Βιβλίο: Στα χρόνια του Κόκκινου Κόμη

09:28 11/7/2022 - Πηγή: Το Ποντικι

Τον Κανελλόπουλο τον γνωρίζαμε ως έναν ποιητή με χαμηλό προφίλ, πριν αποφασίσει να γράψει διηγήματα στην ωριμότητά του. Όπως και να έχει το πράγμα, τα διηγήματά του είναι αυτό που θα λέγαμε ότι έκανε την διαφορά!

Με τη συλλογή διηγημάτων Ο θάνατος του αστρίτη και άλλες ιστορίες που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κίχλη το 2018, όχι μόνο έλαβε πανάξια το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος της επομένης χρονιάς, αλλά κατάφερε να εντυπωσιάσει τους πάντες, καθώς όλες οι ιστορίες ήταν δομημένες «με διαλεχτά υλικά ύφους, γλώσσας και αφηγηματικής οικονομίας», όπως είχα σημειώσει σε αυτήν εδώ τη στήλη στις

20 Σεπτεμβρίου του 1918. Ο Κανελλόπουλος ως συγγραφέας είναι βιωματικός, εργάζεται με το βίωμα: στον Αστρίτη με τα βιώματα τού γενέθλιου τόπου του και τώρα στον Κόμη με τα βιώματα της δεύτερης «πατρίδας» του, της Κλουζ, μιας πόλης της Ρουμανίας όπου σπούδασε την εποχή του σοσιαλισμού ως αγνός παρθένος κομμουνιστής νεολαίος, γεμάτος όνειρα για έναν καλύτερο κόσμο…   

Δεν υπάρχει πιο επικίνδυνη και θανατηφόρα ιδέα για την ανθρωπότητα από το να ξυπνήσεις ένα πρωί με την ακλόνητη πεποίθηση ότι ως ιστορικό υποκείμενο, είσαι προορισμένος να αλλάξεις τον κόσμο. Πιθανόν δεν πρέπει να υπήρξε μεγαλύτερη ιστορική παραδοξότητα από το να εμφανιστεί  ένας οδοκαθαριστής, μια μαγείρισσα, ένας αγρότης ή συγκολλητής μέταλλων ως η πρωτοπορία εκείνη που θα οικοδομήσει μια δικαιότερη κοινωνία. Ωστόσο, ο Κανελλόπουλος και στον Κόμη φανερώνει τις αφηγηματικές του αρετές όχι μόνο με αυτά που μας λέει αλλά κατά τη γνώμη μου και με αυτά που αποφεύγει να μας πει ως γνήσιος μάστορας της γραφής. Ο Κανελλόπουλος έγραψε μια συλλογή βαθύτατα πολιτικών διηγημάτων, δίχως πολιτική, ιδεολογήματα, εξαγγελίες και τοποθετήσεις. Αντίθετα, έγραψε την απλή και μονότονα βασανιστική καθημερινότητα μιας ομάδας νεαρών φοιτητών που αγωνίζονται να επιβιώσουν σε ένα περιβάλλον όπου κυριαρχεί το «ανθρώπινο πρόσωπο του σοσιαλισμού». 

Ένα μεγάλο προσόν αυτού του βιβλίου είναι ότι καταγγέλλει δίχως ίχνος καταγγελίας. Ο Κανελλόπουλος ως γνήσιος νεανίας κομμουνιστής, βίωσε σε όλη της την έκταση τη διαδικασία εκείνη της απογοήτευσης που δεν μετατρέπεται σε μίσος αλλά σε υπαρξιακό πόνο και κυρίως σε μάθημα ζωής. Γι’ αυτό και όλες οι ιστορίες του περιγράφουν άπλες καθημερινές καταστάσεις. Καμιά δεν μεγαλοπιάνεται μα τα επιτεύγματα της λαϊκής κυριαρχίας, ούτε με εποποιίες ή άλλους ηρωισμούς ή με ιδεολογικά σου’πα, μου’πες. Αντίθετα, προσηλώνεται στην σιωπή, στην αξιοπρέπεια μοναχικών υπάρξεων, στην βουβή ανθρώπινη απελπισία, στον τρόπο που λυγίζει ο άνθρωπος στον πιο μασκαρεμένο ολοκληρωτισμό που γνώρισε η ανθρωπότητα. Θαρρώ πως για τον Κανελλόπουλο, το «Κιβώτιο» δεν ήταν άδειο ή καλύτερα το γέμισε με ιστορίες δίχως κριτικές και αυτοκριτικές, όπως αυτή του πρώτου διηγήματός του της κυρίας με τα λουλούδια ή του δύστυχου εντομολόγου, ή του Πέρι Νεγκοβάν. Παραγέμισε το Κιβώτιο με ανθρώπινες στιγμές, παρμένες από ζωές του «καλύτερου κόσμου».

