Συνέντευξη με τη Νίκη Παπαθεοχάρη: Δεν είναι πολυτέλεια η ποίηση

09:07 17/4/2017 - Πηγή: Το Ποντικι

"Π" ARTΒΙΒΛΙΟΈντυπη Έκδοση Η Νίκη Παπαθεοχάρη με αφορμή την έκδοση της τελευταίας της ποιητικής συλλογής «Άναρχη “Χαϊκίζοντας” ιδεολογία» – Βραβείο Λογοτεχνίας 2017 από την Ακαδημία Ελληνικών Βραβείων Τέχνης –, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Το Ποντίκι, μάς μιλά για την ποίησή της, την τέχνη των χαϊκού, τη φύση, τον άνθρωπο και τη ζωή! Η ποιητική φόρμα των χαϊκού είναι η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο. Στην ελληνική παράδοση έχει εγγραφεί από τον Γ. Σεφέρη με τη συλλογή «Δεκαέξι χαϊκού», Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928-1937). Έκτοτε, αυτή η ιδιαίτερη μορφή ποίησης εδραιώνεται

ως τρόπος έκφρασης και στην ελληνική ποίηση. Εν πάση περιπτώσει, σε μια χώρα με πλούσια και έντονη ποιητική παράδοση και παραγωγή, τι ήταν εκείνο που σας ώθησε να εκφραστείτε στη συγκεκριμένη ποιητική φόρμα; Είναι η δυναμογόνα συμπυκνωμένη παροχή του που με προκάλεσε άμεσα. Εκτίμησα ως πολύτιμο αυτό το πλεονέκτημα εκφραστικού μέσου. Με συγκίνησε ασύνορα η αφαιρετική του διάσταση, που μου δίνει την ευχέρεια και την πειθαρχία να διατυπώσω τόσα πολλά, τόσες θεμελιώδεις αρχές, μέσα σε ένα τρίστιχο. Είναι μία άσκηση που παλεύει να περιμαζεύει αυστηρά τον ξαμολημένο μηχανισμό του ένστικτου, σε αυθεντικές σταγόνες ζωής. Είναι μια «δωρική πρέσβειρα», που προσπαθεί να δημιουργήσει άσυλο στη διακίνηση ιδεών, εξασφαλίζοντας όσο περισσότερους συντρόφους μπορεί σε έναν κοινό θεραπότοπο. Δεδομένου ότι το χαϊκού είναι «στιχουργική άσκηση λιτότητας και ευφυΐας», πώς χώρεσε η «θυελλική αντίσταση» που αναφέρετε στο εισαγωγικό σας σημείωμα; Θα περίμενε κανείς να εκφραστεί μέσα από πιο ελεύθερα και μακροσκελή ποιητικά σχήματα. Μια «στιχουργική άσκηση λιτότητας και ευφυΐας», όπως χαρακτηρίζεται το χαϊκού, είναι ο ιδανικός, ο πιο ευδόκιμος χώρος για ν’ αγκαλιάσει μια «θυελλική αντίσταση». Ούτε η θύελλα ούτε η αντίσταση ξανεμίζονται σε μακροσκελή σχήματα όταν μπορεί σε τρεις «ρωγμές» να χωρέσει η χάραξη της παρακαταθήκης τους. Κάνοντας μιαν αναγωγή, θα λέγαμε ότι και στην αρχαία λυρική ποίηση κυριαρχεί η έννοια του σύντομου και πυκνού λόγου. Θεωρείτε ότι αυτές οι δυο τόσο διαφορετικές και από διαφορετικές πολιτισμικές αφετηρίες προερχόμενες ποιητικές μορφές έκφρασης έχουν κοινούς τόπους; «Κοινούς τόπους» δεν θα το έλεγα ανατρέχοντας στις αφετηρίες τους. Η παμπάλαια λυρική ποίηση, εκτός από το έπος και το δράμα, στην εξέλιξή της – ήδη από το δημώδες τραγούδι – καταπιάνεται με τον έρωτα, τον θρήνο και την καθημερινότητα του ανθρώπου που ζει τις κοινωνικοπολιτικές μεταβολές. Με διηγηματικά στοιχεία παραδειγματίζει, φρονηματίζει και εξωτερικεύει προσωπικά συναισθήματα. Πιο όψιμο είδος το χαϊκού. Από τους πρώιμους αιώνες της εμφάνισής του είναι η πολυτέλεια έκφρασης κάποιων διανοούμενων για ελιτίστικους ρεμβασμούς με τη Φύση, τη λιμνούλα, τον βάτραχο, τη σοφόρα, την κακούρα και την κερασιά. Μέχρι και σήμερα αυτή είναι η κλασική δομή του. Ο τίτλος «Χαϊκίζοντας», και όχι χαϊκού, είναι ακριβώς γιατί καταργείται αυτή η πολύχρονη θεματική συμβατικότητα και αλλάζει τολμηρά ο προσανατολισμός του. Μέσα σε ένα εξελιγμένο παιχνίδι της γλώσσας με εικόνες, επικαιροποιείται η ίδια η ζωή μας απλώνοντας θέματα ερωτικά, κοινωνικά, υπαρξιακά και πολιτικά. Το να επιλέγει κανείς να αισθανθεί πληρότητα και ολοκλήρωση με τα πλέον λιτά ποιητικά μέσα σε μια σύγχρονη κοινωνία, όπου κυριαρχεί ο πλεονασμός, η κατανάλωση, το μέγεθος και η