Βιβλίο: Φερνάντο Βαγιέχο – Ο γκρεμός

06:26 28/7/2024 - Πηγή: Το Ποντικι

Φερνάντο Βαγιέχο

Ο γκρεμός

Μετάφραση: Λευτέρη Μακεδόνα

Εκδόσεις: Νησίδες

Σελ.: 290

Υπάρχει η λογοτεχνία που ψυχαγωγεί, που επουλώνει τα καθημερινά μας τραύματα, που είναι μαξιλάρι και λιμάνι μας, υπάρχει η λογοτεχνία που εκπαιδεύει, που μας ανοίγει παράθυρα στον κόσμο και μας αφυπνίζει και υπάρχει και η σκληρή λογοτεχνία που μας κομματιάζει και μας απελευθερώνει μαζί, λειτουργώντας και πέφτοντας σαν «τσεκούρι στην παγωμένη θάλασσα» μέσα μας.

«Ο γκρεμός» είναι ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα, ιδιαιτέρως σκληρό – χωρίς το μαξιλάρι που προσφέρει η μυθοπλασία –

στα όρια του παραληρήματος, ένας άγριος αφηγηματικός χείμαρρος σαν κύμα που χτυπάει εμμονικά με δύναμη τον βράχο, σαν αέρας που δεν αφήνει τίποτα σταθερό στο πέρασμά του, σαν ηφαίστειο που αναβλύζει σκέψεις / λέξεις / μνήμες μέσα από την καυτή του λάβα. Κυκλοφόρησε πολύ πρόσφατα από τις εκδόσεις Νησίδες και είναι το πρώτο βιβλίο ενός από τους πιο φημισμένους Κολομβιανούς – εν ζωή – συγγραφείς που μεταφράζεται στην ελληνική γλώσσα.

«Ο γκρεμός» είναι ένα κείμενο δαιμόνιο και δαιμονισμένο που δεν αφήνει τον αναγνώστη να ησυχάσει ακόμα και τις ώρες της μη ανάγνωσης, άρα εδώ έχουμε ένα τρομακτικά και παρανοϊκά δυνατής αφήγησης λογοτεχνικό έργο διά χειρός, φωνής ριζοσπαστικής και πνεύματος του σπουδαίου Φερνάντο Βαγιέχο, που θεωρείται από τις πολύ ιδιαίτερες μορφές των ισπανικών γραμμάτων και που, για το παρόν έργο του, απέσπασε το Βραβείο Romulo Gallegos 2003, μια από τις μεγαλύτερες λογοτεχνικές διακρίσεις της ισπανόφωνης πεζογραφίας.

Γεννημένος στο Μεντεγίν της Κολομβίας, ο Βαγιέχο ξεκίνησε σπουδές φιλοσοφίας τις οποίες εγκατέλειψε για να σπουδάσει ολοκληρωμένα Βιολογία. Κινηματογραφιστής στην πορεία, κινούμενος από Κολομβία σε Μεξικό και πάλι πίσω, πνεύμα ανήσυχο με μόνιμα εμπρηστικές σκέψεις και απόψεις (κάθε του δήλωση προκαλεί θύελλα αντιδράσεων) και συγγραφέας χαρισματικός με ένα εντελώς προσωπικό, καυστικό, προβοκατόρικο, φλογισμένο ύφος. Ποτέ δεν δίσταζε να εκφραστεί ανοιχτά κατά της χώρας του και της βίας που τη μαστίζει, κατά της θρησκείας, του Πάπα, της Καθολικής Εκκλησίας, κατά του θεσμού της οικογένειας (και της δικής του οικογένειας), κατά των συμπατριωτών του, του κράτους, των ανθρώπων και του θεσμού των γεννήσεων.

Μισάνθρωπος, άθεος, ομοφυλόφιλος, υπερασπιστής των δικαιωμάτων των ζώων, κυνικός, με μια γραφή ρηξικέλευθη, άκρως τολμηρή, με μια κρυμμένη ευαισθησία πίσω από τις κοφτερές λάμες των λέξεών του, μια ευαισθησία που αφορά την αγάπη του για τα ζώα και την ομορφιά της ζωής που ασχημαίνει λόγω της γελοίας, επιπόλαιης και βίαιης φύσης του ανθρώπου.

Ο αφηγητής στον «Γκρεμό» – alter ego του Βαγιέχο – σχεδόν έναν χρόνο μετά τον θάνατο του πατέρα του επιστρέφει στο Μεντεγίν της Κολομβίας, στο πατρικό του σπίτι, προκειμένου να περάσει χρόνο – όσος χρόνος απομένει – με τον αγαπημένο του αδερφό Νταρίο, ασθενή του AIDS, του οποίου η υγεία έχει επιδεινωθεί δραματικά λόγω και της χρήσης αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.

