Βιβλίο: Η λογοτεχνία στα χαρακώματα – 5 + 1 εμβληματικά μυθιστορήματα για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο

12:06 11/11/2021 - Πηγή: Το Ποντικι

Τα πρώτα χρόνια των αρχών του 20ου αιώνα που θα καταγραφούν ως   belle époque χαρακτηρίζονται από το κέφι για ζωή. Αυτή η δυναμική  θα αποκοπεί απότομα από τα γεγονότα που θα οδηγήσουν την ανθρωπότητα στο πρώτο αιματοκύλισμα του αιώνα, που έμεινε γνωστό στην Ιστορία ως ο Μεγάλος Πόλεμος.

Η νέα εκατονταετία ξεκινούσε με την απόφαση να αφήσει πίσω της την αίσθηση  της μελαγχολικής παρακμής αντιμετωπίζοντας την αυγή του εικοστού αιώνα με ρωμαλέο πνεύμα και αισιοδοξία.

Την ίδια στιγμή, η λογοτεχνία παρακολουθεί εμπνευσμένα

αυτές τις μεταλλάξεις που αποτυπώνονται στην κοινωνία και θα αποτελέσουν το έναυσμα μιας σειράς αλλαγών που θα εκφραστούν στην τέχνη μέσα από την επικράτηση του μοντερνισμού αλλά και τη σταδιακή απομάκρυνση από την παράδοση, τη λογική, την αντικειμενική πραγματικότητα , την αποδεκτή αίσθηση και αντίληψη του ωραίου.

Σχεδόν όλα τα ζητήματα της ανθρωπότητας παραμένουν μέσα σε μια φοβερή αβεβαιότητα. Σκεφτόμαστε το τι έχει εξαφανιστεί και νιώθουμε σχεδόν συντετριμμένοι από αυτά που έχουν καταστραφεί.

Δεν γνωρίζουμε τι θα γεννήσει το μέλλον, γι’ αυτό και το φοβόμαστε – όχι δίχως λόγο. Κάνουμε αόριστα όνειρα, απεχθανόμαστε συγκεκριμένα πράγματα […] ομολογούμε ότι έχουμε αφήσει πίσω μας τη χαρά της ζωής, την αφθονία, ενώ η αμφιβολία και η αταξία είναι μέσα μας και μαζί μας […]

                                                                                      Πολ Βαλερύ

Πριν αλλά και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ρεαλισμός είναι κυρίαρχος  στα μυθιστορήματα της εποχής.  Στο θέατρο του Τζορτζ Μπέρναρντ Σω και την σαρκαστική πεζογραφία του Αλντους Χάξλεϋ, ο ρεαλισμός τροφοδοτεί την κριτική και τους προβληματισμούς της σύγχρονης κοινωνίας και πολιτικής. Ωστόσο, με την έναρξη και το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η λογοτεχνία θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή του πυρός, εκεί που ο ανθρώπινος ψυχισμός κλονίστηκε από την αποκτήνωση που προέρχεται από τον εθισμό στη βία και στο θάνατο. Δεν είναι τυχαίο ότι τα κινήματα του φασισμού και του ναζισμού αργότερα προέκυψαν από βετεράνους του Μεγάλου Πολέμου.

Πόσο συγκλονιστικό είναι το παρακάτω ποίημα του Άγγλου ποιητή Γουίλφρεντ Όουεν! Είναι το τελευταίο ποίημα που έγραψε πριν πέσει νεκρός από τις σφαίρες των Γερμανών, μια εβδομάδα μόλις πριν την υπογραφή της ανακωχής!

Τώρα οι άντρες θα φεύγουν ευχαριστημένοι με αυτό που

καταστρέψαμε.

Ή, δυσαρεστημένοι, να βράζει το αίμα τους και να το φτύνουν.

Θα είναι ταχύποδες, τρέχοντας με την ταχύτητα της τίγρεως.

Κανείς δεν θα λύνει τους ζυγούς, παρότι τα Έθνη ταξιδεύουν

μακριά από τη πρόοδο…

Σε πέντε εμβληματικά μυθιστορήματα,  η λογοτεχνία αποτύπωσε την μεγάλη τραγωδία του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.

Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον

Είμαι νέος. Είμαι είκοσι χρονών. Μα από τη ζωή μονάχα την απελπισία έχω γνωρίσει, αυτή την αγωνία, το θάνατο και το πιο επιπόλαιο, το πιο παράλογο αλυσόδεμα της ζωής σε μιαν άβυσσο πόνου. Βλέπω να σπρώχνονται οι λαοί, να χτυπούν ο ένας τον άλλον και να σκοτώνονται δίχως να λένε τίποτα, δίχως να ξέρουν τίποτα, με τρέλα, πειθήνια κι αθώα.

