Το κορυφαίο μυθιστόρημα του καιρού μας

11:24 21/9/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Ποιο είναι το κορυφαίο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα του νεαρού ακόμη αιώνα μας; Κατά τη γνώμη μου η Υποταγή του Μισέλ Ουελλμπέκ.

Ο λόγος δεν είναι οι αμιγώς λογοτεχνικές του αρετές, ο Γάλλος συγγραφέας παίρνει μια φόρμα κοινή, αυτή του θρίλερ, και δεν πάει πολύ πέρα απ’ αυτήν, οι χαρακτήρες του είναι ελάχιστοι κι αυτοί στερεότυποι: ο παρακμίας και γι’ αυτό σεξομανής διανοούμενος, η ερωτευμένη φοιτήτρια που ταλαντεύεται ανάμεσα στον ρομαντισμό και την νηφαλιότητα, ο δαιμόνιος πολιτικοθρησκευτικός ινστρούκτορας που κινεί τα

νήματα από το παρασκήνιο.

Η πραγματική αξία του βιβλίου έγκειται στην ικανότητα του συγγραφέα να συμπυκνώνει μέσα σε ελάχιστες φράσεις το πνεύμα μιας εποχής, της δικής μας, και να μας αποκαλύπτει γυμνές, μέσα στην τρομακτική τους προφάνεια, εικασίες και προβλέψεις διατυπωμένες ώς τώρα μόνον δειλά, θαμμένες συχνά μες σε ογκώδεις και δυσκατάποτες πολιτικές και κοινωνικές πραγματείες.

Εντυπωσιακός είναι ο τρόπος λ.χ. με τον οποίο ο Ουελλμπέκ σκιαγραφεί σε δυο λέξεις την πλήρη ταύτιση της σημερινής κεντροδεξιάς και κεντροαριστεράς. Τη δόλια απόσπασή τους από τη βούληση των εκλογέων τους, αλλά και την διανοητική τους οκνηρία, τον μηχανικό εγκλωβισμό τους στην ουσία σε ένα πολιτικό αίτημα του (προ)περασμένου αιώνα: «Η πραγματική ατζέντα του UMP, όπως και του Σοσιαλιστικού Κόμματος, είναι η εξαφάνιση της Γαλλίας, η ενσωμάτωσή της σ’ ένα ευρωπαϊκό ομοσπονδιακό σύνολο. Οι ψηφοφόροι τους, προφανώς, δεν εγκρίνουν αυτόν τον στόχο· όμως τα στελέχη καταφέρνουν να τον αποσιωπούν.»

Εντός παρενθέσεως, σχεδόν παρεμπιπτόντως, πράγμα που λέει πολλά για την εκφραστική δύναμη της γραφής του, ο Ουελλμπέκ μάς δίνει όλο το δράμα του δυτικού φιλελευθερισμού και της αναπόφευκτης, αυθυπαίτιας θα έλεγε ο Καντ, πτώσης του: «παρ’ όλο που ο φιλελεύθερος ατομικισμός θριάμβευε όσο αρκούνταν να διαλύει τις ενδιάμεσες δομές, τα κόμματα, τις συντεχνίες και τις κάστες, μόλις επιτέθηκε στην υπέρτατη δομή της οικογένειας, άρα και στη δημογραφία, υπέγραψε την οριστική του καταδίκη».

Κι αλλού συναντά κανείς τη μια ή την άλλη λεπτότατη παρατήρηση που φέρνει στον νου πορίσματα όχι μόνο της σύγχρονης κοινωνιολογίας και ψυχολογίας, αλλά και τα συμπτώματα της παρακμής όπως τα βρίσκουμε στο έργο των ιστορικών και των ανθρωπολόγων, από τον Θουκυδίδη ώς τον Γίββωνα και από τον Νίτσε ώς τον Παναγιώτη Κονδύλη.

Το βιβλίο του Ουελλμπέκ είναι ανελέητο. Μολονότι θα το διαβάσουν εκατομμύρια, ελάχιστοι θα αντισταθούν στην ανάγκη να το απωθήσουν – να το στρογγυλέψουν, να το εξωραΐσουν, να το εκλογικεύσουν ερμηνευτικά και, εντέλει, να το λησμονήσουν. Με μνημειώδη (αυτο)ειρωνεία άλλωστε ο συγγραφέας παρέχει ο ίδιος το αναλγητικό χάπι στον περίτρομο αναγνώστη του (το ξέρει δα ότι τέτοια κείμενα, απελπιστικά, ο κόσμος δεν τα αγοράζει…).

Αν και το πραγματικό θέμα του βιβλίου του είναι la guerre civile, ο ενδοκρατικός πόλεμος (κι όχι ο εμφύλιος, βέβαια, όπως η ορολογική δυσκαμψία της ελληνικής γλώσσας το θέλει), η σύγκρουση μεταξύ αυτοχθόνων και επήλυδων, της πάλαι ποτέ χριστιανικής και πλέον άθεας Ευρώπης, από τη μια, και του ανερχόμενου Ισλάμ, από την άλλη, στις σελίδες του ο Ουελλμπέκ αυτόν τον πόλεμο απλώς τον υπαινίσσεται, λίγες μόνο παράγραφοι μιλούν ευθέως γι’ αυτόν.

Η αφήγησή του συνειδητά τον υποβαθμίζει και μοιράζεται αλλού: στα πριν και στα μετά το Ανείπωτο. Και ορθά, ο φόνος δεν χρειάζεται να παρασταθεί στη σκηνή για να επέλθει. Την καιρίαν πληγήν απ’ το μαχαίρι του Αιγίσθου δεν χρειάζεται να τη δει κανείς νωπή στο λουτρό. Του αρκεί και με το παραπάνω η κραυγή του σφαγμένου Ατρείδη.

Εν κατακλείδι, το μυθιστόρημα του Ουελλμπέκ, μ’ όλο το παραπλανητικό φινάλε του (παραπλανητικό όμως μόνον για τον αργό αναγνώστη…), και παρά τ’ άλλα ψεγάδια του, έρχεται να προσφέρει στη λογοτεχνία πρωτίστως αυτό: την επιστροφή στο τραγικό. Ένα ειλικρινές, απαραμύθητο βλέμμα στη σύγχρονη Ευρώπη, κόντρα σ’ όλα αυτά τα φιλάνθρωπα και αισιόδοξα παραμύθια που την έχουν φιμώσει.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Ένας ντεντέκτιβ με φτερά Αγγέλου

Η γεωγραφία του χρόνου

Ο Ανδρέας ανήκει στους Έλληνες!