Συνέχεια και ασυνέχεια του ελληνισμού

10:06 3/12/2018 - Πηγή: Το Ποντικι

Επωνύμως

Ποια σχέση έχει με το πρότερο εγώ του ο Γάλλος ή ο Γερμανός που προσχωρεί στον βουδισμό ή στο ισλάμ κι αλλάζει όνομα, χώρα διαμονής και βιοτροπία; Ο Κάσσιους Κλέυ και ο Μοχάμεντ Άλι, ο Λευκάδιος Χερν και ο Γιάκουμο Κοϊζούμι, ο Σαύλος και ο Παύλος είναι άλλα πρόσωπα; Ένας ληξίαρχος, ένας φυσιολόγος, ένας ψυχαναλυτής, ένας μυθιστοριογράφος θα χαμογελούσαν μάλλον με τον ισχυρισμό. Για το αστικό δίκαιο ή τα ταμεία ασθενείας, "άλλος" δεν γίνεται καν αυτός που αλλάζει φύλο στο χειρουργείο ή πάσχει από ολική αμνησία. Η περιουσία και τα χρέη του, το οικογενειακό δέντρο του, το DNA

και το ιατρικό ιστορικό του, όλα τα κύρια νήματα που τον συνδέουν με το παρελθόν, παραμένουν άθικτα.

Σε πείσμα των σημερινών identity politics, που με τις παρδαλώνυμες θεωρίες τους έχουν βαλθεί να θεσμοποιήσουν την αυθαιρεσία της βούλησης, το "είσαι ό,τι δηλώσεις", η αυτοκατανόηση είναι ένα μόνο από τα στοιχεία της ταυτότητας ενός υποκειμένου, ατομικού ή συλλογικού – και όχι το κύριο. Αν μόνο η μια στις δέκα πράξεις ή αποφάσεις μας είναι όντως συνειδητές, όπως ισχυρίζονται σήμερα οι νευροεπιστήμονες, πόσο μπορούμε ενεπίγνωστα να επηρεάσουμε με τις πράξεις μας τον εαυτό μας; Και πόσο εντέλει η αυτοσυνειδησία μας, το όνομα ή η "δόξα" που επιλέγουμε να περιενδυθούμε, ρυθμίζει την βαθύτερη, ασύνειδη ζωή μας;

Είναι "άλλος" ο ελληνισμός της Aρχαιότητας λ.χ. απ’ αυτόν των Μέσων Χρόνων και της νεώτερης εποχής; Το ότι οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί του Βυζαντίου αποκαλούν τον εαυτό τους Ρωμαίο, βδελύσσονται την θρησκεία των προγόνων τους και γκρεμίζουν τα ιερά τους, για τους ίδιους προφανώς ήταν μια δραματική μεταβολή της αυτοκατανόησής τους, με ποικίλα κοινωνικά και ψυχικά επακόλουθα. Για τον υπόλοιπο κόσμο όμως, που είχε εμπρός του μια άλλη εικόνα, εκ των έξω άρα και σαφέστερη, προφανώς η θρησκευτική μεταστροφή των Ελλήνων ήταν φαινόμενο με σημασία πολύ πιο περιορισμένη. Γι’ αυτό και εξακολούθησε να αποκαλεί αδιάλειπτα τους Βυζαντινούς με τους όρους που μεταχειριζόταν για τους Έλληνες εδώ και αιώνες: Ίωνες οι εωθινοί μας γείτονες, Γραικούς οι εσπέριοι. Μα και για μας σήμερα μήπως μικρή σημασία δεν έχει αν οι Πέρσες αποκαλούν σήμερα το κράτος τους Ισλαμική Πολιτεία του Ιράν ή αν ο νυν διάδοχος του Οθωμανού σουλτάνου και χαλίφη της Κωνσταντινουπόλεως ακούει στον τίτλο Πρόεδρος, ηγείται ενός κοσμικού τύποις κράτους, εδρεύει στα υψίπεδα της Φρυγίας και γράφει το όνομά του με λατινικούς χαρακτήρες; Τα συλλογικά υποκείμενα δεν τα γεννούν οι λέξεις, αλλά η ιστορία.