Είναι τα λόγια – παρακαταθήκη του νεαρού στρατιώτη Πάουλ Μπόυμερ, που μαζί με μια παρέα συμμαθητών του βρέθηκε από τα θρανία στα χαρακώματα, στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Όλοι θα ζήσουν τη φρίκη του θανάτου και τη σκληρή πραγματικότητα της μάχης, τη διάψευση των προσδοκιών τους και την προδοσία. Ωστόσο, οι νεαροί στρατιώτες της γερμανικής Σιδηράς Νεολαίας στέκονται στις θέσεις τους, υπακούουν εντολές, σκοτώνουν για να επιβιώσουν, έτοιμοι να θυσιάσουν τη ζωή τους σε έναν πόλεμο που δεν καταλαβαίνουν.
Το μυθιστόρημα Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον εκδόθηκε το 1929 και χαρακτηρίστηκε ως το πιο συναρπαστικό λογοτεχνικό έργο για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταφράστηκε σε 45 γλώσσες, έκανε εκατομμύρια πωλήσεις και γυρίστηκε δύο φορές σε κινηματογραφική ταινία.

Εριχ Μαρία Ρεμάρκ,

Ουδεν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον,

μετ. Γεωργία Δεληγιάννη – Αναστασιάδη ,

εκδ. Μίνωας, σελ.: 304

Ταξίδι στην άκρη της νύχτας

Το δίχως άλλο, το βιβλίο του Σελίν είναι έτσι κι αλλιώς ένα από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ένα συγκλονιστικό αριστούργημα!

 Έρχεται μια στιγμή που’σαι ολομόναχος, όταν φτάνεις στην άκρη όλων όσων μπορούν να συμβούν. Είναι η άκρη του κόσμου, το ταξίδι όπως ομολογεί ο Φερντινάν  Μπαρνταμού, ο αντιήρωας  του βιβλίου που θα  βιώσει την ανθρώπινη αλλοτρίωση, την ψυχική φθορά στα χαρακώματα της τρέλας του Α’ Παγκόσμιου ως στα ψυχιατρεία, κι από κει στη ζούγκλα της αποικιοκρατούμενης Αφρικής, κι από εκεί στον χαώδη και απρόσωπο Νέο Κόσμο – πριν καταλήξει στα κοινωνικά ιατρεία των παριζιάνικων περιχώρων. 

Το Ταξίδι του Σελίν, ωστόσο, είναι  πριν από όλα ένα μυθιστόρημα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που στάζει το φόβο ενός βίαιου και παράλογου θανάτου. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1932 σημειώνοντας εκτός από σκάνδαλο και μεγάλη επιτυχία!

Σελίν,

Ταξίδι στην άκρη της νύχτας,

μετ. Σεσίλ Ιγγλέση – Μαργέλλου,

εκδ. Εστία,

σελ.: 640

Αποχαιρετισμός στα όπλα

Ο Χέμινγουεϊ με τον γνωστό, δικό του, απλό και βαθύ τρόπο γραφής που τον έκανε διάσημο και κατανοητό συγγραφέα παγκοσμίου φήμης, γράφει στα 30 του χρόνια τον εμβληματικό Αποχαιρετισμό στα όπλα, για τον ζόφο και την φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου και τα ανεξίτηλα τραύματα που άφησε στις ζωές των ανθρώπων. 

Το έργο που θα γίνει παγκόσμια επιτυχία είναι εμπνευσμένο από τις εμπειρίες  του συγγραφέα στο Μεγάλο Πόλεμο, την φρίκη του οποίου μεταφέρει  μέσω του ήρωά του, υπολοχαγού Φρέντερικ Χένρι, ο οποίος  υπηρετεί ως οδηγός ασθενοφόρου στον ιταλικό στρατό. 

Έρνεστ Χέμινγουεϊ,

Αποχαιρετισμός στα όπλα,

μτφ. Άννα Παπασταύρου,

εκδ. Καστανιώτης,

σελ.: 400

Αποχαιρετισμός σε όλα αυτά

Με παραπλήσιο τίτλο και ίδια θεματολογία, εμπνευσμένη από τον Μεγάλο Πόλεμο που συγκλόνισε τις ζωές των ανθρώπων, είναι το συναρπαστικό αυτοβιογραφικό χρονικό της νεότητας του Ρόμπερτ Γκρέιβς, με στοιχεία από την παιδική του ηλικία, αλλά και εμπειρίες του από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στον οποίο έλαβε μέρος, καθώς και τα φαντάσματα που άφησε αυτός στην μνήμη του συγγραφέα.

