημιουργήθηκε για να φέρει τον παράδεισο στην ανθρωπότητα, αλλά να σώσει την ανθρωπότητα από την κόλαση».

 
Παρά τα ελαττώματά τους, τα Ηνωμένα Έθνη και οι δομές τους θα έλειπαν αν έπαυαν να υπάρχουν. Κι αυτό επειδή οι χώρες, αν μείνουν μόνες τους, ανεξέλεγκτες και χωρίς λογοδοσία, παρασύρονται στη δίνη του ανταγωνισμού. Πολυμερείς θεσμοί, όπως τα Ηνωμένα Έθνη, το ΝΑΤΟ και η NPT, δεν μπορούν να διασφαλίσουν την ειρήνη, αλλά μπορούν να κάνουν το ενδεχόμενο πολέμου λιγότερο πιθανό ή πιο περιορισμένο. 
Η Γαλλία και οι σύμμαχοί της προς το παρόν συγκρατούν τη σύγκρουση στη ζώνη Σαχέλ, μια ευρεία περιοχή στη Β. Αφρική, όπου τζιχαντιστές και διάφορες ομάδες μάχονται για τον έλεγχο. 
Οι ειρηνευτικές δυνάμεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών επιχειρούν να προστατεύσουν 125 εκατ. ανθρώπους με ένα μπάτζετ που είναι μόλις λίγο μεγαλύτερο από αυτό της αστυνομίας της πόλης της Νέας Υόρκης.

Χωρίς τέτοιες πολυμερείς προσπάθειες, τα παλιά προβλήματα, όπως οι αντιπαλότητες μεταξύ κρατών, πιθανότατα θα οξυνθούν. Την ίδια στιγμή τα νέα προβλήματα, που απαιτούν διεθνή αντιμετώπιση, όπως για παράδειγμα η πανδημία ή η κλιματική αλλαγή, είναι πιθανό να παραμείνουν χωρίς λύση.

Οι άμεσες απειλές
Η προστασία του συστήματος από τις δυνάμεις της αταξίας δεν είναι εύκολη. Δύο είναι οι άμεσες απειλές:
● Η πρώτη είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ Αμερικής και Κίνας. Μπορεί να επιφέρει αδιέξοδο σε διεθνείς θεσμούς και προσπάθειες, που θα επιδεινωθεί περαιτέρω από παράλληλες συμφωνίες ασφαλείας και οικονομικές συμφωνίες που θα «αντιμάχονται» μεταξύ τους.
● Η δεύτερη είναι ότι η Αμερική ίσως συνεχίσει με την ίδια απαξιωτική συμπεριφορά απέναντι σε διεθνείς οργανισμούς, αν επανεκλεγεί για δεύτερη θητεία ο Ντόναλντ Τραμπ. 
Πριν από λίγες μέρες ο Τραμπ ανακοίνωσε ότι θα αποσύρει το ένα τρίτο των αμερικανικών δυνάμεων που βρίσκονται στη Γερμανία, πράγμα που θα εξασθενίσει το ΝΑΤΟ και θα περιορίσει την προβολή ισχύος των ΗΠΑ από την Ευρώπη προς την Αφρική.

Οι «μεσαίες δυνάμεις»
Επί δεκαετίες οι μεσαίες δυνάμεις είχαν εξάρτηση από την Αμερική, ώστε αυτή να πραγματοποιεί τη «συντήρηση ρουτίνας» στο σύστημα. Σήμερα πρέπει να επιφορτιστούν οι ίδιες περισσότερη δουλειά. Η Γαλλία και η Γερμανία έχουν ήδη δημιουργήσει μια συμμαχία που είναι ανοιχτή και σε άλλα κράτη. 
Στα σκαριά είναι επίσης συνεννοήσεις μεταξύ εννέα χωρών, οι οποίες μαζί παράγουν το ένα τρίτο του παγκόσμιου ΑΕΠ, να σχηματίσουν μια «επιτροπή με σκοπό τη διάσωση της παγκόσμιας τάξης». Συμπεριλαμβάνονται ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Γερμανία και η Ιαπωνία. 

Αν και η Αμερική είναι κυρίαρχη, άλλες χώρες μπορούν κάλλιστα να κάνουν πράγματα, με ή χωρίς τη βοήθεια της Ουάσιγκτον. Κάποιες φορές ο στόχος των άλλων κρατών είναι να δεσμεύσουν την Αμερική στην εκάστοτε πρωτοβουλία.
Κάποιες άλλες φορές ο κόσμος είναι υποχρεωμένος να προχωρήσει χωρίς την Αμερική. Όταν ο Τραμπ αποσύρθηκε από την Trans Pacific Partnership (Συμφωνία Συνεργασίας του Ειρηνικού), μια τεράστια εμπορική συμφωνία που θα εκπροσωπούσε το 40% της παγκόσμιας οικονομίας, οι υπόλοιπες χώρες προχώρησαν χωρίς τις ΗΠΑ. Κράτη συνεχίζουν να υπογράφουν περιφερειακές και διμερείς εμπορικές συμφωνίες, όπως αυτή της Ε.Ε. με την Ιαπωνία και αυτή μεταξύ 28 αφρικανικών κρατών.