Η συζήτηση περί συνέχειας και ασυνέχειας του Ελληνισμού, αλλά και κάθε συλλογικού υποκειμένου, όπως την διεξάγουμε δεν βγάζει νόημα. Είναι παραμορφωτική αντανάκλαση ρομαντικών δοξασιών ή μετανεωτερικών θεωρημάτων, απ’ αυτά που επεχείρησαν να τις αντικαταστήσουν. Όλες οι ταυτότητες είναι από την φύση τους ρευστές, τουτέστιν μετέχουν και στην διαδοχή και στην ανανέωση. Μοιάζουν με τον ηρακλείτειο ποταμό που όχι μόνο τα νερά του διαρκώς ανανεώνονται αλλά και ο ίδιος λοξοδρομεί και αλλάζει κοίτες στο πέρασμα των αιώνων, διασχίζει τα πιο διαφορετικά τοπία και οι λαοί στις όχθες του τον προσφωνούν με τα πιο ποικίλα ονόματα. Όμως κι εκείνου ακόμη τα ξεστρατίσματα κι οι παραπόταμοι παραμένουν γεννήματα της ίδιας πηγής και υπόκεινται σε αξεπέραστους περιορισμούς. Το νερό δεν θ’ αρχίσει να τρέχει αίφνης ανάποδα, ούτε η κοίτη θα μεταναστεύσει ποτέ σ’ άλλη ήπειρο.

Ώστε ούτε οι κατά βούληση αυθαίρετες, ούτε οι παγωμένες στον χρόνο ταυτότητες. Ό,τι κι αν λεν οι μανιφεστογράφοι και οι εκσυγχρονιστές, ότι κι αν πουν οι μεταφυσικοί και οι ουσιοκράτες: ον εκ του μη όντος δεν γίνεται ούτε ον αναλλοίωτο στους αιώνες. Το νερό και οι εκάστοτε δρόμοι του από την πηγή προς τη θάλασσα είναι που ενδιαφέρουν εδώ και που συγκροτούν την ταυτότητα. Και βέβαια, όταν μιλάμε για τον ελληνισμό δεν έχει νόημα να κρύβουμε ότι πολλοί τέτοιοι δρόμοι συν τω χρόνω χορτάριασαν, ότι κάμποσες κοίτες σπουδαίες παλιότερες ξεραθήκαν. Καιρός είναι όμως και να ομολογήσουμε ότι και πολλές, περισσότερες, είναι αυτές που εξακολουθούν να ρέουν αστείρευτες. Γιατί δεν είναι μόνο η τρισχιλιετής γλώσσα που ενώνει την μία εποχή με την άλλη – και που την σημασία της λόγω του αττικισμού αλλά και του οίστρου κάμποσων ποιητών μας την έχουμε τόσο υπερτονίσει.

Δίπλα στην κοίτη της γλώσσας κυλούν και ποικίλα άλλα ρεύματα, ενδεχομένως κρισιμότερα. Λ.χ., η αναλλοίωτη εικόνα του Θανάτου – του αρχαίου όσο και νεοελληνικού Χάροντα ή Άδη· η μεσογειακή κουλτούρα της τιμής ή αιδούς, που σε τόση αντίθεση βρίσκεται με την νορδική-δυτική κουλτούρα της ενοχής· ο πάγιος προσανατολισμός του οικονομείν στην ναυτιλία και το εμπόριο· η σταθερή λατρεία του Θείου στην ενσώματη, αναπαραστάσιμή του μορφή, ειδώλου ή εικόνας· η μακραίωνη διαλεκτική του μητροπολιτικού και του απόδημου, του αυτόχθονος και του ετερόχθονος, του γηγενούς και του μετανάστη· οι τοπικισμοί που αντανακλούν τον φυσικό διαμελισμό του ελληνικού χώρου· η διαιώνιση της πατριάς και της φατρίας ως κυρίαρχων τύπων κοινωνικής οργανώσεως· η αδιατάρακτη προσήλωση προς την μικρή κλίμακα, σε αντίθεση με τον γιγαντισμό των άλλων· οι μονίμως διχαστικές, ακραία ανταγωνιστικές μορφές του πολιτεύεσθαι, κ.ο.κ., κ.ο.κ. Σταχυολογώ απλώς μερικές από τις ελληνικές σταθερές. Δεν ξεμπλέκει κανείς εύκολα μ’ αυτές, ούτε μπορεί αδάπανα να τις αποκαλέσει "συμπτώσεις".

Αν δει κανείς την διασπορά των ελληνικών πληθυσμών στην Ανατολική Μεσόγειο γύρω στο 1900, θα πάρει σχεδόν τον χάρτη των αρχαίων ελληνικών πόλεων πριν τον Αλέξανδρο. Ενίοτε βέβαια η ιστορία ομοιοκαταληκτεί. Ωστόσο, τούτη εδώ η ρίμα δεν είναι τυχαία.

ελληνισμόςεθνική ταυτότηταΕλλάδαHas video: Exclude from popular: 0