Η επιστροφή του αφηγητή Φερνάντο σε ένα ρημαγμένο σπίτι, σε μια ρημαγμένη πατρίδα και η προσπάθεια αποδοχής του αναπόφευκτου θανάτου του αδελφού του πυροδοτεί τον άγριο χορό μιας σκοτεινής θάλασσας από μνήμες που αφορούν τα παιδικά τους χρόνια και τα αποσπάσματα της κοινής τους ζωής με τον Νταρίο, τις ομοερωτικές τους εμπειρίες, την οικογένειά τους, τον πατέρα τους, τα υπόλοιπα αδέρφια τους που σκόρπισαν σαν φύλλα στον άνεμο, την Τρελή – όπως αποκαλεί ο Φερνάντο τη μάνα τους, την οποία θεωρεί υπεύθυνη για κάθε κακό, όπως υπεύθυνες θεωρεί όλες τις γυναίκες – μάνες που φέρνουν παιδιά σ’ αυτόν τον άγριο κόσμο και τα παιδιά μετατρέπονται σε τέρατα και «πουτανασγιούς» με τάση προς τη βία και το κακό.

Ο Φερνάντο μιλά με τον Νταρίο, με τον Θάνατο, με το παρόν και με το παρελθόν.

Ο Θεός για τον Φερνάντο δεν υπάρχει, και πώς να υπάρχει άλλωστε αφού τριγύρω επικρατεί σκοτάδι, οδύνη, ασυδοσία, διαφθορά, τόσος πόνος και τόσος τρόμος και τόση βία και τόσοι νεκροί, άδικα νεκροί, που φωνάζουν μέσα από τους τάφους τους. Και κάθε παιδί που γεννιέται είναι ένας εν δυνάμει μοχθηρός κι επικίνδυνος ενήλικας που θα μεταδώσει τον ιό του κακού σε άλλα παιδιά και άλλους ενήλικες και που θα απαντά στην άκρατη βία με άκρατη βία και ο κύκλος δεν θα κλείσει ποτέ.

Στο στόχαστρο των συλλογισμών και των λεγόμενων του Φερνάντο μπαίνουν η χώρα του – το σφαγείο που λέγεται Κολομβία –, το σπίτι του – μια μικρογραφία της καταραμένης χώρας –, τα μικρά και μεγάλα καθημερινά εγκλήματα που διαπράττονται και ξεχνιούνται σαν να μη συνέβησαν, η έννοια της ταυτότητας, η πολιτική αδιαφορία, η άχρηστη ύπαρξη της θρησκείας, ο κομφορμισμός, οι σάπιοι κρατικοί θεσμοί, η ζωή η ίδια.

Ο Φερνάντο εκτοξεύει τον πόνο και το μένος του απευθυνόμενος άλλοτε στον ψυχίατρό του, άλλοτε στον Νταρίο ή στη μορφή του πατέρα τους αλλά κυρίως στον αναγνώστη που παρακολουθεί και διαβάζει, με κομμένη ανάσα και καρδιά σε ρυθμό ξέφρενου ταμπούρλου, όσα δίχως φόβο και τάση εντυπωσιασμού εξιστορούνται, όλα όσα λέγονται, όσα υπονοούνται, όλα όσα στέκονται στο χείλος του γκρεμού κι εκείνα που κατρακυλούν στο απροσμέτρητο κενό του.

Με μια μη γραμμική αφήγηση – ο χρόνος και τα γεγονότα στροβιλίζονται στον αέρα που αλλάζει κατευθύνσεις και διαθέσεις –, ο εξέχων Κολομβιανός αιρετικός Βαγιέχο με τον ανυπόφορα υπέροχο «Γκρεμό» του προκαλεί μια έκρηξη χιλιάδων λέξεων που σκάνε σαν σφαίρες κατάμουτρα, κατάστηθα, σπάνε πόρτες και παράθυρα, μας τραυματίζουν και μας ξεβολεύουν, τσακίζουν θεσμούς και καθωσπρεπισμούς, σκίζουν με μανία το χρυσό περιτύλιγμα της οικογενειακής, ατομικής και συλλογικής «ευτυχίας» και δημιουργεί μια αλησμόνητη ισοπεδωτική πρόζα γεμάτη με ψυχολογικές καταιγίδες και διακυμάνσεις από τη λογική στα όρια του παραλόγου, με θυμό, πικρία, υποδόριο χιούμορ και λογοτεχνική δύναμη.

«Ο γκρεμός» είναι ένα κείμενο που μυρίζει νεκρό σπίτι, κολασμένη πατρίδα, αδελφική αγάπη, βρεγμένη γη, θάνατο, υπόνομο, άγρια φωτιά και την αθανασία που χαρίζει η γραφή. Ένα κείμενο σχεδόν βλάσφημο, σπαρακτικό, λυτρωτικό κι απελευθερωτικό σαν την πικρή αλήθεια. Και σαρωτικό! Κυρίως σαρωτικό που έτυχε σαρωτικής – στις λεπτομέρειες, στις άηχες και τις ηχηρές κραυγές, στις μικρές θανάσιμες παύσεις, στην αναρχία, στο ύφος, στο ύψος και στην οργή του Βαγιέχο – μετάφρασης από τον εξαίρετο κι ακούραστο Λευτέρη Μακεδόνα που υπογράφει τις απαραίτητες σημειώσεις κι ένα υποδειγματικό επίμετρο.

Διαβάστε επίσης:

Ελεύθεροι στοχαστές με στόχο

Βιβλίο: Οι προτάσεις της εβδομάδας

Βιβλίο: Δύο ιστορίες, δύο ζευγάρια, μια ζωή