Τρυφερός και ανθρωπινός, λιτός στις περιγραφές του, ο συγγραφέας, επικεντρώνεται σε μικρές τραγωδίες, δίχως κανένα ίχνος μελοδραματισμού, παλεύοντας να αποφύγει την ηθικολογία, κρατώντας μιαν απόσταση σαν να μην τον αφορά, επειδή ακριβώς τον αφορά υπαρξιακά… Τα διηγήματα αυτά περιγράφουν μια σειρά ασήμαντων καθημερινών περιστατικών επιβίωσης, κυρίως εξεύρεσης φαγητού – έναν διαρκή αγώνα αξιοπρέπειας απέναντι στην εξιδανικευμένη πραγματικότητα,

Περιγράφουν τη μικροϊστορία των ανθρώπων που βρίσκονται αντιμέτωποι με έναν εφιάλτη τον οποίο οφείλουν να αποδεχτούν ως χαρά της ζωής. Εξ ου και δεν υπάρχει καμία αγριότητα στις ιστορίες, μόνο η ανθρώπινη σιωπή, η απέραντη απελπισία, το βίωμα του πιο στανικού ολοκληρωτισμού που επινοήθηκε πότε. Από αυτήν τη μεριά, θαρρώ ότι ο Κανελλόπουλος έγραψε ένα σπάνιο στο είδος του, βιβλίο, μια καταγγελία δίχως καταγγελία! Περιέγραψε το υπαρξιακό αδιέξοδο που δημιουργεί ο δογματισμός, το σκληρό βασανιστήριο τού να αρνιέται κανείς την ανθρώπινη φύση και τις αδυναμίες της.

Δώδεκα διηγήματα, γραμμένα ως μια μυθιστορία, καθώς πολλά πρόσωπα και μοτίβα επανέρχονται σα να εξελίσσουν μια κεντρική ιστορία, από τον αφηγητή –έναν Έλληνα σπουδαστή σε ξένο τόπο– που δεν βιώνει τις ανθρώπινες ή τοπικές καταστάσεις ως ένα τρίτος, ένας αλλοεθνής με άλλες πολιτισμικές αναφορές, ως ένας άλλος που συγκυριακά συμμετέχει, αλλά ως ένας αντικειμενικός παρατηρητής, έτσι που η λογοτεχνία του να μην θυμίζει ούτε τα εθνικά της χαρακτηριστικά! Να το πούμε αλλιώς: αυτές οι ιστορίες θα μπορούσαν να έχουν ηθογραφικό χαρακτήρα. Αντίθετα, παρατηρούμε με ευχάριστη έκπληξη ότι είναι γραμμένες από έναν συγγραφέα που εντάσσεται αβίαστα σε μιαν ευρύτερη ευρωπαϊκή παράδοση γραφής. Αυτό ίσως έχει να κάνει με τον υπαρξιακό πολιτικοϊδεολογικό χαρακτήρα που έχουν τα διηγήματα καθώς περιγράφουν μια κατάσταση που βίωσαν επί μακρόν οι ευρωπαϊκοί λαοί του ανατολικού μπλοκ.

Δημήτρης  Κανελλόπουλος                                                                                                  

Στα χρόνια του Κόκκινου Κόμη                                                                      

Εκδόσεις: Καστανιώτη                                                                                                   

Σελ.: 208

Διαβάστε επίσης:

Βιβλίο: Σοσιαλιστικά κόμματα και κοινωνική πολιτική

Βιβλίο: Η τελευταία θυσία

Βιβλίο: Μύθοι & Ζωολόγιο