Μέσα από τα μάτια του Γκρέιβς, βλέπουμε πτυχές της Ιστορίας που συγκλόνισαν τις αρχές του 20ου  αιώνα.

Ρόμπερτ Γκρέιβς,

Αποχαιρετισμός σε όλα αυτά.

μτφ. Βαγγέλης Κατσάνης,

εκδ. Κάκτος,

σελ. 491

Ο Καλός στρατιώτης Σβέικ 

 

Στους δρόμους της Πράγας μπορεί σήμερα να συναντήσετε έναν άνθρωπο που ο ίδιος δεν θα νιώσει ποτέ τι ρόλο έπαιξε στην Ιστορία της νέας αυτής μεγάλης εποχής. Τραβάει τον δρόμο του ήσυχα-ήσυχα, δεν ενοχλεί κανένα, ούτε σκοτίζεται που δεν τον κυνηγούν οι δημοσιογράφοι για να του πάρουν συνέντευξη. Αν τον ρωτούσατε για τ’ όνομά του θα σας απαντούσε απλά και φυσικά: Είμαι ο Σβέικ. Κι όμως, αυτός ο ήσυχος, ο σεμνός και φτωχοντυμένος άνθρωπος είναι ο παλιός καλός στρατιώτης Σβέικ. …Και πιστεύω ότι η δόξα του δεν θα σβήσει ακόμα και τώρα που έχουμε δημοκρατία στην Τσεχοσλοβακία.

Έτσι περιγράφει τον ήρωα της αντιπολεμικής του σάτιρας Ο καλός στρατιώτης Σβέικ, ο Τσέχος σατιρικός συγγραφέας Γιάροσλαβ Χάσεκ. Μέσα από τις περιπέτειες του Σβέικ καυτηριάζει τη βαρβαρότητα ενός πολέμου, στιγματίζει την παράλογη «εξουσία» της στρατιωτικής γραφειοκρατίας και περνάει το μήνυμα διαμαρτυρίας του λαού στις «εντολές» των κυβερνήσεων για πολέμους με στόχο τις πολιτικές επιδιώξεις, καμουφλαρισμένες πίσω από το όνομα της ελευθερίας ή της δημοκρατίας

Γιάροσλαβ Χάσεκ,

Ο Καλός στρατιώτης Σβέικ,

μτφ Ασημίνα ΒουρδΆμη,

εκδ. Νίκας,

σελ.:  448

Τρεις στρατιώτες

Ο Τζον Ντος Πάσος,  το δίχως άλλο είναι ένας από τους χαρισματικότερους   εκπροσώπους της αμερικανικής πεζογραφικής που διαχειρίστηκε το τραύμα του Μεσοπόλεμου  και τις τραγικές διαψεύσεις των ανθρώπων που εγκλωβίστηκαν μεταξύ των δυο παγκοσμίων πόλεμων.

Πρόκειται για ένα γνήσιο εκπρόσωπο της αμερικανικής λογοτεχνικής «Χαμένης Γενιάς» που βρέθηκε στην Ευρώπη για να σπουδάσει αρχιτεκτονική και κατέληξε να υπηρετεί ως εθελοντής τραυματιοφορέας. Έτσι, τα δυο πρώτα του βιβλία, το One Man’s Initiation και το Three Soldiers, διαπνέονται  από έντονο αντιπολεμικό πνεύμα. Στο μυθιστόρημά του, Three Soldiers που εκδόθηκε έπειτα από πολλές απορρίψεις, ο Τζον Ντος Πάσος έγραψε ένα από τα πιο ειλικρινή πορτρέτα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Φουσέλι είναι ένας Ιταλοαμερικανός υπάλληλος καταστήματος από το Σαν Francisco, ο Κρίσφιλντ, ένα αγόρι από την Ιντιάνα και ο Άντριους, ένας προικισμένος μουσικός, απόφοιτος του Χάρβαρντ από τη Νέα Υόρκη. Το Three Soldiers είναι μια συναρπαστική εξερεύνηση του φόβου και της φιλοδοξίας, της συμμόρφωσης και της εξέγερσης, της λιποταξίας και της βίας.

Οι τρεις στρατιώτες εκδόθηκε το 1921.

John Dos Passos,

Three Soldiers,

Publisher: Modern Library,

416 pages

Διαβάστε επίσης

Βιβλίο: « Το Στέμμα των Αυγών» – Τερπνό και πικρό ανάγνωσμα

Βιβλίο: Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974

Βιβλίο: Η Αθήνα τον 19ο αιώνα