Ο ρόλος της Κίνας 
Η υπεράσπιση της παγκόσμιας τάξης κρίνεται από πολλές χώρες απαραίτητη και λόγω της Κίνας. Η επιρροή της Κίνας μεγαλώνει παράλληλα με τις συνεισφορές της. Σήμερα πληρώνει το 12% του προϋπολογισμού των Ηνωμένων Εθνών. Συγκριτικά, το 2000 πλήρωνε το 1%. 
Κινέζοι διπλωμάτες βρίσκονται επικεφαλής σε τέσσερις από τις δεκαπέντε εξειδικευμένες υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών, ενώ η Αμερική έχει επικεφαλής σε μόλις μία. Τα υπόλοιπα κράτη φοβούνται ότι αν δεν δράσουν, το σύστημα θα καταλήξει να αντανακλά τις απόψεις και τις πρακτικές της Κίνας.
Κάποιοι θεωρούν ότι η δουλειά των μεσαίων δυνάμεων είναι ένα προσωρινό μέτρο έκτακτης ανάγκης. Να διατηρήσουν, δηλαδή, το σύστημα ζωντανό μέχρις ότου η Αμερική «επιστρέψει» με έναν άλλο Πρόεδρο.

Ένας χαοτικός κόσμος 
Όμως, δεν θεωρείται πιθανό ότι θα επιστρέψουμε ξανά στον «μονοπολικό» κόσμο που προέκυψε μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, όταν η Αμερική πρακτικά έκανε κουμάντο μόνη της. Αυτό ήταν κάτι που γέννησε αντίδραση, κάτι που Ρωσία και Κίνα φρόντισαν να εκμεταλλευτούν δεόντως. 
Η μονοπολική περίοδος, όπου η αμερικανική κυριαρχία ήταν ουσιαστικά αδιαμφισβήτητη έχει περάσει, προφανώς. Σύμφωνα με τον Αντόνιο Γκουτέρες, γενικό γραμματέα του ΟΗΕ, αυτή τη στιγμή «ο κόσμος δεν είναι ακόμα πολυπολικός, είναι βασικά χαοτικός». 

Σε μια ομιλία του για τους κινδύνους που μας επιφυλάσσει το μέλλον, ο γ.γ. του ΟΗΕ επικαλέστηκε τους τέσσερις καβαλάρηδες της Αποκάλυψης. Ο πρώτος, είπε, αντιπροσωπεύει τις χειρότερες γεωστρατηγικές εντάσεις εδώ και δεκαετίες. Έπειτα ακολουθεί μια κρίση που θα φέρει τον κόσμο σε σημείο χωρίς επιστροφή. 
Ο τρίτος καβαλάρης, κατά τον Γκουτέρες, θα έρθει με τη μορφή της ανόδου της δυσπιστίας διεθνώς, που συχνά θα εξελίσσεται σε μίσος, εν μέσω δυσαρέσκειας για την ανισότητα και την αίσθηση πολλών ότι η παγκοσμιοποίηση δεν δουλεύει. 
Και, τέλος, η σκοτεινή πλευρά της ψηφιακής τεχνολογίας αποδιοργανώνει την εργασία και εξαπολύει θανατηφόρα αυτόνομα όπλα σε πολέμους. Αυτό το εφιαλτικό μελλοντικό σενάριο που περιέγραψε ο Γκουτέρες ξεκινά με την κάθοδο σε μια όλο και μεγαλύτερη παγκόσμια αταξία. 

Πράγματι, επί Προεδρίας Τραμπ οι πιθανότητες διεθνούς ηγεσίας υπό τις ΗΠΑ είναι μηδαμινές. Αλλά διαφαίνονται ευκαιρίες αλλού. Η Ε.Ε. δείχνει ξαφνικά πιο ώριμη για τολμηρές ιδέες, ειδικά η ατζέντα Μακρόν. Το σοκ του κινδύνου για το σύστημα ίσως αποδειχθεί αρκετά ισχυρό ώστε να ωθήσει τα Ηνωμένα Έθνη να προχωρήσουν σε σοβαρές μεταρρυθμίσεις στο Συμβούλιο Ασφαλείας.
Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν κάνει ντροπιαστικά λάθη στο παρελθόν. Δεν κατάφεραν να αποτρέψουν γενοκτονίες στη Ρουάντα και στη Σρεμπρένιτσα. Το πρόγραμμα του ΟΗΕ «Πετρέλαιο αντί Τροφίμων» με το Ιράκ κατέληξε σε μια απάτη 1,8 δισ. δολαρίων.

Παρά ταύτα, επί 75 χρόνια δεν υπήρξαν παγκόσμιοι πόλεμοι, αν και υπήρξαν πάρα πολλοί μικρότεροι. Τα Ηνωμένα Έθνη βρίσκονται στο κέντρο ενός συστήματος παγκόσμιας τάξης που βασίζεται σε κανόνες. Όμως καμιά παγκόσμια τάξη δεν κρατάει για πάντα. 
Κατά καιρούς η ισορροπία των δυνάμεων αλλάζει, τα συστήματα δεν καταφέρνουν να προσαρμοστούν και οι δικλίδες ασφαλείας της ειρήνης αρχίζουν να διαβρώνονται. Το πρόβλημα είναι ότι, ιστορικά, η όποια αλλαγή από μια κυρίαρχη δύναμη σε μια άλλη συνήθως σήμαινε πόλεμο...

ΟΗΕΗνωμένα ΈθνηΓκουτέρεςχώρεςΗΠΑΤραμπIssue: 2131Issue date: 25-6-2020Has video: Exclude from popular: 0