Βιβλίο: Ένα αριστοτεχνικό μνημείο λόγου

06:01 6/8/2023 - Πηγή: Το Ποντικι

Οι «Ωδές» κλείνουν μέσα τους ορισμένους από τους βασικότερους πυρήνες του ιδανικού κοινωνικοπολιτικού βίου. Η σύνδεσή τους με τη βάση πάνω στην οποία θεμελιώθηκε ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός.

Η μελέτη της Ευσταθίας Δήμου «Από τη σύγκριση στη σύγκλιση – Η καταγωγική σχέση των “Ωδών” του Ανδρέα Κάλβου με τον “Επιτάφιο” Λόγο του Περικλή» ξεκίνησε από μια δοκιμή αναμέτρησης με τον ποιητικό λόγο του Ανδρέα Κάλβου, από μια προσπάθεια να προσδιοριστεί και να εξηγηθεί αυτή η ακαθόριστη αίσθηση που αποπνέουν οι «Ωδές» του, ότι, παρ’ όλο που αποτελούν μια «δημιουργία εποχής», ένα έργο στενά και

καίρια συνυφασμένο με την ιστορική συγκυρία που το γέννησε, την Επανάσταση του 1821, εξακολουθούν να αποτελούν σημείο αναφοράς για όσους ασχολούνται με τη λογοτεχνία είτε ως αναγνώστες, είτε ως μελετητές, είτε ως δημιουργοί.

Γιατί, πράγματι, ενώ η εντύπωση που αποκομίζει κανείς καθώς προσεγγίζει το ποιητικό σώμα των «Ωδών» είναι ότι αυτές απέχουν και απομακρύνονται από τη σύγχρονη ποιητική πράξη και πρακτική, από τα σύγχρονα ίσως ποιητικά ενδιαφέροντα και τις προσδοκίες του αναγνωστικού κοινού, η στενότερη και βαθύτερη επαφή με αυτές αποκαλύπτει ένα αριστοτεχνικό μνημείο λόγου, μια δημιουργία που κλείνει μέσα της ορισμένους από τους βασικότερους πυρήνες του ιδανικού κοινωνικοπολιτικού βίου, όπως αυτοί προσδιορίστηκαν και εξακολουθούν να προσδιορίζονται ως ζητούμενα και κατακτήσεις, ως αναγκαιότητα και πλήρωση μαζί.

Αυτή ακριβώς η παρατήρηση, σε συνδυασμό με την προσπάθεια εντοπισμού και προσδιορισμού της ιδιαιτερότητας του καλβικού ποιητικού λόγου, της ποιότητας και της ιδιοσυστασίας του, μπορεί με άκρα ευθύτητα να οδηγήσει στην αναζήτηση και την εξακρίβωση της σύνδεσης των «Ωδών» με άλλα έργα, όχι μόνο της σύγχρονης του Κάλβου εποχής, αλλά και παλαιότερα, έργα κυρίως της αρχαιοελληνικής λογοτεχνίας που ανέδειξαν τις περισσότερες, αν όχι όλες, από τις έννοιες εκείνες που, από κοινού, αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία θεμελιώθηκε ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός.

Η αναζήτηση αυτή βεβαίως δεν έχει τον χαρακτήρα, ούτε την πρόθεση, να καταλήξει μια στείρα διαδικασία και μέθοδος ανάδειξης ενδεχόμενων επιδράσεων και επιρροών από προγενέστερα έργα, πολύ περισσότερο μάλιστα αφού θα αφορά ένα έργο για το οποίο δεν υπάρχει απόδειξη ή, έστω, κάποια ένδειξη ότι αποτέλεσε ανάγνωσμα του Κάλβου, πρότυπο ή σημείο αναφοράς, τουλάχιστον όπως έδειξε η παρούσα έρευνα, παρά το γεγονός ότι θα μπορούσε κάλλιστα να είναι, από τη στιγμή που το ενδιαφέρον και η ενασχόληση του δημιουργού, όπως ήταν φυσικό για έναν διανοούμενο ποιητή του 19ου αιώνα, του αιώνα που έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη της αρχαιοελληνικής γραμματείας, περιελάμβανε σίγουρα και τα έργα των Κλασικών.

Πρόκειται για τον «Επιτάφιο» Λόγο του Περικλή, που εκφωνήθηκε το 430 π.Χ. προς τιμήν των νεκρών του πρώτου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου και τον παρέθεσε (ή τον συνέθεσε) ο Θουκυδίδης στο δεύτερο βιβλίο της «Ιστορίας» του, ένα κείμενο από τα πιο θεμελιώδη και αφετηριακά, από τα πιο μεγαλειώδη, τα πιο καίρια και ουσιαστικά για να μπορέσει κάποιος να αντιληφθεί το μέγεθος του αθηναϊκού θαύματος τον 5ο π.Χ. αιώνα και τον τρόπο με τον οποίο το θαύμα αυτό αποτέλεσε το υπόδειγμα και το μέτρο σύγκρισης, υψώνοντας ουσιαστικά τον πήχη για όλες τις μετέπειτα εποχές, κυρίως όμως για τον 18ο και 19ο αιώνα, κατά τη διάρκεια των οποίων συνέβησαν όλες εκείνες οι ανακατατάξεις και οι ζυμώσεις που εισήγαγαν τον δυτικό κόσμο στη νέα του φάση.

Η παράλληλη ανάγνωση των δύο έργων δεν είναι απλώς διαφωτιστική της εγγύτητας των εποχών και της κοινότητας των ιδεών που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά τους, είναι, στην κυριολεξία, αποκαλυπτική του τρόπου με τον οποίο δύο τόσο απομακρυσμένοι μεταξύ τους δημιουργοί επικεντρώθηκαν και ανέδειξαν τα σημεία εκείνα στα οποία θα πρέπει να στηριχθεί η ύπαρξη των πολιτών, ούτως ώστε να υπερασπίζεται και να κερδίζει ένα υψηλό ανθρώπινο ήθος και μια ανώτερη ποιότητα ζωής.

Ο Κάλβος, αιώνες μετά τον αρχαίο Έλληνα ρήτορα και πολιτικό, έρχεται με την ποιητική του δημιουργία, το σύνολο των είκοσι «Ωδών» του, να επαναλάβει και να αναδείξει με άλλο τρόπο και μέσα σε άλλο πλαίσιο, το ίδιο όμως έντονα και εμφατικά, την ανάγκη να κατακτηθούν και να τεθούν ως θεμέλιοι λίθοι της ανθρώπινης κοινωνίας έννοιες και πράξεις που καταδεικνύουν την τέλεια, την ιδανική πνευματική, ηθική και πολιτική συγκρότηση του ατόμου και του συνόλου.

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλίο: Η επανένωση τόπων και ψυχών

10 συγγραφείς προτείνουν 50 βιβλία για το καλοκαίρι