ποσότητα, σημαίνει και μια βαθιά ρήξη με την κυρίαρχη αντίληψη ζωής, έκφρασης και αισθητικής κατανόησης του κόσμου; Αυτό ακριβώς χαρτογραφεί αυτό το βιβλίο. Την αναξιοκρατία, τη χρησιμοθηρία και τους «ψευτο-ελίτ» που έχουν φρακάρει για πάρτη τους όλους τους δρόμους. Γι’ αυτό και παραδόθηκε με επίγνωση στον τίτλο «Άναρχη ιδεολογία». Ακούγεται οξύμωρο για την κοινή αντίληψη. Αν αγκαζάρεις τον μικρό κόπο να ερευνήσεις τα σπλάχνα του, θα νιώσεις πως «ιδεολογία» δεν σημαίνει απαραίτητα ταύτιση με τις εκάστοτε αρχές. Η άναρχη ιδεολογία είναι η αμάζευτη εκείνη ελευθερία, που όμως έχει για αφέντη το πάθος και την πειθαρχία για εξάσκηση ελεύθερης βούλησης. Ελευθερία - Πειθαρχία. Εδώ βρίσκεται το οξύμωρο που είναι δύσκολο κάποιος να το νιώσει και να το εφαρμόσει. Όταν οι νόμοι είναι ανήθικοι, η άναρχη ιδεολογία ακολουθεί τους νόμους της καρδιάς, απαξιώνοντας και το κατεστημένο και την τιμωρία του. Μέσα σε μια δίνη παλεύει: «Τ’ άναμα ψυχής και το Μέγα Τίποτα πώς να φιλιώσεις;». Αρχέτυπα παραδείγματα, ο Προμηθέας Δεσμώτης, η Αντιγόνη του Σοφοκλή και τόσα άλλα. Στην ποίησή σας, ο εξωτερικός κόσμος περιδινίζεται μέσα στον ιστορικό χρόνο προκειμένου να τον βιώσει σαν αισθητικό γεγονός, σαν μια μικρή έκρηξη φωτός, σαν έναν αγώνα εσωτερικής ολοκλήρωσης. Αυτή η στάση έκφρασης και ζωής έχει αποδέκτες, σας αφήνει περιθώρια ή σας στρέφει προς έναν ιδιότυπο μοναχισμό, σε έναν διάλογο ας πούμε με τον εαυτό σας; Αυτός ο στοχαστικός προσανατολισμός είναι το απότοκο από εκείνα τα τόσα ερεθίσματα που εισβάλλουν και στοιβάζονται μέσα μου κάθε μέρα, απ’ όλα τα αφύσικα, τα ανώμαλα και ανεπίσχετα, που ακούμε και βλέπουμε γύρω μας. Καρφώνονται στον μηχανισμό της σκέψης και ασφαλώς γίνονται εσωτερικός μονόλογος, που όμως γυρεύει ανοιχτωσιές, όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο για την «πάρτη» του ποιητή, αλλά για οικουμενική συνύπαρξη. Να συμπαρασύρει σε «κοινό τόπο» με φεγγίτες, είναι το ζητούμενο. Οι συνεκδοχές και τα κλειδιά των συνδηλώσεων της λέξης, που απαραίτητα είναι τα εργαλεία της ποίησης, είναι η μεγάλη πρόκληση για εξάσκηση. Να αφουγκραστείς, να βρεις τους κωδικούς της. Αυτό απαιτεί «επαρκείς αναγνώστες» και ασφαλώς είναι λιγότεροι οι αποδέκτες. Κρατιέται όμως σαν όμηρος πάντα η ελπίδα να γίνουν περισσότεροι. Ανάστροφη με βρίσκει ο «μοναχισμός». Δειλία θεωρώ την απομόνωση. Οφείλει να είναι κοινωφελής μαχητική δύναμη το πολεμικό άλογο της γλώσσας. Στο χλιμίντρισμα και στο ποδοβολητό του ν’ ακούς ξεκάθαρα: «Μια πέτρα φωνή έχεις καταπάνω τους ρίξ’ την…». Η ποίηση για εσάς είναι τρόπος έκφρασης ή τρόπος ζωής; Μα ο τρόπος έκφρασης είναι ακριβώς εκείνο το κεντρικό διάπυρο κομμάτι του τρόπου ζωής. Είναι τα ίδια τα εκφραστικά όπλα που επιλέγουμε για τη ζωή μας με εκείνο το μέγιστο χάρισμα της εξάσκησης της ελεύθερης βούλησης. Δεν είναι πολυτέλεια η ποίηση. Ο καθένας μπορεί να ανακαλύψει τα δικά του όπλα και να τα κάνει φερέφωνό του, αρκεί τα αισθητήριά του να μη βολεύονται και βυθίζονται στην «ανεπίγνωτη άγνοια» και στη σκουριά του κατεστημένου. Μια μεταφυσική πάλη είναι η ποίηση, ίδια με εκείνη του πρωτανθρώπου που χάραζε στις σπηλιές μιμητικές φιγούρες για να καλοπιάσει τον θυμό της Φύσης. Τι κι αν πέρασαν τόσοι αιώνες… Η διαφορά είναι πως, τώρα πια, μεγαλύτερη απειλή δεν είναι η Φύση, αλλά το «πολιτισμένο» ανήμερο θηρίο του τρόμου και της καταστροφής, ο άνθρωπος. Αυτόν προσπαθεί να ξορκίσει η ποίηση.ποίησηΒΙΒΛΙΟΆναρχη “Χαϊκίζοντας” ιδεολογίαλογοτεχνίαΝίκη ΠαπαθεοχάρηIssue: 1964Issue date: 13-04-2017Has video: Exclude from popular: 0